İDARE HUKUKUNDA CUMHURBAŞKANI YARDIMCILIĞI MODELİ VE BU MODELİN KÖKENLERİ BAĞLAMINDA SADRAZAMLIK ÖRNEĞİ

Yıl 2022, Sayı: 1, 73 - 124, 31.01.2022

Melikşah Çırakoğlu

https://doi.org/10.33432/ybuhukuk.1005760

Öz

Cumhurbaşkanı yardımcılığı, 2017 yılı Anayasa değişiklikleri çerçevesinde; ülkemizde gerçekleştirilen hükümet sistemi reformunun bir sonucu olarak ihdas edilmiştir. Bu makam, idari teşkilatın en üst hiyerarşik amirine yardımcı olarak öngörüldüğünden; idare hukukunun konusunu oluşturmaktadır.

Başkanlık sisteminin bir benzeri olan Cumhurbaşkanlığı hükümet modelinde, Cumhurbaşkanı’ndan sonra ikinci en önemli makamı temsil eden Cumhurbaşkanı yardımcılığı, Başkanlık sisteminin geçerli olduğu ülke örnekleriyle karşılaştırılmakta ve çeşitli açılardan eleştirilmektedir. Söz konusu eleştiriler incelendiğinde ise, bu eleştirilerin temelinde yatan farklılıkların Cumhurbaşkanı yardımcılığı ile Osmanlı Devletindeki Sadrazamlığı benzer hale getirdiği görülmektedir.

Bu çalışma, Cumhurbaşkanı yardımcılığını idare hukuku bakımından incelemeyi amaçlamaktadır. Bu kapsamda Cumhurbaşkanı yardımcısının göreve gelişi ve görevden ayrılışı, yetki ve görevleri, konumu ve denetimi konularında çeşitli değerlendirmelerde bulunulacak ve ilgili eleştirilere yer verilecektir. Ayrıca Cumhurbaşkanı yardımcılığının tarihimizdeki kökenleri bağlamında, Osmanlı Devletindeki Sadrazamlık örneği incelenecek ve iki müessesenin benzer ya da farklı yönleri tespit edilecektir.

Anahtar Kelimeler

Cumhurbaşkanı Yardımcısı, Cumhurbaşkanlığı Sistemi, Başkanlık Sistemi, Sadrazam, Vezir-i Azam.

THE VICE PRESIDENT OF THE REPUBLIC MODEL IN ADMINISTRATIVE LAW AND THE EXAMPLE OF THE VIZIER-I AZAM IN CONTEXT OF THE ORIGINS OF THIS MODEL

Öz

The Office of the Vice Presidency in the Republic of Turkey was established as a result of the change in the government system within the framework of the 2017 Constitutional amendments. Since the vice-presidential office is envisaged as an assistant to the President of the Republic, who is the highest hierarchical head of the State's legal entity, it constitutes the subject of administrative law.

In the Presidential of the Republic Government Model, which is similar to the Presidential System, Vice President, representing the second most important office after the President of the Republic, is criticized from various aspects, when compared with the examples of countries where the presidential system is valid. When these criticisms are examined, it is seen that the differences underlying these criticisms shows that the vice president of the Republic and the grand viziership in the Ottoman State are similar.

This study aims to examine the office of the vice presidency in Turkey in terms of administrative law. In this context, various evaluations will be made on the appointment and resignation of the Vice President of the Republic, his powers and duties, his position and supervision, and relevant criticisms will be included. In addition, in the context of the origins of the vice president of the Republic in our history, the example of grand viziership in the Ottoman State will be examined and the similar or different aspects of the two institutions will be determined.

Anahtar Kelimeler

Vice President of the Republic, Presidential of the Republic System, Presidential System, Grand Vizier, Vizier-i Azam.

Kaynakça

• Ağar, Serkan (2007) “Geçmişten Bugüne Mali İdare”, Türkiye Barolar Birliği Dergisi, S.73, s. 372-432.
• Akçakaya, Murat / Özdemir, Abdulkadir (2018) “Cumhurbaşkanlığı Hükümet Sistemi ve Siyasal İstikrar”, Üçüncü Sektör Sosyal Ekonomi, C.3, S.53, s. 922-944.
• Akgündüz, Ahmet (1990) Osmanlı Kanunnameleri ve Hukuki Tahlilleri, Cilt: 1, İstanbul, FEY Vakfı Yayınları.
• Akgündüz, Ahmet (2011) “Kamu Hukuku” İslâm ve Osmanlı Hukûku Külliyâtı Cilt: 1, İstanbul, Osmanlı Araştırmaları Vakfı.
• Akgüner, Tayfun / Berk, Kahraman (2017) İdare Hukuku, 8. Baskı, İstanbul, Der Yayınları.
• Akkaş, Ahmet Hulusi (2020) “Cumhurbaşkanı Yardımcılarının ve Bakanların Cezai Sorumluluğu”, Ceza Hukuku Dergisi, C.15, S.42, s. 151-173.
• Akyıldız, Ali (2003) “Meclis-i Meşveret” TDV İslam Ansiklopedisi Cilt: 28, Ankara, TDV.
• Akyılmaz, Bahtiyar / Sezginer, Murat / Kaya, Cemil (2019) Türk İdare Hukuku, 10. Baskı, Ankara, Savaş Yayınevi.
• Alkan, Haluk (2018) “Cumhurbaşkanlığı Sisteminin Kurumsal Özellikleri ve Demokratikleşme Sürecine Olası Etkileri”, Türkiye İletişim Araştırmaları Dergisi, S. Özel Sayı, s. 139-153.
• Altun, Murat / Kuluçlu, Erdal (2005) “Doktrin ve Mevzuat Işığında Kamuoyu Denetimine Genel Bir Bakış”, Sayıştay Dergisi, S.56, s. 23-51.
• Anayurt, Ömer / Ekinci, Ahmet (2017) “Tek Başlı Yürütme Esasına Dayalı Hükümet Sistemlerinde Başkan Yardımcılığı ve 2017 Anayasa Değişikliği ile Getirilen Sistemde Cumhurbaşkanı Yardımcılığı Kurumu Üzerine Karşılaştırmalı Bir Analiz” Prof. Dr. Zafer Gören Armağanı, Ankara, Yetkin Yayınları.
• Atar, Yavuz (2019) Türk Anayasa Hukuku, 13. Baskı, Ankara, Seçkin Yayınevi.
• Atay, Ender Ethem (2019) İdare Hukuku, 7. Baskı, Ankara, Turhan Kitabevi.
• Avcı, Mustafa (2018) Türk Hukuk Tarihi, 7. Baskı, Konya, Atlas Akademi.
• Aydın, M. Akif (2014) Türk Hukuk Tarihi, 12. Baskı, İstanbul, Beta Basım Yayın.
• Aydın, M. Akif (2020) Osmanlı Hukuku - Devlet-i Aliyye’nin Temeli, 1. Baskı, Ankara, Türk Diyanet Vakfı.
• Boyar, Oya / Çınarlı, Gülden (2020) “Parlamenter Denetim Aracı Olarak İnsan Haklarını İnceleme Komisyonu”, Marmara Üniversitesi Hukuk Fakültesi Hukuk Araştırmaları Dergisi, C.26, S.2, s.608-632.
• Cin, Halil / Akgündüz, Ahmet (2011) Türk Hukuk Tarihi, İstanbul, Osmanlı Araştırmaları Vakfı.
• Cin, Halil / Akyılmaz, Gül (2019) Türk Hukuk Tarihi, 11. Baskı, Konya, Sayram Yayınları.
• Çağlayan, Ramazan (2020) İdare Hukuku Dersleri, 9. Baskı, Ankara, Adalet Yayınevi.
• Danıştay 11.Daire (2003) E:2001/481, K:2003/5610, K.T:22.12.2003; Legalbank, <https://ea70330bbfe919e2312426c9be35e661274d7d97.vetisonline.com/belge/d-11-d-e-2001-481-k-2003-5610-t-22-12-2003-vekalet-gorevi-ve-aylik-verilmesinin-sartlari/387590/> (s.e.t:07.12.2021).
• Doğan, Bayram / Erdoğan, Didem (2021b) “Cumhurbaşkanlığı Hükûmet Sisteminde Cumhurbaşkanı Yardımcıları ile Bakanların Sorumlulukları Meselesi”, Dokuz Eylül Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi, C.23, S.1, s. 163-191.
• Doğan, Bayram / Erdoğan, Zahide (2021a) “Cumhurbaşkanlığı Sisteminde Cumhurbaşkanı Yardımcıları ve Bakanlar”, Necmettin Erbakan Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi, C.4, S.1, s. 1-27.
• Ekinci, Murat (2017) “İdare Hukuku Açısından Divan-ı Hümayun” Uluslararası Politik, Ekonomik ve Sosyal Araştırmalar Kongresi Bildiri Özetleri Kitabı, Ankara, Pesa Publications.
• Eroğlu, İzzet (2006) “TBMM İnsan Haklarını İnceleme Komisyonu”, Yasama Dergisi, S.2, s. 32-74.
• Gökçe, Turan (1993) “Vüzera Kanunnamesi”, Tarih İncelemeleri Dergisi, C.8, S.1, s. 99-125.
• Gözler, Kemal (2016) “Elveda Kuvvetler Ayrılığı, Elveda Anayasa - 10 Aralık 2016 Tarihli Anayasa Değişikliği Teklifi Hakkında Bir Eleştiri”, Ankara Barosu Dergisi, S.2016/4, s. 25-36.
• Gözler, Kemal (2018) Türk Anayasa Hukuku, 2. Baskı, Bursa, Ekin Basım Yayın Dağıtım.
• Gözler, Kemal / Kaplan, Gürsel (2020) İdare Hukuku Dersleri, 22. Baskı, Bursa, Ekin Basım Yayın Dağıtım.
• Gözübüyük, A. Şeref (2014) Yönetim Hukuku, Ankara, Turhan Kitabevi.
• Gülener, Serdar / Miş, Nebi (2017) “Cumhurbaşkanlığı Sistemi”, Analiz, S.190.
• Günday, Metin (2017) İdare Hukuku, 11. Baskı, Ankara, İmaj Kitabevi.
• Halaçoğlu, Yusuf (1991) XIV-XVII. Yüzyıllarda Osmanlılarda Devlet Teşkilatı ve Sosyal Yapı, Ankara, Türk Tarih Kurumu.
• İlgürel, Sevim (1998) Hezarfen Hüseyin Efendi Telhisü’l-Beyan fi Kavanin-i Al-i Osman, Ankara, Türk Tarih Kurumu.
• İnalcık, Halil (2003) Osmanlı İmparatorluğu Klasik Çağ, 1. Baskı, İstanbul, Yapı Kredi Yayınları (Çeviren: Sezer, Ruşen (2002) The Ottoman Empire, The Classical Age, 3. Baskı, London, Phonenix Press)
• İnan, İbn-ül Emin Mahmut Kemal (1982) Son Sadrazamlar, Cilt: 1, 3. Baskı, İstanbul, Dergah Yayınları.
• İpşirli, Mehmet (2008) “Sadrazam”TDV İslam Ansiklopedisi Cilt: 35, Ankara, TDV.
• Kalabalık, Halil (2019) İdare Hukuku Dersleri, Cilt: I, 5. Baskı, Ankara, Seçkin Yayınevi.
• Kalabalık, Halil (2021) İdare Hukuku Dersleri, Cilt: II, 5. Baskı, Ankara, Seçkin Yayınevi.
• Kalkar, Ömer Şafak / Yemen, Öcal Aysun (2020) “Bir İçerik Analizi: Cumhurbaşkanlığı Hükümet Sistemi”, Balıkesir Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi, C.1, S.2, s. 1-30.
• Karal, Enver Ziya (2007) Osmanlı Tarihi, Cilt: 6, Ankara, Türk Tarih Kurumu.
• Karatepe, Şükrü (2018b) Anayasa Hukuku, 3. Baskı, Ankara, Savaş Yayınevi.
• Karatepe, Şükrü (2018a) Türk Anayasa Hukuku, 2. Baskı, Ankara, Savaş Yayınevi.
• Kaşıkçı, Osman (2015) “Osmanlı Devletinde Vezir-i Azam (Sadrazam)”, Marmara Üniversitesi Hukuk Fakültesi Hukuk Araştırmaları Dergisi, C.21, S.2 (Prof. Dr. Mehmet Akif Aydın’a Armağan), s. 111-117.
• Kaya, Cemil (2011) “İdare Hukukunda Tedviren Görevlendirme”, İstanbul Kültür Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi, C.10, S.2, s. 95-103.
• Köymen, Mehmet Altay (2002) “Büyük Selçuklu Veziri Nizâmü’l-Mülk ve Tarihî Rolü” Türkler Ansiklopedisi Cilt: 5, Ankara, Yeni Türkiye Yayınları.
• Mumcu, Ahmet (1986) Divanı-ı Hümayun, 2. Baskı, Ankara, Birey ve Toplum Yayınları.
• Mutlu, Azer Ebru (2019) “Hukuki Statüsü ve İdari Teşkilattaki Yeriyle Cumhurbaşkanlığı Hükümet Sisteminde Cumhurbaşkanı Yardımcıları”, İnönü Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi, C.10, S.1, s. 119-132.
• Okşar, Mustafa (2019) 2017 Anayasa Değişiklikleri Çerçevesinde Yürütme Erkinin Üstünlüğü, 1. Baskı, Ankara, Yetkin Yayınları.
• Onar, Sıddık Sami (1966) İdare Hukukunun Umumi Esasları, Cilt: 2, 3. Baskı, İstanbul, İsmail Akgün Matbaası.
• Ortaylı, İlber (2017) Türkiye Teşkilatı ve İdare Tarihi, 6. Baskı, Ankara, Cedit Neşriyat.
• Önen, S. Mustafa (2019) “Denetim” Kamu Yönetimi Ansiklopedisi, 2. Baskı, Ankara, Astana Yayıncılık.
• Özay, İl Han (2017) Günışığında Yönetim, 3. Baskı, İstanbul, Filiz Kitabevi.
• Özbudun, Ergun (2020) Türk Anayasa Hukuku, 20. Baskı, Ankara, Yetkin Yayınları.
• Parlatır, İsmail / Gözaydın, Nevzat / Zülfikar, Hamza (1998) Türkçe Sözlük, 9. Baskı, Ankara, Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Sancakdar, Oğuz / Önüt, Lale Burcu / Us Doğan, Eser / Kasapoğlu Turhan, Mine / Seyhan, Serkan (2020) İdare Hukuku Teorik Çalışma Kitabı, 9. Baskı, Ankara, Seçkin Yayınevi.
• Satış, İhsan (2011) “Sadâret’ten Başvekâlet’e Sadrazamlık”, Turkish Studies, C.6, S.3, s. 1715-1728.
• TDK (2021) “ant içmek”, sozluk.gov.tr, 2021, <https://sozluk.gov.tr/> (s.e.t. 08.09.2021).
• TİHEK (2020) “2020 Yılı Faaliyet Raporu”, <https://www.tihek.gov.tr/upload/file_editor/2021/02/1614496238.pdf> (s.e.t. 17.09.2021).
• Tunç, Hasan (2019) Türk Anayasa Hukuku (Ders Kitabı), 2. Baskı, Ankara, Gazi Kitabevi.
• Uğur, Ahmet (1980) “Âsaf-Nâme-i Vezir Lütfi Paşa”, İslam İlimleri Enstitüsü Dergisi, S.4, s. 243-258.
• Uluslararası Şeffaflık Derneği (2018) “Cumhurbaşkanlığı Hükümet Sistemi-Şeffaflık, Hesap Verilebilirlik, Katılımcılık, Denge ve Denetleme”, <http://www.seffaflik.org/wp-content/uploads/2018/10/Cumhurbaşkanlığı-Hükümet-Sistemi.pdf> (s.e.t. 24.09.2021).
• Ulusoy, Ali D. (2020) Yeni Türk İdare Hukuku, 3. Baskı, Ankara, Yetkin Yayınları.
• Uzunçarşılı, İsmail Hakkı (1988) Osmanlı Devletinin Merkez ve Bahriye Teşkilatı, 3. Baskı, Ankara, Türk Tarih Kurumu.
• Uzunçarşılı, İsmail Hakkı (2011) Osmanlı Tarihi (XVI. Yüzyıl Ortalarından XVII. Yüzyıl Sonuna Kadar), 6. Baskı, Ankara, Türk Tarih Kurumu.
• Üçok, Coşkun / Mumcu, Ahmet / Bozkurt, Gülnihal (2015) Türk Hukuk Tarihi, 17. Baskı, Ankara, Turhan Kitabevi.
• Yaman, Ahmet Emin (2002) “Sadr-ı Azamlık” Türkler Ansiklopedisi Cilt: 13, Ankara, Yeni Türkiye Yayınları.
• Yayla, Yıldızhan (2010) İdare Hukuku, 2. Baskı, İstanbul, Beta Basım Yayın.
• Yeğin, Abdullah (2008) Yeni Lügat, Genişletilmiş Baskı, İstanbul, Hizmet Vakfı Yayınları.
• Yetkin, Aydın (2012) “Divan-ı Hümayun”, The Journal of Academic Social Science Studies, C.5, S.5, s. 353-390.
• Yıldız, Abdulkadir (2018) “Amerika Birleşik Devletleri’nde Başkan Yardımcısı ile Türkiye’de Cumhurbaşkanı Yardımcısının Karşılaştırılması”, Erciyes Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi, C.13, S.1, s. 509-534.
• Yürük, Hüseyin (2019) “Osmanlı Devleti’nde Son Dönem Kamu Yönetimi Sorunları ve Reform Çabaları”, Türk İdare Dergisi, S.488, s. 525-557.