ANAYASA MAHKEMESİ KARARLARINDA MAKUL SÜREDE YARGILANMA HAKKININ İHLALİ

Yıl 2019, YBHD 2019/1, 223 - 256, 08.03.2019

İsmail Şahin

https://doi.org/10.33432/ybuhukuk.537898

Cited By: 2

Öz

Adil yargılanma
hakkının bir cüzü olan makul sürede yargılanma hakkı, ulusal ve uluslararası
düzenlemeler ile Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi (AİHM) ve Anayasa Mahkemesinin
çok sayıda içtihadına konu edilen ve davaların mümkün olan en kısa sürede
neticelendirilmesini amaçlayan temel bir insan hakkıdır. Bu hakkı ihlal edilen
kişiler için etkili bir iç hukuk yolu olarak 2010 yılında yapılan Anayasa
değişikliği ile bireysel başvuru imkânı getirilmiştir. Anayasa Mahkemesi de başvuruları
kabul etmeye başladığından bu yana makul sürede yargılanma hakkına dair çok
sayıda karar vermiştir. Bu kararlarda, Avrupa İnsan Hakları Mahkemesinin
yerleşmiş içtihatları gözetilerek davanın karmaşıklığı, tarafların tutumu,
yetkili makamların tutumu ve başvurucunun davanın
hızla sonuçlandırılmasındaki menfaatinin niteliği ölçütlerinin kullanılmasıyla
ihlal değerlendirmesi yapıldığı anlaşılmaktadır.  Mahkemece bu değerlendirme neticesinde makul
sürede yargılanma hakkının ihlaline hükmedilen hallerde talep bulunması şartıyla,
davanın niteliği, geçen süre, taraf sayısı gibi ölçütler çerçevesinde de manevi
tazminata hükmedilmektedir. Anayasa Mahkemesi ve AİHM’nin içtihatları
incelendiğinde makul yargılama süresi aşılmasına rağmen, başvurucunun yargılama
sürecindeki kusur ya da ihmali, yargılama mercilerinin iş yükünde tahmin
edilemeyen krize dayalı geçici bir yoğunluk, deprem ve sel gibi mücbir sebepler
ve üçüncü kişinin davranışı nedeniyle yargılamanın uzaması hallerinde ise devletin
sorumlu tutulmadığı görülmektedir. 15 Temmuz darbe girişimi nedeniyle yargının
iş yükünün olağanüstü artışı ve bazı yargı mensupları ile personelinin
meslekten çıkarılmaları davaların görülme süresini uzatacaktır. Ancak, devletin
bu durum karşısında gerekli tedbirleri alması nedeniyle, Anayasa Mahkemesince makul
sürenin tespitinde darbe teşebbüsünün olumsuz etkisinin gözetilmesi
gerekecektir. 

Anahtar Kelimeler

Anayasa Mahkemesi, Bireysel Başvuru, Makul Sürede Yargılanma Hakkı, Manevi Tazminat, 15 Temmuz Darbe Girişimi

VIOLATION OF THE RIGHT TO A TRIAL WITHIN A REASONABLE TIME IN DECISIONS OF THE TURKISH CONSTITUTIONAL COURT

Öz

The right to trial within
a reasonable time, which is a part of the right to a fair trial, is one of
the fundamental human rights which has been discussed in several national and
international regulations, and numerous judicial precedents of European Court
of Human Rights (ECHR) and the Constitutional Court, aiming at finalization of
cases in the shortest time possible. Through the constitutional amendment
package adopted in 2010, the right to individual application was introduced as
a form of effective domestic remedy for those whose rights are infringed. Since
it started receiving individual applications, the Constitutional Court has
taken plenty of decisions regarding the right to trial within a reasonable
time. It is understood that the evaluation of infringement is carried out using
the criteria composed of the complexity of the case, attitudes of parties,
attitudes of authorities, nature of the interest of the applicant in
finalization of the case in a reasonable time, as well as taking into consideration
the established case law of European Court of Human Rights (ECHR). As the
result of the evaluation of the judicial precedents, the Court decides, if
demanded by the applicant, on non-pecuniary damages in accordance with the
criteria like the nature of the case, elapsed time, number of parties etc. in
the cases where it is resolved that the right to trial within a reasonable
time has been infringed. Examination over the decisions of Constitutional Court
and the ECHR revealed that it is possible that the state is not deemed
accountable in cases where the judgment process exceeds the reasonable time due
to faults and negligence of the applicant throughout trials, temporary
congestion of judiciary’s workload based on unpredictable crisis, force majeure
like earthquakes and floods and behaviors of third parties. As a result of the
failed coup attempt at 15^th of July, an extraordinary rise in the
workload of judiciary and dismissals of some members of judiciary and judicial
personnel will increase the duration of proceedings. However, together with the
required measures taken by the State, it is deemed that the negative effects of
coup attempt on reasonable time will be anticipated by the Constitutional
Court’s determinations.   

Anahtar Kelimeler

Constitutional Court, Individual Application, Right to Trial Within a Reasonable Time, Immaterial Compensation, 15 July Coup Attempt

Kaynakça

• Başar, Mükerrem Onur (2011) Avrupa İnsan Hakları Kararları Çerçevesinde Makul Sürede Yargılanma Hakkı, İstanbul, On İki Levha Yayınları.
• Çelik, Abdullah (2014) Adil Yargılanma Hakkı Rehberi, Ankara, Anayasa Mahkemesi Yayınları.
• Doğru, Osman (2012) Anayasa Mahkemesine Bireysel Başvuru Rehberi, İstanbul, Legal Yayıncılık.
• Doğru, Osman/Nalbant, Atilla (2012) İnsan Hakları Avrupa Sözleşmesi (Açıklama ve Önemli Kararlar), Ankara, Şen Matbaa.
• Gözübüyük, Şeref/Gölcüklü, Feyyaz (2011) Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesi ve Uygulaması, 9. Bası, Ankara, Turhan Kitabevi.
• Harris, D.J/O’Boyle, M./Bates, E.P./Buckley, C.M.(Çevirenler: Bingöllü Kılcı, Mehveş/Karan, Ulaş) (2009) Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesi Hukuku, Ankara, Şen Matbaa. İnceoğlu, Sibel (2007) Adil Yargılanma Hakkı ve Yargı Etiği, 1. Baskı, Ankara, Şen Matbaa.
• İnceoğlu, Sibel (2013) İnsan Hakları Avrupa Sözleşmesi ve Anayasa(Anayasa Mahkemesine Bireysel Başvuru Kapsamında Bir İnceleme), Ankara, Şen Matbaa.
• Koç, Muharrem İlhan/Kaplan, Recep (Editör) (2017) Bireysel Başvuru Kabul Edilebilirlik Kriterleri Rehberi, Ankara, Anayasa Mahkemesi Yayınları.
• Muratoğlu, Tahir (2016) Devletin Yargısal Faaliyetlerden Kaynaklanan Sorumluluğu, Ankara, Seçkin Yayınevi.
• Tezcan, Durmuş/Erdem, Mustafa Ruhan/Sancakdar, Oğuz (2004) Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesi ve Uygulaması, Ankara, Adalet Bakanlığı Eğitim Dairesi Başkanlığı.
• Turan, Hüseyin (2012) “Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi İçtihatlarında Makul Sürede Yargılanma Hakkı” Türkiye Adalet Akademisi Dergisi, Yıl:3, S:11, s.47-75.
• Turan, Hüseyin/Kaplan, Recep (Editör) (2015) Anayasa Mahkemesine Bireysel Başvuru ve Kabul Edilebilirlik Kriterleri,1. Baskı, Ankara, Anayasa Mahkemesi Yayınları.
• Adalet Bakanlığı Adli Sicil ve İstatistik Genel Müdürlüğü Adli İstatistikler 2017 <http://www.adlisicil.adalet.gov.tr/istatistik_2017/istatistik2017.pdf> s.e.t. 02.05.2018.
• Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi 6. Madde Rehberi Adil Yargılanma Hakkı(Medeni Hukuk Yönü), <https://www.echr.coe.int/Documents/Guide_Art_6_TUR.pdf> s.e.t. 26.09.2018.
• Hâkimler ve Savcılar Kurulu Genel Kurulunun 05/10/2017 Tarih ve 2017/770 Karar Sayılı Kararı İle Meslekten Çıkarılmalarına Karar Verilen Hâkim ve Cumhuriyet Savcılarına İlişkin Gerekçeli Karar ve Liste<http://www.hsk.gov.tr/Eklentiler/Dosyalar/karar06-10-2017.pdf> s.e.t. 02.05.2018.
• <http://www.anayasa.gov.tr/icsayfalar/istatistikler/pdf/istatistik30Haziran.pdf> s.e.t.26.09.2018.