İSLAM-OSMANLI EŞYA HUKUKUNDA MÜŞTEREK MALIN TAKSİMİ

Yıl 2021, Sayı: 1, 171 - 218, 31.01.2021

Naci Çevik

https://doi.org/10.33432/ybuhukuk.695846

Öz

İslam-Osmanlı eşya hukukunda mülkiyeti kazanma yollarından biriyle ya da en az iki malın ayrılması mümkün olmayacak bir şekilde birbirine karışması suretiyle meydana gelen müşterek mülkiyet, belli bir mal varlığı üzerinde birden fazla kişinin mülkiyet hakkına sahip olmaları anlamına gelmektedir. Bu kapsamda müşterek olarak bir mala sahip olan pay sahipleri o malın belli bir bölümü üzerinde hisseleri oranında malik olmayıp, pay sahiplerinin mülkiyet hakkı malın tamamı üzerinde kendi hissesi oranındadır. Müşterek mülkiyeti sona erdiren sebepler ise söz konusu malın yok olması, istimlâk edilmesi, cebri satışı ya da malın fiziki yapısının veya menfaatlerinin taksim edilmesidir. Dolayısıyla müşterek mülkiyeti sona erdiren sebeplerden taksimin eşyanın fiziki yapısının paylaştırılması ve bu eşyadan elde edilen menfaatlerin bölüştürülmesi şeklinde ikiye ayrılarak incelenmesi mümkündür. Öte yandan müşterek malın taksim edilebilmesi için bölünebilir olması ve taksim işlemi sırasında pay sahiplerinin mülkiyetinde olması gerekmektedir. Keza usulüne uygun ve adil olarak yapılan taksim işlemi taraflar açısından bağlayıcı nitelikte olup, bundan rücu etmek mümkün değildir. Literatürde her ne kadar İslam-Osmanlı eşya hukukunda müşterek malın paylaştırılması hususunda fazlaca bir çalışma olmasa da ilgi çekici bir kısım çalışma bulunmaktadır. Bununla birlikte bu çalışmalarda konu teorik açıdan İslam hukuku çerçevesinde ele alınıp incelenmiştir. Bu çalışmayı öncekilerden farklı kılan husus ise konuyu İslam hukuku hükümleri çerçevesinde ele alıp incelemenin yanı sıra Osmanlı uygulamasına da yer vermesidir. Bu sebeple çalışmamızda müşterek malın taksimi hususunu bütüncül bir şekilde ele alıp konuya ilişkin İslam hukuku teorisi incelendikten sonra Osmanlı uygulamasından bazı örnekler verilmiştir.

Anahtar Kelimeler

Müşterek mal, müşterek mülkiyet, malik, taksim, hisse

Distribution of Joint Goods in The Islamic-Ottoman Things Law

Öz

Joint ownership, which occurs in one of the ways of gaining ownership in Islamic-Ottoman property law or by mixing at least two properties in a way that cannot be separated, means that more than one person has the right to property on a certain property. In this context, shareholders who have a jointly owned property do not own a certain portion of that property in proportion to their shares, and the ownership right of the shareholders is in proportion of their shares over the entire property. The reasons that terminate joint ownership are the disappearance, expropriation, forced sale or distribution of the physical structure or interests of the property in question. Therefore, it is possible to examine the division into two as dividing the physical structure of the goods and dividing the interests obtained from this item for reasons that terminate joint ownership. On the other hand, the joint good must be divisible in order to be divided and it must be the property of the shareholders during the distribution process. Likewise, it is not possible to revoke this from the binding procedure for the parties, which is done properly and fairly.
Although there is not much work in the literature regarding the distribution of common property in Islamic-Ottoman property law, there are some interesting studies. However, in these studies, the subject has been handled and analyzed in the framework of Islamic law from a theoretical perspective. What makes this study different from the previous ones is that it includes the Ottoman practice as well as examining the subject within the framework of the provisions of Islamic law. For this reason, in our study, some examples from the Ottoman practice are given after considering the issue of the division of the common property in a holistic manner and examining the Islamic law theory.

Anahtar Kelimeler

Joint property, joint ownership, owner, distribution, share

Kaynakça

• Aktan, Hamza (2001) ‘‘İstimlâk’’, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, C: 23, s. 364-366. Aktan, Hamza (2002) ‘‘Kısmet’’, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, C: 25, s. 497-498. Aktan, Hamza (2005) ‘‘Miras’’, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, C: 30, s. 143-145. Ali Haydar Efendi (2014) Dürerü’l-Hukkâm Şerhu Mecelleti’l-Ahkâm, C. I-IV, (Çeviren: Gündoğdu, Raşit/Erdem, Osman) İstanbul, Gül Neşriyat. Apaydın, H. Yunus (2001) ‘‘Karz’’, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, C: 24, s. 520-525. Arı, Abdüsselam (2012) ‘‘Vasiyet’’, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, C: 42, s. 552-554. Armağan, Servet (2015) İslam Hukukunda Temel Hak ve Hürriyetler, 8. Baskı, Ankara, Diyanet İşleri Başkanlığı Yayınları. Atar, Fahrettin (1990) İslam İcra ve İflas Hukuku, 1. Baskı, İstanbul, Marmara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Vakfı Yayınları. Avcı, Mustafa (2018) Türk Hukuk Tarihi, 7. Bası, Konya, Atlas Akademi. Aybakan, Bilal (2000) ‘‘İkâle’’, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, C: 22, s. 14-16. Aydın, Mehmet Akif (2014) Türk Hukuk Tarihi, 12. Baskı, İstanbul, Beta Basım Yayım. Aydın, Münevver (2019) ‘‘185 Numaralı Denizli Şer’iyye Sicil Defterinin Transkripsiyonu ve Değerlendirmesi (1875-1883)’’ (Yüksek Lisans), Afyon Kocatepe Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü. Bardakoğlu, Ali (1992) ‘‘ Bey’ ’’, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, C: 6, s. 13-19. Bardakoğlu, Ali (1996) ‘‘Gabn’’, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, C: 13, s. 268-273. Bardakoğlu, Ali (1998) ‘‘Hibe’’, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, C: 17, s. 421-426. Bardakoğlu, Ali (1998) ‘‘Hidâne’’, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, C: 17, s. 467-471. Bilmen, Ömer Nasuhi (t.y.) Hukuk-ı İslamiyye ve Istılahat-ı Fıkhiyye Kâmusu, C. IV-VII, İstanbul. Cin, Halil (1992) Osmanlı Toprak Düzeni ve Bu Düzenin Bozulması, 3. Baskı, Konya, Selçuk Üniversitesi Basımevi. Cin, Halil/Akgündüz, Ahmed (2011) Türk Hukuk Tarihi, İstanbul, Osmanlı Araştırmaları Vakfı. Cin, Halil/Akyılmaz, Gül (2013) Türk Hukuk Tarihi, 5. Baskı, Konya, Sayram Yayınları. Çalış, Halit (2007) ‘‘Rakabe’’, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, C: 34, s. 427-428. Çatalcalı Ali Efendi/Demirtaş, H. Necati (2014) Açıklamalı Osmanlı Fetvaları: Fetâvâ-yı Ali Efendi, cild-i sâni, 1. Baskı, İstanbul, Kubbealtı, Çelen, Cevdet (2010) ‘‘İslam Hukukunda Müşterek Mülkiyet’’ (Yüksek Lisans), Marmara Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü. Çetintaş, Hatice (2019) ‘‘808/1757 Numaralı Bartın Şer’iyye Sicil Defterinin Transkripsiyonu ve Değerlendirmesi’’ (Yüksek Lisans), Karabük Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü. Dönmez, İbrahim Kâfi (2010) ‘‘Şüf’a’’, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, C: 39, s. 248-252. Duman, Ali (2008) ‘‘Sadaka’’, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, C: 35, s. 383-384. Ekinci, Ekrem Buğra (2016) İslam Hukuku: Umumi ve Hususi Hükümler, 2. Basım, İstanbul, Arı Sanat Yayınevi. Ekinci, Ekrem Buğra (2017) Osmanlı Hukuku: Adalet ve Mülk, 5. Basım, İstanbul, Arı Sanat Yayınevi. Elmalılı Muhammed Hamdi Yazır (1997) Alfabetik İslam Hukuku ve Fıkıh Istılahları Kamusu, C. III, (Hazırlayan: Sıtkı Gülle), İstanbul, Ensar Neşriyat. Erkal, Mehmet (1996) ‘‘Ganimet’’, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, C: 13, s. 351-354. Fendoğlu, Hasan Tahsin (1994) Hukuk Tarihimizde Temel Haklar, Konya, Mimoza. Gözübenli, Beşir (1991) ‘‘Âriyet’’, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, C: 3, s. 379-380. Gözübenli, Beşir (2002) ‘‘Kıyemî’’, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, C: 25, s. 540-541. Hacak, Hasan (2005a) ‘‘İslam Hukuk Düşüncesinde Özel Mülkiyet Anlayışı’’, Marmara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, C: 29, S: 2, s. 99-120. Hacak, Hasan (2004) ‘‘Menfaat’’, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, C: 29, s. 131-134. Hacak, Hasan (2001b) ‘‘Mislî’’, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, C: 30, s. 187-188. Hacak, Hasan (2006a) ‘‘Mülkiyet’’, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, C: 31, s. 543-548. Hacak, Hasan (2006b) ‘‘ Müşâ’ ’’, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, C: 32, s. 151-152. Hacak, Hasan/Çalış, Halit (2007) ‘‘Rehin’’, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, C: 34, s. 538-542. İbrahim Halebî (t.y.) Mevkûfât Mültekâ Tercümesi, c. IV, (Şerheden: Mehmed Mevkûfâti, Sadeleştiren: Ahmed Davudoğlu), İstanbul, Sağlam Kitabevi. Kahveci, Nuri (2015) Mukayeseli İslam Borçlar Hukuku, 1. Baskı, İstanbul, Hikmet Yayınevi. Kâhya, Özlem (2009) ‘‘İslam Hukukunda Muhâye’e’’ (Yüksek Lisans), Marmara Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü. Karaman, Hayrettin (2012) Mukayeseli İslam Hukuku, c. III, İstanbul, İz Yayıncılık. Karaman, Hayrettin/Özek, Ali/Dönmez, İbrahim Kâfi/Çağrıcı, Mustafa/Gümüş, Sadrettin/Turgut, Ali (2014), Kur’an-ı Kerim ve Açıklamalı Meâli, 27. Baskı, Ankara, Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları. Kıylık, Mustafa Harun (2016) ‘‘Aile İçi Eğitim Açısından İslam Hukukunda Hidane’’, Yurt, Mehmet Emin/Bayrktutan Osman (Editörler), Iğdır Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Uluslararası Aile İçi Eğitim Çalıştayı, Iğdır, s. 143-178. Özdemir, Recep (2019) ‘‘İslam Hukukuna Göre Mülkiyet ve Mülkiyetin Temellendirilmesi’’, Adıyaman Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, Y: 11, S: 31, s. 259-291. Öztürk, Said (2001) ‘‘Kassâm’’, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, C: 24, s. 579-582. Sağlam, Hadi (2012) ‘‘İslam Fıkıh Doktrininde Müşterek Mülkiyetin Taksiminde Muhdesatın Durumu (İştirak ve Müşterek Araziler Örneği)’’, Cumhuriyet Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, C: 16, S: 2, s. 365-415. Şener, Mehmet (1989) ‘‘İslam Hukukunda Karz-ı Hasen’’, Dokuz Eylül Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, S: 6, s. 391-403. Türcan, Talip (2000) ‘‘İslam Hukukundaki Muhâyee ve Türk Hukukundaki Devre Mülk Kurumları Arasında Bir Mukayese’’, Süleyman Demirel Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, S: 7, s. 83-102. Türkmen, Ali (1996) İslam Eşya Hukuku, Samsun. Yaka, Zeki (2014) ‘‘İslam Hukukunda Zilyedlik ve Mülkiyet Arasındaki Farklar’’, Bülent Ecevit Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, C: 1, S: 2, s. 35-52. Yıldırım, İlyas (2018) ‘‘Şüf’a-Önalım Hakkı: Mecelle ve Türk Medeni Kanunun Merkezli Bir Mukayese’’, İslam Hukuku Araştırmaları Dergisi, S: 31, s. 317-336. Yıldırım, Mustafa (2012) ‘‘Vedîa’’, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, C: 42, s. 596-598. Yılmaz, Coşkun (editör) (2008) İstanbul Kadı Sicilleri Üsküdar Mahkemesi 1 Numaralı Sicil (H. 919-927 / M. 1513-1521), C: 1, İstanbul, İSAM. Yılmaz, Coşkun (editör) (2019) İstanbul Kadı Sicilleri 52 Hasköy Mahkemesi 3 Numaralı Sicil (H. 1023-1081 / M. 1615-1670), İstanbul, İstanbul Büyükşehir Belediyesi Kültür A.Ş Yayınları. Yılmaz, Coşkun (editör) (2019) İstanbul Kadı Sicilleri 57 İstanbul Mahkemesi 22 Numaralı Sicil (H. 1107-1108 / M. 1695-1697), İstanbul, İstanbul Büyükşehir Belediyesi Kültür A.Ş Yayınları. Yılmaz, Coşkun (editör) (2019) İstanbul Kadı Sicilleri 60 Bab Mahkemesi 92 Numaralı Sicil (H. 1120-1121 / M. 1709), İstanbul, İstanbul Büyükşehir Belediyesi Kültür A.Ş Yayınları. Yılmaz, Coşkun (editör) (2019) İstanbul Kadı Sicilleri 73 Bab Mahkemesi 197 Numaralı Sicil (H. 1162-1163 / M. 1749-1750), İstanbul, İstanbul Büyükşehir Belediyesi Kültür A.Ş Yayınları.