ANAYASA MAHKEMESİNİN PİLOT KARAR UYGULAMASI VE KARARLARIN YASAMA ORGANINA BİLDİRİLMESİ

Yıl 2023, Sayı: 48, 117 - 153, 30.01.2024

Servet Alyanak Burcu Bozkurt Cengiz

Öz

Pilot karar usulü Türkiye Anayasa Mahkemesi İçtüzüğünün 75. maddesinde düzenlenmiştir. Mahkemenin belirli bir davada anayasal bir hakkın ihlalinin, başka başvurulara yol açan ve gelecekte daha fazla başvuruya yol açması beklenebilecek yapısal bir sorundan kaynaklandığını tespit etmesi durumunda bu prosedür uygulanır. Mahkeme, bir başvuruyu pilot karar usulüne göre karara bağlamayı kabul ettiğinde, aynı yapısal sorunla ilgili olarak önündeki tüm davaları erteleyebilir. Pilot karar usulü birçok bakımdan Avrupa İnsan Hakları Mahkemesinin (AİHM) pilot karar usulüne benzemektedir. Makalede, Türk Anayasa Mahkemesinin pilot karar usulü kapsamında vermiş olduğu beş adet kararın ve bu kararların gereğinin yerine getirilmesi kapsamında yasama organı tarafından sergilenen tutumun incelenmesi hedeflenmiştir. Ancak öncelikle, pilot karar kavramının ortaya çıkışı ve bu bağlamda bu usulün önemli unsurunu oluşturan yapısal sorun kavramından ne anlaşılması gerektiği, kaynak AİHM uygulaması paralelinde açıklanmaya çalışılmıştır. Son olarak Anayasa Mahkemesince verilen pilot kararların yasama organına bildirilmesi uygulamasının dayanakları ve bu bildirimin etkili olup olmadığı değerlendirilmiştir.

Anahtar Kelimeler

Türk Anayasa Mahkemesi, pilot karar usulü, kararların bağlayıcılığı, ulusal parlamentoya bildirim, kuvvetler ayrılığı.

Kaynakça

• ALTIPARMAK, Kerem, “Kopya Davalar ve Pilot Kararlar: Bir Kararda Bin Adaletsizlik?”, 50. Yılında Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi Başarı mı, Hayal Kırıklığı mı?, Ankara Barosu Yayınları, Ankara, 2009, ss.60-109.
• ARSLAN, Zühtü, “Türkiye’de Bireysel Başvurunun 10. Yılı Uluslararası Konferansı”nın açış konuşması, Ankara, 23/9/2022, https://www.anayasa.gov.tr/tr/baskan/konusmalar/turkiye-de-bireysel-basvurunun-dunu-bugunu-ve-yarini-uzerine-bir-degerlendirme/ (Erişim Tarihi: 02.06.2023).
• AYDIN, Öykü Didem, “Türk Anayasa Yargısında Yeni Bir Mekanizma: Anayasa Mahkemesi’ne Bireysel Başvuru”, Ankara Hacı Bayram Veli Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi, Sayı: 4, Cilt: 15, Yıl:2011, ss. 121-170, https://dergipark.org.tr/tr/pub/ahbvuhfd/issue/48116/608485 (Erişim Tarihi: 20.09.2023).
• Avrupa Konseyi Bakanlar Komitesi, “CM/Res(2004)3: Resolution of the Committee of Ministers on judgments revealing an underlying systemic problem”, 12/5/2004, (https://search.coe.int/cm/Pages/result_details.aspx?ObjectId=09000016805dd190 (erişim tarihi: 21.05.2023).
• Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi, Broniowski/Polonya Davası, B. No. 31443/96, 22 Haziran 2004 tarihli karar, https://hudoc.echr.coe.int/fre#%7B%22itemid%22:[%22001-61828%22]%7D, (erişim tarihi: 21.05.2023).
• Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi İçtüzüğü, https://www.echr.coe.int/documents/rules_court_tur.pdf (Erişim Tarihi: 22.05.2023).
• Avrupa Konseyi Bakanlar Komitesi, “Recommendation Rec(2004)6 of the Committee of Ministers to member states on the improvement of domestic remedies”, 12/5/2004, https://search.coe.int/cm/Pages/result_details.aspx?ObjectID=09000016805dd18e (Erişim Tarihi: 21.05.2023)
• EKİNCİ, Hüseyin, “Anayasa Mahkemesinin Bireysel Başvuru İş Yükü, Çözüme Yönelik Mahkeme Pratiği ve Öneriler”, Uyuşmazlık Mahkemesi Dergisi, Sayı:5, Yıl: 2015, ss. 391-432.
• European Court of Human Rights, Factsheet – Pilot judgments, March 2023, https://www.echr.coe.int/documents/fs_pilot_judgments_eng.pdf (Erişim Tarihi 20.05.2023).
• European Court of Human Rights, The Pilot-Judgment Procedure, Information note issued by the Registrar, https://www.echr.coe.int/documents/pilot_judgment_procedure_eng.pdf (erişim tarihi 10.04.2022).
• GÖZLER, Kemal, Türk Anayasa Hukuku, Ekin, 4. Baskı, Bursa, Haziran 2021.
• GÖZTEPE, Ece, “Anayasa Mahkemesi Bireysel Başvuru İncelemesinde Somut Norm Denetimine Başvurabilir mi?”, Anayasa Hukuku Dergisi, Sayı: 21, Cilt: 11, Yıl: 2022, ss. 1-30.
• GÖZTEPE, Ece, “Bireysel Başvuru Kararlarının İcrası: Anayasa Mahkemesi’nin Doğrudan ve Dolaylı “Çağrı Kararları” Üzerine Bir İnceleme”, Anayasa Yargısı, Cilt: 38, Sayı: 1, Yıl: 2021, ss. 43–83, https://dergipark.org.tr/tr/download/article-file/1851631 (Erişim Tarihi:22.05.2023).
• GÖZTEPE ÇELEBİ, Ece, “Bireysel Başvuru Kararlarının Bağlayıcılığı ve İcrası Sorunu ile Kurumsallaşma İhtiyacı”, Anayasa Mahkemesi'nin 54. Kuruluş Yıldönümü Nedeniyle Düzenlenen “Bireysel Başvuru Kararlarının Etkileri” Konulu Sempozyumda Sunulan Bildiriler, Anayasa Yargısı, Sayı: 33, Yıl: 2016, ss. 93-118, https://dergipark.org.tr/tr/download/article-file/939526 (Erişim Tarihi: 05.06.2023).
• GLAS, Lize R., “The Functioning of the Pilot-Judgment Procedure of the European Court of Human Rights in Practice,” Netherlands Quarterly of Human Rights, 34, No. 1, 2016, ss. 41-70.
• HAİDER, Dominik, The Pilot-Judgement Procedure of the European Court of Human Rights, Martinus Nijhoff Publishers, Leiden Boston, 2013.
• IŞIK, Alper, “Anayasa Mahkemesi'nin 5651 Sayılı Kanun’un 9. Maddesi Bağlamında İnternete Erişimin Engellemesine Dair Değişen Yaklaşımın Değerlendirilmesi”. Selçuk Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi, Sayı: 30, Yıl: 2022, ss. 967-998 https://dergipark.org.tr/tr/download/article-file/2221563 (Erişim Tarihi: 23.05.2023).
• KANADOĞLU, Korkut, Anayasa Mahkemesine Bireysel Başvuru, On iki Levha Yayıncılık, İstanbul, 2015.
• KARAHAN, Özge, “TBMM’ye Çağrı” Giderim Kararlarının İşlevsizliği ve Bu Kararlara İşlevsellik Kazandırılması Amacıyla Getirilen Önerilerin Değerlendirilmesi”, Yasama Dergisi, Yıl:2022, Sayı: 46, ss. 37-72.
• KARAMAN, Ebru, Karşılaştırmalı Anayasa Yargısında Bireysel Başvuru Yolu, İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Kamu Hukuku Anabilim Dalı, Yayımlanmamış Doktora Tezi, 2013, İstanbul.
• KARAN, Ulaş, Bireysel Başvuru Kararlarının İcrası: Eski Alışkanlıklar, Yeni Sorunlar, Anayasa Mahkemesi’ne Bireysel Başvuru Usulünün İlk Dört Yılına Dair Bir Değerlendirme, İstanbul Bilgi Üniversitesi İnsan Hakları Hukuku Uygulama ve Araştırma Merkezi, İstanbul, 2017, https://insanhaklarimerkezi.bilgi.edu.tr/media/uploads/2017/08/21/bireysel_basvuru_kararlarinin_icrasi_bilgi_universitesi.pdf (Erişim Tarihi: 06.06.2023).
• KILIÇ, Abbas, “Anayasa Mahkemesinin Bireysel Başvuru Kararlarının Türkiye Büyük Millet Meclisine Bildirilmesi”, Anayasa Yargısı, Cilt: 38, Sayı:1, Yıl: 2021, ss. 85-126, https://dergipark.org.tr/tr/pub/anayasayargisi/issue/63282/959973 (Erişim Tarihi: 05.06.2023).
• KÖKÜSARI, İsmail, “Anayasa Mahkemesi ve Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi Kararlarında Pilot Karar Uygulaması”, Erzincan Binali Yıldırım Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi, 2019, Sayı: XXIII, ss. 181-243.
• ODUNCU, Leyla Nur, “Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi Pilot Karar Usulü”, İnsan Hakları Yıllığı, Cilt 38, 2020, ss. 83-121.
• SAĞLAM, Fazıl, Anayasa Şikayetini Bekleyen Sorunlar, Anayasa Mahkemesine Bireysel Başvuru: Anayasa Şikâyeti/Anlamı, Kapsamı ve Olası Sorunlar, Türkiye Barolar Birliği Yayını, Panel, Ankara 2011, ss. 20-30.
• SEYİT, Günal, “Anayasa Mahkemesinin Bireysel Başvurular Hakkında Verdiği İhlal Kararlarının Yasama Sürecine Etkisi”, Türkiye Büyük Millet Meclisi Kanunlar ve Kararlar Başkanlığı Yasama Bülteni, Sayı: 4, Yıl: 2019, ss. 44-46, https://www5.tbmm.gov.tr/yayinlar/2021/Yasama_Bulteni_Sayi_4.pdf (Erişim Tarihi: 02.06.2023).
• ŞAHBAZ, İbrahim, Anayasa Mahkemesine Bireysel Başvuru ve Sorunlar, Anayasa Mahkemesine Bireysel Başvuru: Anayasa Şikâyeti/Anlamı, Kapsamı ve Olası Sorunlar, Türkiye Barolar Birliği Yayını, Panel, Ankara 2011, ss. 71-127.
• ŞAHİN, Battal Niyazi/KANADOĞLU, Osman Korkut, “Anayasa Mahkemesinin Güncel Norm Denetimi ve Bireysel Başvuru Kararları Hakkında Gözlemler”, Anayasa Yargısı, Cilt: 39, Sayı: 2, Yıl: 2022, ss. 1-33, https://dergipark.org.tr/tr/download/article-file/2887410 (Erişim Tarihi: 02.06.2023).
• ŞENYÜRÜR KÖSEOĞLU, Özge, Avrupa Ülkelerinde ve Türkiye’de Anayasa Mahkemesine Bireysel Başvuru Hakkı, Mustafa Kemal Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Kamu Hukuku Anabilim Dalı Yüksek Lisans Tezi, 2017, Hatay.
• ŞİRİN, Tolga, Türkiye’de Anayasa Şikayeti (Bireysel Başvuru), İnsan Hakları Avrupa Mahkemesi ve Almanya Uygulaması ile Mukayeseli Bir İnceleme, On İki Levha Yayıncılık, İstanbul, 2013.
• ŞİRİN, Tolga, Anayasa Mahkemesi Kararları Işığında Bireysel Başvuru Hakkı, On İki Levha Yayıncılık, İstanbul, 2015.
• YAŞAR, Jülide, Anayasa Mahkemesine Bireysel Başvuru Yolunda Verilen İhlal Kararlarının Kesinliği ve Bağlayıcılığı, Akdeniz Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Kamu Hukuku Ana Bilim Dalı Yüksek Lisans Tezi, 2021, Antalya.
• YILDIZ, Ceren, “Anayasa Mahkemesi Kararları Işığında Hak İhlalinin Kanundan Kaynaklanması Sorunu ve Bu Soruna İlişkin Çözüm Önerileri”, Galatasaray Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi, Sayı:1, Yıl: 2021, ss. 367-415, https://search.trdizin.gov.tr/tr/yayin/detay/507411/ (Erişim Tarihi: 02.06.2023).