TÜRK DİASPORASININ SEÇME VE SEÇİLME HAKKI: YURTDIŞI SEÇİM ÇEVRESİ İÇİN BİR ÖNERİ

Yıl 2023, Sayı: 47, 75 - 124, 07.09.2023

Fatma Koçak , Veysel Dinler

Öz

Demokratik devletlerde vatandaşlara sağlanan siyasal katılma haklarının başında seçme ve seçilme hakkı gelir. Türk diasporasının oluşumuyla birlikte, seçme hakkı genel seçimlerde önce sadece gümrüklerde, 2014 yılından itibaren bulundukları ülkelerdeki Türk diplomatik temsilciliklerde kurulan sandıklarda oy kullanma şeklinde gelişmiştir. Yurtdışı seçmen oyunun yurt içi seçmen iradesini etkiliyor olması, yurtdışı seçim çevresi tartışmalarını başlatmıştır. Dünyada yurtdışı seçim çevresi oluşturarak diasporasına ulusal parlamentoda kendi seçtikleri temsilcileriyle temsil hakkı tanıyan halihazırda 18 ülke bulunmaktadır. Bu ülkeler parlamentolarını diaspora temsilcilerine açarak ulusal parlamentolarını kozmo-ulusal parlamentolara dönüştürmüşlerdir. Günümüzde Türkiye’nin yedi milyona yaklaşan diaspora nüfusu ve üç milyonu aşan yurtdışı seçmeni bulunmaktadır. Bu çalışmada diasporanın demokratik siyasal hakları için yurtdışı seçim çevresi oluşturulması önerileri değerlendirilmiştir. Bu konuda görüşme talebimize yanıt veren siyasi parti yetkilileri ile yapılan görüşmelerde partilerin yaklaşımları tespit edilmiştir. Bugün gelinen noktada, diasporaya milletvekili kontenjanı ayrılmasının ve yurtdışı seçim çevresinin oluşturulmasının zamanının geldiği sonucuna varılmakla birlikte bu yönde somut bir adım henüz atılmış değildir. Bu çalışma, dünyadaki uygulamaları örnek vererek, Türkiye’de yurtdışı seçim çevresinin olabilirliğini tartışmayı ve somut öneri sunmayı amaçlamaktadır.

Anahtar Kelimeler

Diaspora, Kosmo-ulus, Yurtdışı Seçmeni, Yurtdışı Seçim Çevresi, Diasporanın Temsili, Diasporanın Temsili

Kaynakça

• KAYNAKÇA Abadan-Unat, Nermin, Bitmeyen Göç Konuk İşçilikten Ulus-Ötesi Yurttaşlığa, İstanbul Bilgi Üniversitesi Yayınları. İstanbul, 2002.
• Abadan-Unat, Nermin ve diğ., Avrupa’da yaşayan Türklerin Oy Verme Davranışları ve 2014 Türkiye Cumhurbaşkanlığı Seçimi, Boğaziçi Üniversitesi & Friedrich Ebert Stiftung, İstanbul, 2014.
• Arcioni, Elise, “Representation of Italian Diaspora,” University of Wollongong, Avusturalya, 2006. https://ro.uow.edu.au/lawpapers/28/ (Erişim: 24.09.2021).
• Anaz, Necati, Diaspora Temsil Sistemi, Kriter Yayınevi, İstanbul, 2018.
• Anaz, Necati, “Tunus Demokratikleşme Sürecinde Yurt Dışı Seçim Çevresi Sistemi”, Tunus’ta Toplum ve Siyaset, ed. Gökhan Bozkuş, Necmettin Erbakan Üniversitesi NEÜ Yayınları, Konya, 2020, ss. 67-89.
• Anaz, Necati ve Mehmet Köse, Diaspora Seçim Coğrafyası Anavatan’da Türk Diasporasının Siyasal Katılım Serencamı, GAV Perspektif Yayınları, İstanbul, 2020.
• Aydın, Bilge, “Oy Kullanma Temel Siyasi Haktır”, Artı 90 Dergisi, S.3, 2012 (Temmuz).
• CHP, Ak Günlere, Cumhuriyet Halk Partisi 1973 Seçim Bildirgesi, Ankara, 1973.
• CHP, Cumhuriyet Halk Partisi Programı Yeni Hedefler Yeni Türkiye, Ankara, 1994.
• CHP, Yaşanacak Bir Türkiye Seçim Bildirgesi, Ankara, 2015.
• CHP, Önce Türkiye Seçim Bildirgesi, Ankara, 2015.
• Dış Ekonomik İlişkiler Kurulu (DEİK), Dünyada Diaspora Stratejileri Türk Diasporası İçin Öneriler, 2011. http://www.kafiad.org/alt/deik.pdf (Erişim 04.04.2022) Cruz, Jacobo Hernández, “Honduras: a decision based on political calculations”, Voting from Abroad The International IDEA Handbook, ed. Komisyon, Stockholm: International IDEA, 2007, s. 132-135.
• Ellis, Andrew, “The history and politics of external voting”, Voting from Abroad The International IDEA Handbook, ed. Komisyon, Stockholm: International IDEA, 2007, s. 41-49.
• Erdoğan, Murat, “Avrupa’da Türkiye Kökenli Göçmenler ve ‘Euro-Turks-Barometre’ Araştırmaları”, Göç Araştırmaları Dergisi, Sayı 1, 2015, ss.108-148.
• Eroğul, Cem, Devlet Yönetimine Katılma Hakkı, İmge Kitapevi, Ankara, 1999.
• Gözler, Kemal, Anayasa Hukukunun Genel Teorisi (Cilt I), Ekin, Bursa, 2011. Güçlendirilmiş Parlamenter Sistem Mutabakat Metni, https://cdn.devapartisi.org/ guclendirilmis-parlamenter-sistem/Guclendirilmis-Parlamenter-Sistem-Mutabakat-Metni.pdf (Erişim 01.03.2022)
• Gündoğmuş, Bekir, “Yurtdışı Türklerin Siyasal Katılımında Yurtdışı Seçim Çevresi: Niçin ve Nasıl?”, Fırat Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, Cilt 31, Sayı 2, 2021, ss. 765-779.
• Hürriyet, “Yurtdışındaki Türkler için 30 vekil önerdi”, 12 Kasım 2017. https://www.hurriyet.com.tr/dunya/yurtdisindaki-turkler-icin-30-vekil-onerdi-40642395
• Jaulin, Thibaut and Etienne Smith, “Diffusion and practice of external voting in North and West Africa”. Migration in West and North Africa and across the Mediterranean: Trends, risks, development and governance, ed. Philippe Fargues and Marzia Rango, International Organization for Migration, 2020, ss. 394-404.
• Karademir, Ebru, “Türk Hukukunda Çifte/Çok Vatandaşlıktan Kaynaklanan Sorunlar”, Dokuz Eylül Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi, Cilt 20, Sayı 1, 2018, ss. 239-264.
• Lacy, Brett, “Host country issues”, Voting from Abroad The International IDEA Handbook, ed. Komisyon, Stockholm: International IDEA, 2007, ss. 137-148.
• Laguerre, Michel, Avrupa’da Parlamento ve Diaspora, çev. Akın Emre Pilgir, GAV Perspektif Yayınları, Ankara, 2020.
• Lardy, Heather, “Citizenship and the Right to Vote”, Oxford Journal of Legal Studies, Vol. 17, No. 1, 1997 (Spring), ss. 75-100.
• Mégret, Frédéric and Raphaël Girard, “Diasporas, Extraterritorial Representation, and the Right to Vote”, The Canadian Yearbook of International Law, Vol. 52, 2014, ss. 185-221.
• Navarro, Carlos, Isabel Morales and Maria Gratschew, “External voting: a comparative overview”, Voting from Abroad The International IDEA Handbook, ed. Komisyon, Stockholm: International IDEA, 2007, ss. 11-35.
• Ogbonnaya, Ufiem Maurice, “Voting Rights for Members of the Nigerian Diaspora”, Canadian Parliamentary Review, Winter 2013, ss. 20-24.
• Okafor, Chiamaka, “2023: INEC chair at Chatham House, explains why Nigerians in diaspora can’t vote”, Premium Times, January 17, 2023. https://www.premiumtimesng.com/news/headlines/576310-2023-inec-chair-at-chatham-house-explains-why-nigerians-in-diaspora-cant-vote.html
• Østergaard-Nielsen, Eva, Irina Ciornei and Jean-Michel Lafleur, “Why do parties support emigrant voting rights?”, European Political Science Review (2019), ss. 1-18.
• Palop-García, Pau and Luicy Pedroza, “Passed, regulated, or applied? The different stages of emigrant enfranchisement in Latin America and the Caribbean”, Democratization, Vol. 26, No. 3, 2019, ss. 401–421.
• Şencan, Hüdai, Yurt Dışında Yaşayan Vatandaşların Parlamentoda Temsili (Yayınlanmamış rapor), TBMM, Ankara, 2014.
• Şentürk, Cem, “Almanya Türkleri ve seçme hakkı”, Hürriyet, 25 Nisan 2014. https://www.hurriyet.com.tr/dunya/almanya-turkleri-ve-secme-hakki-26293532
• Thompson, Judy, “The implementation of external voting”, Voting from Abroad The International IDEA Handbook, ed. Komisyon, Stockholm: International IDEA, 2007, ss. 113-127.
• Türk, Hikmet Sami, “Demokratik Rejim ve Seçim Sistemleri”, Türkiye Barolar Birliği Dergisi, Sayı 117, 2015, ss. 419-453.
• Uçar, Metin, “Dışarıda Bir Türkiyeli Diaspora Kimliği Oluşturmak Mümkün mü?”, II. Uluslararası Davraz Kongresi Bildiriler Kitabı, Süleyman Demirel Üniversitesi, Isparta, 2014.
• Uluslararası Göç Örgütü (IOM), (tarihsiz). Göç Terimleri Sözlüğü, Richard Perruchoud ve Jillyanne Redpath (ed.), https://publications.iom.int/system/files/pdf/iml31_turkish_2ndedition.pdf, Vambe, Maurice Taonezvi, “Voting Rights of Zimbabweans in the Diaspora”, Journal of African Elections, Vol. 20, No. 1, s. 137-158.
• Voting from Abroad The International IDEA Handbook, (2007). Stockholm: International IDEA. Wellman, Elizabeth Iams, “Emigrant Inclusion in Home Country Elections: Theory and Evidence from sub-Saharan Africa”, American Political Science Review (2020), ss. 1-15.
• Yıldırım, Deniz, “Gurbetin Oyları: 7 Haziran’dan 1 Kasım’a Yurtdışı Seçmen Davranışı”, Alternatif Politika, Cilt 8, Sayı 6, 2016 (Nisan), ss. 376-403.
• Yıldız, Yasemin, “Bir Yurtdışı Milletvekilliği Meselesi Vardı”, Perspektif, 19 Mayıs 2018. https://perspektif.eu/2018/05/19/yorum-bir-yurt-disi-milletvekilligi-meselesi-vardi/ (Erişim 01.09.2021).
• https://laws-lois.justice.gc.ca/eng/acts/E-2.01/section-11-20050401.html
• https://www.voaturkce.com/a/almanyadan-ek-secim-merkezlerine-veto/7068337.html
• https://www.ysk.gov.tr/doc/genelge/dosya/1866/2015MV-Genelge136.pdf
• https://www2.tbmm.gov.tr/d26/2/2-2009.pdf
• https://www2.tbmm.gov.tr/d26/10/10-186198gen.pdf
• GÖRÜŞME YAPILAN SİYASETÇİLER VE STK YETKİLİLERİ Ahmet İyidirli, Halkçı Devrimci Birliği Berlin Başkanı, 18 Ekim 2021 tarihli e-posta yoluyla yapılan görüşme.
• Ali Işıner Hamşioğlu, İYİ Parti Yurtdışı Teşkilatlar ve Yan Kuruluşlardan Sorumlu Başkan Yardımcısı, 19.11.2021 günü İYİ Parti Genel Merkezinde yüz yüze gerçekleştirilen görüşme.
• Işın Demir, Saadet Partisi seçim çalışmaları uzmanı, 23.11.2021 günü Saadet Partisi Genel Merkezinde yüz yüze gerçekleştirilen görüşme.
• İdris Şahin, DEVA Partisi Seçim İşleri Başkanı, 26.11.2021 günü WhatsApp üzerinden gerçekleştirilen görüşme.
• Safter Çınar, Berlin Brandenburg Türkiye Toplumu Sözcüsü, 4 Ekim 2021 günü WhatsApp üzerinden gerçekleştirilen görüşme.
• Mehmet Rüştü Tiryaki, HDP Batman Milletvekili, 15.11.2021 günü TBMM’de yüz yüze gerçekleştirilen görüşme.
• Utku Çakırözer, CHP Eskişehir Milletvekili, 15.11.2021 günü TBMM’de yüz yüze gerçekleştirilen görüşme.