ANGLOSAKSON VE KITA AVRUPASI HUKUK SİSTEMLERİNDE İDARENİN YARGISAL DENETİMİNİN ORTAYA ÇIKIŞI VE GELİŞİMİ

Yıl 2019, YBHD 2019/1, 61 - 88, 08.03.2019

Sırrı Düğer

https://doi.org/10.33432/ybuhukuk.537636

Öz

İdarenin yargısal denetimi, genel
bir kabul görmekle birlikte bu denetimin hangi mahkemeler tarafından yapılacağı
konusunda farklı sistemler bulunmaktadır. Ülkelerin siyasi, iktisadi ve sosyal
şartları, bu denetim açısından değişik sistemlerin ortaya çıkmasına yol
açmıştır. Fransa’da adliye mahkemelerinin idari işlem ve faaliyetleri
denetlemelerinin yasaklanması ile idare mahkemelerinin kurulması mümkün
olmuştur. İngiltere’de ise adliye mahkemeleri tarafından yapılan denetimin
yetersiz kalması ile yarı yargısal kuruluşlar ve son dönemde idare mahkemesi
kurulmuştur. Ülkemizde Osmanlı Devleti döneminde Fransa’daki Conseil d’Etat örnek alınarak Şûra-yı
Devlet kurulmuş ancak bugünkü anlamda bir idari yargı sistemi oluşturulamamıştır.
Hukuk sistemleri arasında idarenin yargısal denetiminin ortaya çıkış
sürecindeki bu farklılıklar sadece denetimi yapan makamlar açısından değil, bu denetimin
kapsamı ve sınırları konusunda da önemli farkların oluşmasına neden olmuştur.

Anahtar Kelimeler

: Şûra-yı Devlet, İdari Yargı, Hukuk Devleti, Conseil d’Etat, Ortak Hukuk

THE EMERGENCE AND DEVELOPMENT OF JUDICIAL REVIEW OF THE ADMINISTRATION IN ANGLO-SAXON AND CONTINENTAL SYSTEMS

Öz

While the
judicial review of the administration is generally accepted, there are
different systems in terms of the courts that will perform this review.
Different political, economic and social conditions of countries have led to
the emergence of different systems in terms of this review. In France, it was
possible to establish administrative courts by prohibiting the ordinary courts
to review administrative actions and activities. In the United Kingdom, when
the review by the ordinary courts became insufficient, semi-judicial
institutions and recently Administrative Court were established. In our
country, in the Ottoman Era, the Council of State (Şûra-yı Devlet) was
established by taking the example of Conseil
d’Etat in France but an administrative judicial system in the present sense
could not be created. These differences in the emergence of judicial review of
administration between legal systems have caused notable differences not only regarding
the reviewing authorities but also the scope and limits of this review.

Anahtar Kelimeler

Council of State, Administrative Judiciary, Rule of Law, Conseil d’Etat, Common Law

Kaynakça

• Akyılmaz, Bahtiyar/Sezginer, Murat/Kaya, Cemil (2018) Türk İdari Yargılama Hukuku, Ankara, Savaş Yayınevi.
• Alder, John (2002) General Principles of Constitutional and Administrative Law, Basingstoke and New York, Palgrave Macmillan.
• Anthony, Gordon (2015) “Administrative Justice in the United Kingdom”, Italian Journal of Public Law, 7(1), p. 9–33.
• Balta, Tahsin Bekir (1962) Kısa İdare Hukuku I (Ders Notları), Ankara, TODAİE.
• Becker, Florian (2016) “The Development of German Administrative Law”, George Mason Law Review, s. 24: 453.
• Bradley, Anthony / Ewing, Keith / Knight, Christopher (2015) Constitutional and Administrative Law, Harlow, Pearson Education Limited.
• Bradley, Anthony / Ewing, Keith (2007) Constitutional And Administrative Law, Harlow, Pearson Education Limited.
• Brown, Lionel Neville / Bell, John / Galabert, Jean-Michel (1998) French Administrative Law, Oxford, Oxford University Press.
• Canatar, Mehmet (1997) “Şurayı Devlet Teşkilatı ve Tarihi Gelişimi Üzerine Bazı Tespitler”, İlmî Araştırmalar: Dil, Edebiyat, Tarih İncelemeleri, Sayı 5, s. 107–139.
• Çağlayan, Ramazan (2018) İdari Yargılama Hukuku, 10. Baskı, Ankara, Seçkin.
• Çora, Emel (2015) Osmanlı’dan Cumhuriyet’e Danıştay’ın Gelişim Süreci, İstanbul Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi, İstanbul.
• D’alberti, Marco “Administrative Law and the Public Regulation of Markets in a Global Age”, Rose-Ackerman, Susan/Lindseth, Peter L. (Editörler) (2010) Comparative Administrative Law, Cheltenham, UK, Edward Elgar Publishing.
• Drewry, Gavin (2009) “The Judicialisation of Administrative’Tribunals in the UK: From Hewart to Leggatt”, Transylvanian Review of Administrative Sciences, 5.28, s. 45-64.
• Durhan, İbrahim (2008) “Tanzimat Döneminde Osmanlı Yargı Teşkilâtındaki Gelişmeler”, Erzincan Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi, Cilt XII, Sayı 3 – 4, s. 55–111.
• Ekinci, Ekrem Buğra (2015) Hukukun Serüveni, 2. Baskı, İstanbul, Arı Sanat Yayınevi.
• Ekinci, Ekrem Buğra (2017) Osmanlı Mahkemeleri: Tanzimat ve Sonrası, İstanbul, Arı Sanat Yayınları.
• Elliott, Mark/Thomas, Robert (2012) “Tribunal Justice and Proportionate Dispute Resolution”, The Cambridge Law Journal, 71, 2, s. 297-324.
• Erkut, Celal (2011) "Fransa'da Conseil d’Etat'nın Sosyolojik ve Tarihsel Açıdan Gelişimi", İdare Hukuku ve İlimleri Dergisi 4, s. 43–50.
• Erkut, Celal (2011) "Fransa'da 1953 Reformu ve Bugünkü İdari Yargının Genel Görünümü", İdare Hukuku ve İlimleri Dergisi 5 / 1–3, s. 49–62.
• Gedikli, Fethi (2008) Şura-yı Devlet, Belgeler, Biyografik Bilgiler ve Örnek Kararlarıyla, İstanbul, Öncü Kitap.
• Gedikli, Fethi (2017) “Somut Olay Örnekleri İle Şura-yı Devlet’in Tarihsel Süreç İçerisindeki İnceleme ve Danışma İşlevinin Önemi”, Danıştay ve İdarî Yargı Günü 149. Yıl Sempozyumu, Danıştay Yayınları No: 93.
• Gözler, Kemal (2009) İdare Hukuku Cilt I, Bursa.
• Gözler, Kemal / Kaplan, Gürsel (2018) İdare Hukuku Dersleri, Bursa, Ekin.
• Gülan, Aydın, et al. (2012)” ONAR-SARICA-DURAN Hukuk Devleti Günü: 5 Mart 2012”, İdare Hukuku ve İlimleri Dergisi, 15,2: s. 169–221.
• Harlow, Carol /Rawlings, Richard (2009) Law And Administration, Cambridge, Cambridge University Press.
• Hawke, Neil/ Parpworth, Neil (1998) Introduction to Administrative Law, London-Sydney, Cavendish Publishing Limited.
• Jacobini, Horace B. (1991) An Introduction to Comparative Administrative Law, New York, Oceana Publications Inc.
• Karahanoğulları, Onur (2005) Türkiye’de İdari Yargı Tarihi, Ankara, Turhan Kitabevi.
• Karahasanoğlu, Cihan Osmanağaoğlu (2011) “Mecelle-i Ahkâm-ı Adliyye’nin Yürürlüğe Girişi ve Türk Hukuk Tarihi Bakımından Önemi”, Osmanlı Tarihi Araştırma ve Uygulama Merkezî Dergisi OTAM, 29: s. 93–124.
• King Edward / Hawley Joseph (1959) “İngiliz (Common Law)’unun gelişmesi”, çev. İlhan Lütem A.H.F.D. Cilt XVII Sayı 1–4.
• Künnecke, Marina (2007) Tradition And Change in Administrative Law: An Anglo-German Comparison, Berlin-Heidelberg, Springer.
• Magill, M. Elizabeth / Ortiz, Daniel R. “Comparative Positive Political Theory”, Rose-Ackerman, Susan/Lindseth, Peter L. (Editörler) (2010) Comparative Administrative Law, Cheltenham, UK, Edward Elgar Publishing.
• Mcgarry John (2017) Intensiton, Supremacy and the Theories of Judicial Review, Routlegde.
• Nasuhioğlu, Orhan (1946) “İdari Tasarrufların Kazai Murakabesinde Fransız ve İngiliz - Amerikan Sistemleri”, İdare Hukuku Bakımından İngiliz Hukuk Sistemi, İdare Hukuku Seminer Çalışmaları: I, İstanbul, İsmail Akgün Matbaası.
• Onar, Sıddık Sami (1935) “Türkiye’de İdarenin Kazai Murakabesi”, İstanbul Üniversitesi Hukuk Fakültesi Mecmuası, 1,1, s. 21–40.
• Onar, Sıddık Sami (1966) İdare Hukukunun Umumî Esasları, I. Cilt, İstanbul, Akgün Matbaası.
• Ortaylı, İlber (2008) Türkiye Teşkilat ve İdare Tarihi, Ankara, Cedit Neşriyat.
• Özay, İl Han (2010) Günışığında Yönetim II Yargısal Korunma, İstanbul, On İki Levha.
• Özay, İlhan (2011) "XVI. Yüzyıl Ve Sonrası Batı Avrupa Ülkeleri Kamu Yönetimi Tarihine İlişkin Notlar-Çağrışımlar: Taçlılar ve Güçlüler", İdare Hukuku ve İlimleri Dergisi 3 / 1–3, s. 149–157.
• Özdeş, Orhan (1968) “Danıştay’ın Tarihçesi”, Yüzyıl Boyunca Danıştay, Ankara, Türk Tarih Kurumu Basımevi.
• Öztürk, Burak (2015) Hak Arama Özgürlüğü Çerçevesinde Zorunlu İdari İtiraz, Ankara, Yetkin Yayınları.
• Parrillo, Nicholas “Testing Weber; Compensation for Public Services, Bureaucratization, and the Development of Positive Law in the United States”: Rose-Ackerman, Susan/Lindseth, Peter L. (Editörler) (2010) Comparative Administrative Law, Cheltenham, UK, Edward Elgar Publishing.
• Sami, Şemseddin (2004) Kamus-i Türki, İstanbul, Çağrı Yayınları.
• Sancadar, Oğuz et al. (2018) İdare Hukuku Teorik Çalışma Kitabı, Ankara, Seçkin.
• Schwarz, Andreas B. (1945) “Roma Hukuku ve İngiliz Hukuku”, İstanbul Üniversitesi Hukuk Fakültesi Mecmuası, 11,3–4, s. 180–202.
• Schwarz, Andreas B. / Veldet, Hıfzı (1937) “İngiliz Hukuku ve Kontinental Hukuk”, İstanbul Üniversitesi Hukuk Fakültesi Mecmuası, 3, s. 215–236.
• Seyitdanlıoğlu Mehmet, Tanzimat Dönemi’nde Yüksek Yargı ve Meclis-i Vâlâ-yı Ahkâm-ı Adliye (1838–1876), Adâlet Kitabı, (Editörler B. Arı-S. Aslantaş), Ankara, Adalet Bakanlığı Yayını, 2007, s 207–220.
• Sezginer Murat (2000) İptal Davasının Uygulama Alanı Bakımından Ayrılabilir İşlem Kuramı, Ankara, Yetkin yayınları.
• Sezginer, Murat (2017) “Dünden Bugüne Conseil d’Etat ve Danıştay’ın İnceleme ve Danışma Fonksiyonu”, Danıştay ve İdarî Yargı Günü 149. Yıl Sempozyumu, Danıştay Yayınları No: 93.
• Singh, Mahendra P. (2001) German Administrative Law in Common Law Perspective, Berlin-Heidelberg, Springer.
• Sordi, Bernardo “Révolution, Rechtsstaat, and the Rule of Law: Historical Reflections on the Emergence of Administrative Law in Europe”: Rose-Ackerman, Susan/Lindseth, Peter L. (Editörler) (2010) Comparative Administrative Law, Cheltenham, UK, Edward Elgar Publishing.
• Stebbings, Chantal (2009) Legal Foundations of Tribunals in Nineteenth Century England, Cambridge University Press.
• Tunaya, Tarık Zafer (1969) Siyasi Müesseseler ve Anayasa Hukuku, İstanbul, Sulhi Garan Matbaası Varisleri Koll. Şti.
• Yayla, Yıldızhan (2010) İdare Hukuku, İstanbul, Beta.
• Yayla, Yıldızhan (2011) “Conseil D'etat (Yapısı, İşlevi ve Yaklaşımı Üstüne)”, İdare Hukuku ve İlimleri Dergisi, 1, s. 79–86.
• Yıldırım, Turan et al (2016) İdare Hukuku, İstanbul, On İki Levha Yayıncılık.
• Zoller, Elisabeth (2008) Introduction to Public Law: A Comparative Study, Leiden, Brill.