Principles to be Considered in Deprivation of Citizenship: An Evaluation from the Perspective of Human Rights

Yıl 2023, Sayı: 1, 165 - 219, 29.01.2023

Ertuğrul Yazar

https://doi.org/10.33432/ybuhukuk.1179977

Cited By: 2

Öz

In this study, it is defended that deprivation of citizenship is a dangerous legal tool by revealing the legal, factual, and sociological consequences of being stateless. States, within the framework of their sovereignty, have a certain margin of appreciation in matters such as acquiring and terminating the right to citizenship. However, this application field is narrowing due to the fact that in addition to the mandatory provisions of international human rights texts, the legal and political relationship to be established between the individual and the state concerns other states and the international community. The study aims to identify the human rights principles that narrow the margin of appreciation of states to prevent the negative consequences of statelessness and to combat statelessness more effectively. Human rights principles such as the principle of legality, the prevention of arbitrariness, the principle of non-discrimination and equality, resorting to last resort, and keeping the judicial remedy open are tried to be made comprehensible within the framework of the decisions of the European Court of Human Rights, the Court of Justice of the European Union and the Constitutional Court, publications of international organizations, and scientific opinions. The study focuses on the issue of statelessness by blending the views of experts in international human rights law and social sciences, which has a unique quality in this respect.

Anahtar Kelimeler

Human Rights, Right of Citizenship, Deprivation of Citizenship, Statelessness, Prohibition of Arbitrariness, The Principle of Legality, Prohibition of Discrimination and Equality

Vatandaşlıktan Yoksun Bırakmada Gözetilmesi Gereken İlkeler: İnsan Hakları Açısından Bir Değerlendirme

Öz

Bu çalışmada, ortaya çıkardığı hukuki, fiili ve sosyolojik sonuçları ortaya konularak vatandaşlıktan yoksun bırakmanın ne denli tehlikeli bir yasal araç olduğu savunulmaktadır. Devletler kendi egemenlik alanları çerçevesinde, vatandaşlık hakkının kazanılması ve sona erdirilmesi gibi konularda belirli bir takdir marjına sahiptir. Ancak bu uygulama alanı, uluslararası insan hakları metinlerinin emredici hükümlerinin yanı sıra, bireyle devlet arasında kurulacak hukuki ve siyasi ilişkinin başka devletleri ve uluslararası toplumu ilgilendirmesi nedeniyle daralmaktadır. Çalışma, vatansızlığın getirdiği olumsuz sonuçların önlenmesi ve vatansızlıkla daha etkin mücadele edilmesi için devletlerin takdir marjını daraltıcı nitelikteki insan hakları ilkelerini tespit etmeyi amaçlamaktadır. Yasallık ilkesi, keyfiliğin önlenmesi, ayrımcılık yasağı ve eşitlik ilkesi, son çare olarak başvurma, yargı yolunun açık tutulması gibi insan hakları ilkeleri; Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi, Avrupa Birliği Adalet Divanı ve Anayasa Mahkemesi kararları ile uluslararası kuruluşların yayınları ve bilimsel görüşler çerçevesinde anlaşılır kılınmaya çalışılmaktadır. Uluslararası insan hakları hukuku ve sosyal bilimler alanı çalışanlarının görüşlerini harmanlayarak vatansızlık konusuna odaklanan çalışma, bu yönüyle özgün bir nitelik taşımaktadır.

Anahtar Kelimeler

İnsan Hakları, Vatandaşlık Hakkı, Vatandaşlıktan Yoksun Bırakma, Vatansızlık, Keyfilik Yasağı, Yasallık İlkesi, Ayrımcılık Yasağı ve Eşitlik

Kaynakça

• Abdulaziz, Cabales ve Balkandali v. Birleşik Krallık Başvurusu, AİHM, Başvuru No:9214/80; 9473/81; 9474/81, K.T. 28.5.1985.
• Achiron, Marilyn (2005), Nationality and Statelessness: A Handbook for Parliamentarians, 1. Baskı, Cenevre, BMMYK Yayını.
• Alibaba, Arzu (2021), Vatandaşlık Hakkı ve Vatandaşlığın Kazanılmasında ve Kaybında İnsan Hakları, Ankara, Turhan Kitabevi.
• Aolain, N. Fionnuala (2020), Principles on Deprivation of Nationality as a National Security Measures, 1. Baskı, The Hague, Institute on Statelessness and Inclusion Yayını.
• Arendt, Hannah (1998), Totalitarizmin Kaynakları-2 Emperyalizm, (Çeviren: Şener, B. Sina), 6. Baskı, İstanbul, İletişim Yayıncılık.
• Asar, Aydoğan (2022), Vatansızlık: Uluslararası Temel Belgelerde Vatansız Kişiler ve Hakları, 1. Baskı, Ankara, GAV Perspektif Yayınları.
• Avrupa Konseyi (1997), Avrupa Vatandaşlık Sözleşmesi, Strazburg, 6 Eylül 1997 tarih ve 166 sayılı karar.
• Avrupa Konseyi (1997), Explanatory Report to the European Convention on Nationality, 1. Baskı, Strazburg, Avrupa Konseyi Yayını.
• Avrupa Konseyi (2019), Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesi Madde 8 Rehberi: Özel Hayata ve Aile Hayatına, Konuta ve Haberleşmeye Saygı Hakkı, 1. Baskı, Strazburg, Avrupa Konseyi Yayını.
• Aybay, Rona/Özbek, Nimet/Perçin, G. Ersen (2019) Vatandaşlık Hukuku, 1. Baskı, Ankara, Ünal Sevindik Yayınları.
• Aygün Eşitli, Ezgi (2013), “Suçların ve Cezaların Kanuniliği İlkesi”, Türkiye Barolar Birliği Dergisi, C:1, S:4, s.225-246.
• Aziz Turhan Başvurusu, AYM, Başvuru No: 2012/1269, K.T. 8.5.2014.
• Batchelor, Carol A. (1998), “Statelessness and the Problem of Resolving Nationality Status”, International Journal of Refugee Law, C:10, S:1-2, s.156-182.
• Bauman, Zygmunt (2017), Kimlik, Türkçe Söyleyen Mesut Hazır, 1. Baskı, Ankara. Heretik Yayınları.
• Benhabib, Seyla (2021), Ötekilerin Hakları: Yabancılar, Yerliler ve Vatandaşlar, 5. Baskı, İstanbul, İletişim Yayınları.
• BM Genel Kurulu (1945), Uluslararası Adalet Divanı Statüsü, San Francisco, 26 Haziran 1945.
• BM Genel Kurulu (1948), İnsan Hakları Evrensel Beyannamesi, Paris, 10 Aralık 1948.
• BM Genel Kurulu (1951), Mültecilerin Hukuki Statüsüne İlişkin Sözleşme, Cenevre, 22 Nisan 1954 tarih ve 429 (V) sayılı karar.
• BM Genel Kurulu (1965), Her Türlü Irk Ayrımcılığının Ortadan Kaldırılmasına İlişkin Uluslararası Sözleşme, San Francisco, 21 Aralık 1965 tarih ve 2106 (XX) sayılı karar.
• BM Genel Kurulu (1966), Medeni ve Siyasal Haklara İlişkin Uluslararası Sözleşme, San Francisco, 16 Aralık 1966 tarih ve 2200A (XXI) sayılı karar.
• BM Genel Kurulu (1970), UN General Assembly Resolution 2625, Declaration on Principles of International Law Concerning Friendly Relations and Co-Operation Among States in Accordance with the Charter of the United Nations, San Francisco.
• BM Genel Kurulu (1979), Kadınlara Karşı Her Türlü Ayrımcılığın Önlenmesi Uluslararası Sözleşmesi, San Francisco, 18 Aralık 1979 tarih ve 34/180 sayılı karar.
• BM Genel Kurulu (1989), Çocuk Hakları Sözleşmesi, New York, 20 Kasım 1989 tarih ve 44/25 sayılı karar.
• BM Genel Kurulu (1990), Tüm Göçmen İşçilerin ve Aile Üyelerinin Haklarının Korunmasına Dair Uluslararası Sözleşme, New York, 18 Aralık 1990 tarih ve 45/158 sayılı karar.
• BM Genel Kurulu (2006), Engelli Kişilerin Haklarına Dair Uluslararası Sözleşme, New York, 13 Aralık 2006 tarihli ve A/RES/61/106 sayılı karar.
• BMİHYK (2018), Guidance to States on Human Rights-Compliant Responses to the Threat Posed by Foreign Fighters, 1. Baskı, New York, BMİHYK Yayını.
• BMİHYK, “About Nationality and Human Rights”, t.y., <https://www.ohchr.org/en/nationality-and-statelessness> s.e.t. 30.09.2022.
• BMİHYK, “OHCHR ve Vatandaşlık Hakkı: Vatandaşlık ve İnsan Hakları Hakkında”, t.y., <https://www.ohchr.org/EN/Issues/Pages/Nationality.aspx> s.e.t. 30.04.2022.
• BMMYK (1997), The State of the World’s Refugees: A Humanitarian Agenda, 1. Baskı, Cenevre, BMMYK Yayını.
• BMMYK (2007), Resolution adopted by the General Assembly on 19 December 2006, Cenevre, 25 Ocak 2007.
• BMMYK (2009), Extracts Relating to Nationality and Statelessness from Selected Universal and Regional Human Rights Instruments, 1. Baskı, Cenevre, BMMYK Yayını.
• BMMYK (2015), I am Here, I Belong: The Urgent Need to End Childhood Statelessness, 1. Baskı, Cenevre, BMMYK Yayını.
• BMMYK (2020), Guidelines on Statelessness No. 5: Loss and Deprivation of Nationality under Articles 5-9 of the 1961 Convention on the Reduction of Statelessness, Cenevre, 1 Mayıs 2020.
• BMMYK (2021), Background Note on Discrimination in Nationality Laws and Statelessness, 20 Ekim 2021, Cenevre.
• BMMYK (2021), Global Trends Forced Displacement in 2021, 1. Baskı, Cenevre, BMMYK Yayını.
• BMMYK, “Vatansızlığın Sonlandırılması”, t.y., <https://www.unhcr.org/tr/vatansizligin-sonlandirilmasi> s.e.t. 30.09.2022.
• Bozkurt, Enver/Kanat, Selim/Bektaş, Sezercan (2021), Uluslararası İnsan Hakları Hukuku, 4. Baskı, Ankara, Yetkin Yayınları.
• D. H. ve Diğerleri v. Çek Cumhuriyeti Başvurusu, AİHM, Başvuru No:57325/00, K.T. 13.11.2007.
• De Souza Ribeiro v. Fransa Başvurusu, AİHM, Başvuru No:22689/07, K.T. 13.12.2012.
• Du Bois, W. E. Burghardt (2021), “Siyahi İnsanların Savaşımları”: Ünsaldı, Levent (Derleyen), Yabancı: Bir İlişki Biçimi Olarak Ötekilik, 2. Baskı, Ankara, Heretik Yayıncılık.
• Erdem, Bahadır (2013), Türk Vatandaşlık Hukuku, 3. Baskı, İstanbul, Beta Yayınları.
• European Network on Statelessness, Basın Bülteni, “What happens to people with no nationality in a public health crisis?”, 1 Nisan 2020, <https://www.statelessness.eu/resources/what-happens-people-no-nationality-public-health-crisis?mc_cid=9467b42269&mc_eid=e49b4558ed>, s.e.t. 30.05.2022.
• Evans, Brad/Bauman, Zygmunt, The New York Times, “The Refugee Crisis Is Humanity’s Crisis”, 2 Mayıs 2016, <https://www.nytimes.com/2016/05/02/opinion/the-refugee-crisis-is-humanitys-crisis.html> s.e.t. 30.04.2022.
• Genovese v. Malta Başvurusu, AİHM, Başvuru No:53124/09, K.T. 11.10.2011.
• Haas, Hein De/Castles, Stephen/Miller J. Mark (2022), Göçler Çağı: Modern Dünyada Uluslararası Nüfus Hareketleri, 1. Baskı, Ankara, GAV Perspektif Yayınları.
• Hoti v. Hırvatistan Başvurusu, AİHM, Başvuru No:63311/14, K.T. 26.7.2018.
• Howard, Katherine (2017), “The ‘Right to Have Rights’ 65 Years Later: Justice Beyond Humanitarianism, Politics Beyond Sovereignty”, The Journal of Global Justice Theory Practice Rhetoric, C: 12, S:1, s.79-98.
• Human Rights Committee (1986), General Comment No.15 (The Position of Aliens under the Covenant), 11 Nisan 1986, Cenevre.
• Jaghai, Sangita (2017), Citizenship Deprivation, (Non) Discrimination and Statelessness: A Case Study of the Netherlands, 1. Baskı, Tilburg, The Institute on Statelessness and Inclusion Yayınları.
• K2 v. Birleşik Krallık Başvurusu, AİHM, Başvuru No:42387/13, K.T. 7.2.2017.
• Karan, Ulaş (2015), “Bireysel Başvuru Kararlarında Ayrımcılık Yasağı ve Eşitlik İlkesi”, C:31, S:1, Anayasa Yargısı Dergisi, s.235-306.
• Karassev v. Finlandiya Başvurusu, AİHM, Başvuru No:31414/96, K.T. 12.1.1999.
• Maher, Shriaz, Twitter, “Stripping people of their citizenship makes the chances of prosecution - and therefore justice - much more unlikely. It also means a loss of control, we don’t know where these people are or what they’re up to”, 9 Ağustos 2018, <https://twitter.com/ShirazMaher/status/1027534045184487425> s.e.t. 30.06.2022.
• Nahmias, Petra, BMMYK Blogs, “Better statistics to help end statelessness”, 21 Ocak 2020, <https://www.unhcr.org/blogs/better-statistics-to-help-end-statelessness/> s.e.t. 30.04.2022.
• Naït-Liman v. İsviçre Başvurusu, AİHM, Başvuru No:51357/07, K.T. 15.03.2018.
• Nomer, Ergin (2012), Türk Vatandaşlık Hukuku, 19. Baskı, Filiz Kitabevi, İstanbul.
• Nottebohm Liechtenstein v. Guatemala Davası, International Court of Justice, K.T. 06.04.1955, International Court of Justice Reports.
• Nuhoğlu Soysal, Yasemin (2021), Vatandaşlığın Sınırları Avrupa’daki Göçmenler ve Ulus-Ötesi Üyelik, Çeviren: Ezgi Su Dağabak, 1. Baskı, İstanbul, GAV Perspektif Yayınları.
• O’Donoghue ve Diğerleri v. Birleşik Krallık Başvurusu, AİHM, Başvuru No: 34848/07, K.T. 14.12.2010.
• Okpisz v. Almanya Başvurusu, AİHM, Başvuru No:59140/00, K.T. 15.2.2006.
• Open Society Justice Initiative (2015), Citizenship and Equality in Practice: Guaranteeing Non-Discriminatory Access to Nationality, Protecting the Right to be Free from Arbitrary Deprivation of Nationality, and Combating Statelessness, 1. Baskı, New York.
• Özel, Soli (2007), “Küreselleşme Döneminde Vatandaşlık”, Anayasa Yargısı Dergisi, C:23, S:1, s.577-583.
• Özer, Yeşim (2015), Uluslararası Göç ve Yabancı Düşmanlığı, İstanbul, Derin Yayınları.
• Paulussen, Christophe (2018), Countering Terrorism Through the Stripping of Citizenship: Ineffective and Counterproductive, 1. Baskı, Lahey, The International Centre for Counter-Terrorism (ICCT) Yayınları.
• Ramadan v. Malta Başvurusu, AİHM, Başvuru No:76136/12, K.T. 17.10.2016.
• Ranciere, Jacques (2007), Siyasalın Kıyısında, (Çev. Aziz Ufuk Kılıç), 1. Basım, İstanbul, Metis Yayıncılık.
• Reed, Alastair/Zuijdewijn, D. R.V.Jeanine/Bakker, Edwin (2015), Pathways of Foreign Fighters: Policy Options and Their (Un)Intended Consequences, 1. Baskı, Lahey, ICCT Yayınları.
• Rottmann v. Freistaat Bayern Başvurusu, ABAD, Başvuru No: C-135/08 [2010] ECR I-01449, K.T. 02.03.2010.
• Rumyana V. Ark (2018), Incitement to Terrorism – Treating the Symptoms or Addressing the Causal Malady?, 1. Baskı, Lahey, ICCT Yayınları.
• Schütz, Alfred (2021), “Yabancı: Bir Sosyal Psikoloji Makalesi”: Ünsaldı, Levent (Derleyen), Yabancı: Bir İlişki Biçimi Olarak Ötekilik, 2. Baskı, Ankara, Heretik Yayıncılık.
• Serap Tortuk Başvurusu, AYM, B. No: 2013/9660, Karar T. 21/1/2015.
• Simmel, Georg (2021), “Yabancı”: Ünsaldı, Levent (Derleyen), Yabancı: Bir İlişki Biçimi Olarak Ötekilik, 2. Baskı, Ankara, Heretik Yayıncılık.
• TİHEK (2022), Sığınmacılar ve Düzensiz Göçmenlere Yönelik Geri İtme Eylemlerinin İnsan Hakları Perspektifinden Değerlendirilmesi Raporu, Ankara, TİHEK Yayınları.
• Timishev v. Russia Başvurusu, AİHM, Başvuru No: 55762/00, K.T. 13.12.2005.
• Trimbach J. David/Reiz, Nicole (2018), Unmaking Citizens: The Expansion of Citizenship Revocation in Response to Terrorism, 1. Baskı, New York, CMS Yayınları.
• Tuğba Arslan Başvurusu, AYM, Başvuru No: 2014/256, K.T. 25.6.2014.
• Tümay, Murat (2009), “Restrictions on the Fundamental Rights in the Strasbourg and Turkish Legal Orders”, Selçuk Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi, C:17, S:2. s.85-128.
• Türkiye Büyük Millet Meclisi (1961), Seçimlerin Temel Hükümleri ve Seçmen Kütükleri Hakkında Kanun, Resmî Gazete Tarihi: 02.05.1961, Resmî Gazete Sayısı: 10796.
• UN Human Rights Council (2009), Human Rights and Arbitrary Deprivation of Nationality, Tenth Session, Resolution 10/13, Cenevre, 26 Mart 2009.
• UN Human Rights Council (2014), Human Rights and Arbitrary Deprivation of Nationality, Resolution 26/14, Cenevre, 11 Temmuz 2014.
• UN Human Rights Council (2015), Impact of the Arbitrary Deprivation of Nationality on the Enjoyment of the Rights of Children Concerned, and Existing Laws and Practices on Accessibility for Children to Acquire Nationality, Inter Alia, of the Country in which They Are Born, If They Otherwise Would be Stateless Report of the Secretary-General, 1, Baskı, Cenevre, UN Human Rights Council Yayını.
• UN Secretary-General (1952), The Problem of Statelessness: Consolidated Report by the Secretary-General, Nationality Including Statelessness, Cenevre, 26 Mayıs 1952.
• UN Secretary-General (2009), Human Rights and Arbitrary Deprivation of Nationality: Report of the Secretary-General, Cenevre, 14 Aralık 2009.
• Willis v. Birleşik Krallık Başvurusu, AİHM, Başvuru No:36042/97, K.T. 11.6.2002.
• World Conference on Human Rights in Vienna (1993), Vienna Declaration and Programme of Action, Viyana, 25 Haziran 1993.
• Yazar, Ertuğrul (2017), “Sığınmacı ve Mültecilerin Hak ve Özgürlüklerinin Güvenlik Kapsamında Değerlendirilmesi”, (Yüksek Lisans), Polis Akademisi, Güvenlik Bilimleri Enstitüsü.
• Yazar, Ertuğrul (2021), İnsan Hakları Bağlamında Avrupa’da Yabancı Terörist Savaşçılar, 1. Baskı, Ankara, Adalet Yayınevi.
• Yazar, Ertuğrul (2022), “Mültecilerin İnsan Haklarının Korunmasında Anayasa Mahkemesinin Rolü”, Ankara Hacı Bayram Veli Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi, C: 3 S:1, s.313-350.