KLASİK DÖNEM OSMANLI HUKUKUNDA PADİŞAHIN YARGI YETKİSİ

Yıl 2016, YBHD 2016/1, 159 - 206, 19.02.2016

Yılmaz Yurtseven , Gamze Nur Şahin

Öz

Osmanlı Devleti şeklen tipik bir monarşidir. Ancak Osmanlı monarşi- sinde monarkı ifade eden padişahın yetkileri İslam hukuku ile sınırlandırıl- mıştır. Devletin hukuk sistemini şer’î hukuk ve onun belirlediği sınırlar içinde gelişen örfî hukuk oluşturmaktadır. Osmanlı padişahı monarşinin karakterine uygun olarak yasama ve yürütme erklerini elinde tutar. Teorik olarak yargı erki de Sultan’ın uhdesindedir. Ancak kendisi yargının başı olmakla birlikte Osmanlı padişahı bu yetkisini kurumsallaşmış bir yargı teşkilatı eliyle kullanmaktadır. 

Anahtar Kelimeler : Osmanlı hukuku, Osmanlı yargı sistemi, adalet, padişah, kadı. 

ABSTRACT

e Ottoman Empire was typically a monarchy. e Sultan that amounts to monarch in the Ottoman Empire was, however, restricted by the Islamic Law. Legal order of the Empire consisted of Şer’i law as well as customary (Örfî) law evolved within the borders Şer’î law drew. e Sultan had legislative and executive powers in accordance with the character of the monarchy. Judicial power was also theoretically in the hands of the Sultan. e Sultan exercised judicial power through an institutionalised judicial organisation though he was the head of the power.

Keywords : Ottoman Law, ottoman judgment system, justice, sultan, khadi. 

Anahtar Kelimeler

Osmanlı hukuku, Osmanlı yargı sistemi, adalet, padişah, kadı

Kaynakça

• Akbulut, İlhan (2000), “Osmanlı Devletinde Adalet Düzeni”, Atatürk Üniversitesi Erzincan Hukuk Fakültesi Dergisi, C:4 S:1-2, s. 219-256.
• Akdağ, Mustafa (1955), “Osmanlı Müesseseleri Hakkında Notlar”, An- kara Üniversitesi Dil Tarih Coğrafya Fakültesi Dergisi, C:13 S:1-2, s. 27-51
• Akdağ, Mustafa (1975), Türk Halkının Dirlik Ve Düzenlik Kavgası Ce- lali İsyanları, 1. Basım, Ankara, Bilgi Yayınevi.
• Akgündüz, Ahmed (1999a), “Kanunnamelerdeki Ceza Hukuku Hü- kümleri ve Şer’i Tahlili”, İslam Araştırmaları Dergisi, C:12 S:1, s. 1-16.
• Akgündüz, Ahmed (1999b), “Osmanlı Hukuku – Kanunnameler ve Şe- riat”, Köprü Dergisi, S:65, s. 3-30.
• Akgündüz, Ahmed (2006), Osmanlı Kanunnameleri ve Hukuki Tah- lilleri, C:1, 2. Baskı, İstanbul: İstanbul Osmanlı Araştırmaları Vakfı Yayınları.
• Akgündüz, Ahmed (2009a), “İslam Hukukunun Osmanlı Devletinde Tatbiki: Şer’iyye Mahkemeleri ve Şer’iyye Sicilleri”, İslam Hukuku Araştırmaları Dergisi, S:14, s. 13-48.
• Akgündüz, Ahmed (2009b), İslam Hukuku ve Osmanlı Tatbikatı Araştırmaları, 1. Basım, İstanbul, Osav Yayınları.
• Akman, Mehmet (2004), Osmanlı Devletinde Ceza Yargılaması, 1. Bas- kı, İstanbul, Eren Yayıncılık.
• Akman, Mehmet (2007), “Örf”, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklope- disi, C:34, İstanbul, Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, s. 93-94.
• Aksoy, Hasan (1994), “Dursun Fakih”, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, C:10, İstanbul, Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, s. 7-8.
• Akyılmaz, Sevgi Gül (2008), “ Osmanlı Devleti’nde Yönetici Sınıf açısın- dan Müsadere Uygulaması”, Gazi Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi, C:12 S:1-2, s. 389-420.
• kez-Çevre İletişimine Dair Sorunlar(XVI. Yüzyıl)”, Tarih Araştırmaları Der
• gisi,29(47), s. 157-176.
• Bilmen, Ömer Nasuhi (1967-1970), Hukuki İslamiyye ve Istıhalatı Fık- hiyye Kamusu, C:3, İstanbul, Bilmen Basım ve Yayınevi.
• Bozatay, Şeniz Anbarlı/Demir, Konur Alp (2014), ”Osmanlı Adli ve İda- ri Sisteminde Kadılık: Kurumsal Bir Değerlendirme”, Mehmet Akif Ersoy Üni- versitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, C:6 S:10, s. 71-89.
• Cin, Halil/Akgündüz, Ahmed (1989), Türk Hukuk Tarihi, C:1, 1. Basım, Konya, Selçuk Üniversitesi Basımevi.
• Cin, Halil/Akyılmaz, Gül (2008), Türk Hukuk Tarihi, Gözden Geçiril- miş 2. Baskı, Konya, Sayram Yayınları.
• Demir, Abdullah (2014), Türk Hukuk Tarihi, Geliştirilmiş 2. Baskı, İz- mir, Yitik Hazine Yayınları.
• Devellioğlu, Ferit (2008), Osmanlıca-Türkçe Ansiklopedik Lugat, 25. Baskı, Ankara, Aydın Kitabevi.
• Duman, Soner (2009), “ İzzeddîn b. ‘Abdiselâm’ın el-Kavâ‘idü’l-kübra Adlı Eserinde İçtihadın Anlam, Kapsam ve Sonuçları”, İslam Hukuku Araştır- maları Dergisi, S:14, s. 157-184.
• Durhan, İbrahim (1999), “Osmanlı Hukukunun Yapısı Üzerine Bir Etüd”, Atatürk Üniversitesi Erzincan Hukuk Fakültesi Dergisi, C:3 S:1, s. 215- 232.
• Durhan, İbrahim (2000), “Divan-ı Hümayun’un Yargı Yetkisi”, Erzincan Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi, C:4 S:1-2, s. 59-78.
• Durhan, İbrahim (2008), “Tanzimat Döneminde Osmanlı Yargı Teşkila- tındaki Gelişmeler”, Erzincan Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi, C:12 S:3- 4, s. 55-111.
• Ekinci, Ekrem Buğra (2001a), “Osmanlı Hukukunda Mahkeme Kararla- rının Kontrolü (Klasik Devir)”, Belleten, C:65 S:244, s. 959-1005.
• lopedisi, C:1, İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, s. 346-347.
• İnalcık, Halil (2005), Osmanlı’da Devlet Hukuk Adalet, 2. Baskı, İstan- bul, Eren Yayınları.
• İnalcık, Halil (2007), “Padişah”, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklope- disi, C:34, İstanbul, Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, s. 140-143.
• İnalcık, Halil (2009), Osmanlı İmparatorluğu Klasik Çağ, (Çev. Ruşen Sezer), 14. Baskı, İstanbul, Yapı Kredi Yayınları.
• İnalcık, Halil (2012), “Kazasker Ruznamçe Defterine Göre Kadılık”, Adalet Kitabı, 1. Baskı, Ankara, Kadim Yayınları, s. 121-142.
• İpşirli, Mehmet (1993), “Cuma Selamlığı”, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, C:8, İstanbul, Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, s. 90-92.
• İpşirli, Mehmet (1997), Osmanlı Devletinde Kazaskerlik, Belleten, C:61 S:232, s. 597-699
• Karal, Enver Ziya (1988), Selim III’ün Hat-tı Hümayunları Nizam-ı Ce- dit, 2. Baskı, Ankara, Türk Tarih Kurumu Yayınları, s. 103.
• Karaman, Hayrettin (1984), Anahatlarıyla İslam Hukuku Giriş ve Amme Hukuku, C:1, 1. Baskı, İstanbul, Ensar Neşriyat.
• Karaman, Hayrettin (1996), Mukayeseli İslam Hukuku, 5. Baskı, İstan- bul, Nesil Yayınları.
• Katgı, İsmail (2013a), “Osmanlı Devleti’nde Padişah Emriyle( Siyaseten) Katledilmiş Şeyhülislamlar”, History Studies, C:5 S:3, s. 85-115.
• Katgı, İsmail (2013b), “Osmanlı Devleti’nde Siyaseten Katl(Hukuki Ma- hiyeti, Sebepleri, Usulü, İnfazı ve Sonuçları)”, Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi, C:6 S:24, s. 180-211.
• Kaya, Kemal (2007), “Tanzimat’tan Önce Belediye Hizmetleri ve Voy- vodalar”, Ankara Üniversitesi Dil ve Tarih Coğrafya Fakültesi Tarih Bölümü Tarih Araştırmaları Dergisi, C:26 S:41, s. 101-112.
• Durumu”, Ceza Hukuku ve Ceza Usul Hukuku Ordinaryüs Profesörü Dr. Ta
• hir Taner’e Armağan, 1. Baskı, İstanbul, İsmail Akgün Matbaası, s. 143-165.
• Özkorkut, Nevin Ünal (2008), “Yargı Bağımsızlığı Açısından Osmanlı’da Ve Günümüz Türkiyesi’nde Yargıya Genel Bir Bakış”, Ankara Üniversitesi Hu- kuk Fakültesi Dergisi, C:57 S:1, s. 225-242.
• Öztuna, Yılmaz (1994), Büyük Osmanlı Tarihi, C:8, İstanbul, Ötüken Neşriyat.
• Sahillioğlu, Halil (1991), “Askerî”, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklo- pedisi, C:3 İstanbul, Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, s. 488-489.
• Saydam, Abdullah(1999), Osmanlı Medeniyeti ve Tarihi, 2. Baskı, Trab- zon, Derya Kitabevi.
• Schacht, Joseph (1977), İslam Hukukuna Giriş,(Çev. Mehmet Dağ ve Abdulkadir Şener), Gözden Geçirilmiş 2. Baskı, Ankara, Ankara Üniversitesi Basımevi.
• Seyitdanlıoğlu, Mehmet (1999), “Divan-ı Hümayundan Meclis-i Mebu- san’a Osmanlı İmparatorluğu’nda Yasama”, Güler Eren ve diğerleri (Editörler), Osmanlı, C:6, 1. Baskı, Ankara, Yeni Türkiye Yayınları, s. 17-23.
• Şaban, Zekiyyüddîn (1996), İslam Hukuk İlminin Esasları (Usûlü’l- Fıkh), (Çev. İbrahim Kafi Dönmez), 2. Baskı, Ankara, Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları.
• Şen, Murat (1999), “Osmanlı Hukukunun Yapısı”, Güler Eren ve diğer- leri (Editörler), Osmanlı, C:6, 1. Baskı, Ankara, Yeni Türkiye Yayınları, s. 327- 339.
• Şentop, Mustafa (2006), “Tanzimattan Önceki Dönemde Osmanlı Mahkemelerinin Görev ve Yetkisi”, Türk Hukuk Tarihi Araştırmaları, S:1, s. 87-105.
• Şentop, Mustafa (2005), Osmanlı Yargı Sistemi ve Kazaskerlik, 1. Basım, İstanbul, Klasik Yayınları.
• Şimşek, Murat (2009), “Hukuki Tasarrufların Kaynağı Olarak Hz. Peygamberin İçtihadı”, İslam Hukuku Araştırmaları Dergisi, S:14, s. 111-156.
• Tanör, Bülent (1999), Osmanlı - Türk Anayasal Gelişmeleri, 3. Baskı, İstanbul, Yapı Kredi Yayınları.
• Tunç, Muhammed Nuri (2014), “Osmanlı’da Hanedan İçi Katl”, Turkish Studies, C:9 S:4, s. 1133-1167.
• Turan, Ali ve Aksın, Ahmet (2008), “7 Numaralı Kısas Defterinin (S. 1-70) Tanıtımı”, Fırat Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, C:18 S:1, s. 325-342.
• Tursun Bey (1977), Tarih-i Ebu’l-Feth,(Haz. A. Mertol Tulum), 1. Baskı, İstanbul, Baha Matbaası.
• Uzunçarşılı, İsmail Hakkı (1988), Osmanlı Devleti’nin Merkez ve Bahri- ye Teşkilatı, 3. Baskı, Ankara, Türk Tarih Kurumu Basımevi.
• Uzunçarşılı, İsmail Hakkı (2014), Osmanlı Devletinin İlmiye Teşkilâtı, 4. Baskı, Ankara, Türk Tarih Kurumu Yayınları, s. 113.
• Üçok, Çoşkun ve Diğerleri (2008), Türk Hukuk Tarihi, 13. Baskı, Anka- ra, Turhan Kitabevi.
• Yakut, Yakup (2006), 19. Yüzyıl Sonlarında İnegöl, Yayınlanmamış Yük- sek Lisans Tezi, Süleyman Demirel Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Yazır, Elmalılı Muhammed Hamdi (2011), Kur’ân-ı Kerim Meali, (Sade- leştiren: Mehmed Şirin Doğan), İstanbul, Seda Yayınları.
• Zeydan, Abdülkerim (2012), İslam Hukukuna Giriş, (Çev. Ali Şafak), 1. Baskı, İstanbul, Kayıhan Yayınları.