Mirjaqıp Duwlatov’un Türkçe-Rusça Sözlüğü: Türk Tili

Yıl 2025, Cilt: 5 Sayı: 2, 576 - 583, 21.12.2025

Fatma Tatlı

https://doi.org/10.59902/yazit.1672902

Öz

Sözlükler, dilin korunması ve gelişimi açısından önemli bir yer tutmaktadır. Türk dünyasında sözlükçülük 11. yüzyılda Kaşgarlı Mahmud tarafından Araplara Türkçeyi öğretmek amacıyla yazılmış olan Dîvânu Lugati't-Türk ile başlamıştır. Türk dünyasının ilk sözlüğü olan Dîvânu Lugâti't-Türk’ten itibaren günümüze kadar Türk dilinin hemen hemen her lehçesi ile ilgili sözlük yapılmaya çalışılmıştır. Özellikle Kazak, Kırgız, Özbek, Azerbaycan ve Türkiye Türkçesi üzerine kapsamlı çalışmalar yapılmıştır. Bazı sözlükler ise tıpkı Dîvânu Lugati't-Türk gibi, Türkçe ile başka diller arasındaki karşılıkları göstermektedir. Bu geleneğin önemli örneklerinden biri de Kazak aydını Mirjaqıp Duwlatov tarafından yazılmış olan Türk Tili sözlüğüdür. Duwlatov’un kaleme aldığı bu eser ömrü vefa etmediği için tamamlanamamış ancak büyük bir dil mirası olarak kalmıştır. Duwlatov’un Sovyet Yönetimi zamanında esir edildiği dönemde hapishanedeki diğer Türk soylu mahkumlara Rusça öğretmek için yazmış olduğu Türkçe – Rusça sözlüğü, yıllar sonra Türkiye’de, Onur Balci ve Gülmira Ospanova tarafından Mirjaqıp Duwlatov’un Türkçe-Rusça Sözlüğü: Türk Tili başlığıyla bazı ekler ve açıklamalar ilave edilmek suretiyle yayınlanmıştır. Söz konusu eser, yalnızca Türk Tili sözlüğünü içermekle kalmayıp, aynı zamanda Duwlatov’un hayatını ve dil alanındaki katkılarını da kapsamlı bir şekilde ele almıştır. Bu sayede, yazarın sözlükçülük alanındaki katkıları ile Türk dünyasındaki düşünsel mirası, okuyucuya daha geniş bir perspektiften sunulmuş ve dil alanında önemli çalışmalara ışık tutmuştur.

Anahtar Kelimeler

Türk dünyası , Türkçe , Mirjaqıp Duwlatov , sözlük , Türk tili

Teşekkür

Prof. Dr. Mehmet ÇERİBAŞ ve Doç. Dr. Doğan ÇOLAK'a teşekkürlerimle.

Mırjaqıp Duwlatov’s Turkish-Russian Dictionary: Turkish Language

Öz

Dictionaries hold a central role in the preservation and development of language. The tradition of Turkic lexicography began in the 11th century with Dīwān Lughāt al-Turk, compiled by Mahmud of Kashgar to teach Turkish to Arab audiences. Since this seminal work, extensive efforts have aimed to document virtually every Turkic dialect, with particular attention to Kazakh, Kyrgyz, Uzbek, Azerbaijani, and Turkish. Some dictionaries, like Dīwān Lughāt al-Turk, additionally provide cross-linguistic correspondences between Turkish and other languages. A notable example of this tradition is the Türk Tili dictionary authored by the Kazakh intellectual Mirjaqıp Duwlatov, which, although left unfinished due to his untimely death, has survived as a significant component of the Turkic linguistic heritage. Composed during his imprisonment under the Soviet regime to teach Russian to fellow Turkic prisoners, this dictionary was later published in Turkey by Onur Balci and Gülmira Ospanova under the title Mirjaqıp Duwlatov’s Turkish-Russian Dictionary: Türk Tili, with additional notes and explanations. Beyond presenting the lexicon itself, the publication provides a comprehensive account of Duwlatov’s life and his contributions to linguistics, thereby offering readers a broader perspective on his impact on Turkic lexicography and illuminating his enduring intellectual legacy within the field of language studies.

Anahtar Kelimeler

Turkish world , Turkish , Mirjaqıp Duvlatov , dictionary , Turkish language

Kaynakça

• Balci, Onur ve Ospanova, Gülmira (2020). Mirjaqıp Duwlatov’un Türkçe-Rusça Sözlüğü: Türk Tili. İstanbul: Kriter Yayınları.