Varlık ve Yokluk Ekseninde Kültürel ve Simgesel Açıdan Bir Giyim Kuşam Unsuru Olarak Düğme

Yıl 2022, Cilt: 2 Sayı: 2, 238 - 259, 20.12.2022

Uğur Durmaz

https://doi.org/10.29228/yazitdergisi.17

Öz

Kıyafet, insanları dış etkilere karşı koruyan bir araç olmanın yanında imal edildiği materyaller, üzerindeki işaretler, barındırdığı renkler, göründüğü şekiller ve kullanım amaçlarıyla tarih boyunca pek çok farklı işlevde kullanılagelmiştir. Bu açıdan birçok farklı bilim dalı kıyafeti araştırılmaya değer bir obje olarak görmüştür. Halkbilimi penceresinden bakıldığında halk giyim kuşamı başlığı kıyafet ve tamamlayıcılarını incelemektedir. Bu çalışmada bir kıyafetten çok onu tamamlayan ya da farklı şekilde anlamlanmasını sağlayan bir aksesuar olan düğme incelenecektir. Düğmenin ilk işlevi olan elbiseyi bir arada tutma, elbisenin kolay şekilde giyilip çıkarılması durumundan çok, düğmenin varlığından ve yokluğundan hareketle bu nesnenin halkın gözünde ne gibi bir anlam oluşturduğu tartışılacaktır. Bu noktada gündelik ortamda çok da dikkat edilmeyen bir unsurun ne gibi simgesel anlamları olduğu ortaya konulmaya çalışılırken kültürel açıdan bu kodların ne gibi göstergelerle karşılandığının açıklanması amaçlanmaktadır. İnceleme genel hatlarıyla Türk kültürü açısından düğmenin değerlendirilmesini amaçlamaktadır fakat bazı uluslararası kıyafetler, davranışlar ve kullanımlar da geneli anlamlandırmak için destekleyici olacaktır. Yapılacak değerlendirmenin ana ekseni düğmenin varlığı ve yokluğu durumunda ortaya çıkan kültürel bakışla halka etkilerinin tartışılması üzerinedir. Bu amaçla halk şiiri, halk inanışları, halk anlatıları, geçiş dönemleri uygulamaları, meslek folkloru, halk giyim kuşamı gibi alanlarda düğme ile ilgili durumlar ve kullanımlar seçilerek örneklem oluşturmuştur. Çalışmanın sonucunda bir nesnenin zihinsel yapıda ve halk nezdinde nerede olduğunun ortaya konulacaktır.

Anahtar Kelimeler

düğme, simge, sembol, giyim kuşam, kıyafet

On the Axis of Existence and Absence, the Button as a Cultural and Symbolic Element of Clothing

Öz

Clothing is a tool that protects people against external influences. It has been used in many different functions throughout history, with the materials it is made of, the markings on it, the colors it contains, the shapes it appears and the purposes of use. In this respect, many different branches of science have seen clothing as an object worth researching. When viewed from the perspective of folklore, the headdress of folk clothing examines the clothing and its complements. In this study, the button, which is an accessory that complements it or gives it a different meaning, will be examined rather than an outfit. The first function of the button, which is to hold the dress together, will be discussed based on the presence and absence of the button rather than the easy wearing and removal of the dress. At this point, it is aimed to explain what kind of symbolic meanings an element that is not paid much attention in the daily environment has, and what kind of indicators these codes are met from a cultural point of view. The review aims to evaluate the button in terms of Turkish culture in general terms, but some international clothes, behaviors and uses will also be supportive to make sense of the general. The main axis of the evaluation to be made is the discussion of the cultural perspective and the effects of the public in the presence and absence of the button. For this purpose, situations and uses related to buttons in areas such as folk poetry, folk beliefs, folk narratives, transitional period practices, professional folklore, and folk clothing have been selected and a sample has been formed. As a result of the study, it will be revealed where an object is in the mental structure and in the seem of the public.

Anahtar Kelimeler

button, icon, symbol, clothing, outfit

Kaynakça

• Almaz, Salih (2019). Diyarbakır İli Kocaköy İlçesi Halk İnanışları. Yüksek Lisans Tezi. Elazığ: Fırat Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Altun, Işıl (2007). “Karacaoğlanda Şiirsel Bir İmge Olarak Giyim, Kuşam”. Atatürk Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü Dergisi, (35): 217-228.
• Ateş, Mehmet (2001). Mitolojiler ve Semboller. İstanbul: Milenyum Yayınları.
• Avşar, Mustafa Durmuş (2019). Aksaray İli ve Çevresinde Halk İnanışları ve Uygulamaları. Yüksek Lisans Tezi. Kayseri: Erciyes Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Beydili, Celal (2004). Türk Mitolojisi Ansikolopedik Sözlük. Çev. E. Ercan. Ankara: Yurt Kitap Yayın.
• Bezirci, Asım (1993). Türk Halk Şiiri. İstanbul: Say Yayınevi.
• Bozkurt, Nebi (2009). “Sedefkârlık”. TDV İslam Ansiklopedisi C.36. İstanbul: TDV Yayınları, 282-285.
• Can, Mine (2020). “Süsleyici Bir Gereç Olarak Düğme ve Osmanlı Döneminde Kullanılan Örme Düğmeler Üzerine Bir İnceleme”. Motif Akademi Halkbilimi Dergisi, 13(32): 1526-1538.
• Doğan, Şevki (2013). Elazığ İli Keban İlçesi Halk İnanışları. Yüksek Lisans Tezi. Elazığ: Fırat Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Duman, Ahu Zeynep (2019). Aydın Yılmazköy Yöresi Tahtacılarında Geçiş Dönemleri. Yüksek Lisans Tezi. Uşak: Uşak Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Elçin, Şükrü (2000). Kerem ile Aslı Hikâyesi. Ankara: Akçağ Yayınları.
• Eliade, Mircea (1992). İmgeler Simgeler. Çev. Mehmet Ali Kılıçbay. Ankara: Gece Yayınları.
• Esen, Ahmet Şükrü (1986). Anadolu Türküleri. Ankara: Türkiye İş Bankası Yayınları.
• Frazer, James George (2004). Altın Dal Dinin ve Folklorun Kökenleri. Çev. Mehmet H. Doğan. İstanbul: Payel Yayınevi.
• Gardin, Nanon, & Olorenshaw, Robert (2019). Larouse Semboller Sözlüğü. Çev. Beyza Akşit. İstanbul: Bilge Kültür Sanat.
• Güç, Ahmet (2001). “Yahudilikte Defin ve Sonrasına Ait Gelenekler”. Uludağ Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 10(1): 63-78.
• Güney Açar, Saliha (2015). Erzurum'da Kadınla İlgili Halk İnanışları. Yüksek Lisans Tezi. Erzurum: Atatürk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• İşçi, İshak (2016). Kars İli ve Çevresindeki Manevi Halk İnançlarının Dinler Tarihi Açısından Değerlendirilmesi. Yüksek Lisans Tezi. Kars: Kafkas Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Kabataş Çetin, Şeyma (2017). Antalya ve Samsun'da Yaşayan Yörüklerin Geçiş Dönemleri Âdet ve Uygulamaları. Yüksek Lisans Tezi. Samsun: Ondokuz Mayıs Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Karabüber, Tuba (2017). Tosya Halk İnanışları. Yüksek Lisans Tezi. Çankırı: Çankırı Karatekin Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Koçoğlu, Serpil (2016). Tunceli Çemişgezek İlçesindeki Yaygın Halk İnanışları. Yüksek Lisans Tezi. Elazığ: Fırat Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Koçu, Reşat Ekrem (2015). Türk Giyim Kuşam ve Süslenme Sözlüğü. İstanbul: Doğan Kitap.
• Köse, Elif (2017). Ardanuç'ta Türk Halk İnançları. Yüksek Lisans Tezi. Artvin: Artvin Çoruh Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Nasirova, Sevinc (2022). “Eski Türk Mitolojisinin Türk Halklarının Dokuma Sanatına Etkisi”. XVIII. Türk Tarih Kongresi Arkeoloji Roma ve Bizans Tarihi ve Medeniyeti Sanat Tarihi. Ankara: Türk Tarih Kurumu, 911-925.
• Ögel, Bahaeddin (1978). Türk Kültür Tarihine Giriş V Türklerde Giyecek ve Süslenme. Ankara : Kültür Bakanlığı Yayınları.
• Ögel, Bahaeddin (1995). Türk Mitolojisi C.2. Ankara: Türk Tarih Kurumu Basımevi.
• Örnek, Sedat Veyis (1966). Sivas ve Çevresinde Hayatın Çeşitli Safhalarıyla İlgili Batıl İnançların ve Büyüsel İşlemlerin Etnolojik Tetkiki. Ankara: Ankara Üniversitesi DTCF Yayınları.
• Örnek, Sedat Veyis (2000). Türk Halkbilimi. Ankara: Kültür Bakanlığı Yayınları.
• Pala, İskender (1995). Türk Düğmeciliği ve Bahriye Düğmeleri. İstanbul: Deniz Kuvvetleri Komutanlığı Basım Müdürlüğü.
• Serdaroğlu, Ömer Faruk (2018). Merzifon ve Çevresindeki Halk İnanışları Üzerine Bir Araştırma. Yüksek Lisans Tezi. Ankara: Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Sezmiş, Mehmet Emin (2018). Kültürel Değişim Bağlamında Zile İlçesinde Türk Halk İnanışları. Yüksek Lisans Tezi. Samsun: Ondokuz Mayıs Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Şahin, Mehmet (2017). Kültürel Değişim Bağlamında Alevi Toplumnda Türk Halk İnançları (Küçükçekmece İlçesi Örneği). Yüksek Lisans Tezi. Samsun: Ondokuz Mayıs Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Şenesen, İsmail (2015). Adana Halk İnançlarında Eski Türk İnanışlarının İzleri Karşılaştırma-İnceleme. Doktora Tezi. Adana: Çukurova Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Şenesen, İsmail (2016). “Türk Halk Kültüründe Düğme ile İlgili İnanışlar Üzerine Mitolojik Bir İnceleme”. Çukurova Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 25(3): 397-410.
• Şimşek, Ali (2013). Manavgat Yöresi Halk İnanışları. Yüksek Lisans Tezi. Isparta: Süleyman Demirel Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Tansuğ, Sabiha (2007). “Karacaoğlan ve Türk Giyiminde Düğmeler”. Çukurova Üniversitesi Türkoloji Araştırama Merkezi Sempozyumu. Adana: Çukurova Üniversitesi, 295-300.
• Türkoğlu, Sabahaddin (1993). “Cübbe”. TDV İslam Ansiklopedisi C.8. İstanbul: TDV Yayınları, 102-103.
• URL-1: “Deniz Karakurt Türk Söylence Sözlüğü” chrome-extension:// efaidnbmnnnibpcajpcglclefindmkaj/https://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/0/00/TurkSoylenceSozlugu.pdf (Erişim: 01.11.2022).
• URL-2: “Sunay Akın Hikayeleri Atatürk’ün Cenazesinde Gökyüzünden Düğme Yağdı. Tüyleri Diken Diken Eden Olay”. https://www.youtube.com/watch?v=N7qB5O37imM (Erişim: 01.11.2022).
• URL-3: “Hâkim ve Savcıların Resmi Kıyafet Yönetmeliği”. https://www.mevzuat. gov.tr/File/GeneratePdf?mevzuatNo=5011&mevzuatTur=KurumVeKurulusYonetmeligi&mevzuaTertip=5 (Erişim: 01.11.2022).
• URL-4: “Avukatlık Cübbesinin Tarihi”. https://yenisoluk.com/dugmesi-cebi-olmayan-avukatlik-cubbesinin-tarihi (Erişim: 01.11.2022).
• URL-5: “Hasan Kılıçistbaro” https://twitter.com/ HasanKILICistbr /status/465575910625009664?lang=tr (Erişim: 01.11.2022).
• Uysal, Gökçe (2012). Tekstil Ürünlerinde Kullanılan Düğme Formundan Yola Çıkarak Çağdaş Seramik Uygulamaları. Yüksel Lisans Tezi. Kayseri: Erciyes Üniversitesi Güzel Sanatlar Enstitüsü.
• Watt, Melinda (2005). “Buttons”. Encyclopedia of Clothing and Fashion Vol. 2. Ed. Valerie Steele USA: Thomson Gale, 206-208.
• Zorluer, Selim (2018). Çayıralan (Yozgat) Yöresinde Halk Hekimliği ve Halk İnançları. Yüksek Lisans Tezi. Kayseri: Erciyes Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.