Vâv'ın Hikayesi

Yıl 2015, Cilt: 1 Sayı: 2, 7 - 30, 15.01.2015

Ali Durusoy Aliye Güler

Öz

Onuncu yüzyılda tercümelerle mantığın İslam dünyasına girmesi, Arap dilbilimcilerinin, “mantık Yunancanın dilbilimi olduğu için Araplar için gereksizdir” şeklinde bir düşünce ile mantığa karşı çıkmalarının yolunu açmıştır. Tevhîdî’nin el-İmtâ ve’l-Müânese adlı eseri ile günümüze gelen Sîrâfî ile Mettâ arasında geçen münâzaranın metni, bu dönemdeki mantıkçılar ile dilbilimciler arasındaki ilişki üzerinde çalışan araştırmacılar tarafından, bu tartışmaları temsil eden metin olarak esas alınmaktadır. Bu çalışmada da bu metin esas alınarak mantıkçılar ile dilbilimciler arasındaki tartışmalar ortaya konulacak  ve  bu  tartışmaların  mantık ve dilbilimin ilim olarak gelişimine etkisi araştırılacaktır. Bu bağlamda mantıkçılar ile dilbilimciler iki karşı cephe olarak ele alınıp, tartışmaların mantıkçıların dilbilim ve mantık anlayışı ile dilbilimcilerin dilbilim ve mantık anlayışı üzerindeki etkisi ortaya konmaya çalışılacaktır. Hem mantıkçılar hem dilbilimciler cephesinde, tartışmalar sırası ve sonrasından birer temsilci alınarak, mantığın nasıl dilbilimcilerin tartışmalar sırasında geniş anlamda kastettiği dilbilime, dilbilimin ise nasıl mantıkçıların dar anlamda kastettiği dilbilime; yani dilbilimcilerin tartışmalar sırasında kastettiği mantığa yaklaştığı gösterilmeye çalışılacaktır. Çalışmada mantıkçılar cephesinden Fârâbî ve Gazzâlî, dilbilimciler cephesinden İbnü’s-Serrâc ve Sekkâkî temsilci olarak alınmıştır.Onuncu yüzyılda tercümelerle mantığın İslam dünyasına girmesi,

Arap dilbilimcilerinin, “mantık Yunancanın dilbilimi olduğu için Araplar için gereksizdir” şeklinde bir düşünce ile mantığa karşı çıkmalarının yolunu açmıştır. Tevhîdî’nin el-İmtâ ve’l-Müânese adlı eseri ile günümüze gelen Sîrâfî ile Mettâ arasında geçen münâzaranın metni, bu dönemdeki mantıkçılar ile dilbilimciler arasındaki ilişki üzerinde çalışan araştırmacılar tarafından, bu tartışmaları temsil eden metin olarak esas alınmaktadır. Bu çalışmada da bu metin esas alınarak mantıkçılar ile dilbilimciler arasındaki tartışmalar ortaya konulacak  ve  bu  tartışmaların  mantık ve dilbilimin ilim olarak gelişimine etkisi araştırılacaktır. Bu bağlamda mantıkçılar ile dilbilimciler iki karşı cephe olarak ele alınıp, tartışmaların mantıkçıların dilbilim ve mantık anlayışı ile dilbilimcilerin dilbilim ve mantık anlayışı üzerindeki etkisi ortaya konmaya çalışılacaktır. Hem mantıkçılar hem dilbilimciler cephesinde, tartışmalar sırası ve sonrasından birer temsilci alınarak, mantığın nasıl dilbilimcilerin tartışmalar sırasında geniş anlamda kastettiği dilbilime, dilbilimin ise nasıl mantıkçıların dar anlamda kastettiği dilbilime; yani dilbilimcilerin tartışmalar sırasında kas- tettiği mantığa yaklaştığı gösterilmeye çalışılacaktır. Çalışmada mantıkçılar cephesinden Fârâbî ve Gazzâlî, dilbilimciler cephesinden İbnü’s-Serrâc ve Sekkâkî temsilci olarak alınmıştır.

Anahtar Kelimeler

"mantık, dilbilim, nahiv, delalet, lafız, Sîrâfî, metta

Kaynakça

• "el-ACEM, Refik, “Gazzâlî’nin Hayatı ve Kişiliği”, Düşünmede Doğru Yöntem, İmam Gazâlî, İstanbul: Ahsen Yayınları, 2002, s. 21-23."
• "ADANALI, A. Hadi, “Erken Dönem İslam’da Gramer ve Mantık Tartışması”, İslâmiyât, C. 7, Sa. 2, Ankara 2004, s. 62-63."
• "Aristo, Organon II: Önerme, Hamdi Ragıp Atademir (çev.), 2. Baskı, Ankara: M.E.B., 1963."
• "BAKIRCI, Selami –DEMİRAYAK, Kenan, Arap Dili Grameri Tarihi (Başlangıçtan Günümüze), Erzurum: Atatürk Üniversitesi Fen Edebiyat Fakültesi Yayını, 2001."
• "ÇIKAR, Mehmet Şirin, “Nahiv-Mantık Tartışmalarında Yahya b. Adî’nin Konu- mu ve ‘Yunan Mantığı ve Arap Nahvi Arasındaki Fasıllar’ Adlı Makalesi”, Kutadgubilig Felsefe-Bilim Araştırmaları Dergisi, Sa. 7, İstanbul 2005, s. 65-76."
• "ÇIKAR, Mehmet Şirin, “Arap Dilbiliminde Kırılma Noktası: İbnu’s-Serrâc ve Nahiv İlminde Usûl Geleneği”, Ekev Akademi Dergisi, Sa. 20, 2004, s. 345-356."
• "ÇIKAR, Mehmet Şirin, Arap Dilbilim Çalışmalarında ‹Had/Tanım› Terimi ve er-Rummânî›nin ‹el-Hudûd› Adlı Eseri», Dinbilimleri Akademik Araştır- ma Dergisi, C. 5, Sa. 2, 2005."
• "el-CÂBİRÎ, Muhammed Âbidî, Arap-İslâm Kültürünün Akıl Yapısı: Arap-İslâm Kültüründeki Bilgi Sistemlerinin Eleştirel Bir Analizi, Burhan Köroğlu- Hasan Hacak-Ekrem Demirli (çev.), 3. Baskı, İstanbul: Kitabevi, 2001."
• "DEMİRKOL, Murat, “Giriş”, Dânişnâme-i Alâî: Alâî Hikmet Kitabı, İbn Sînâ, 1. Baskı, İstanbul: Türkiye Yazma Eserler Kurumu Başkanlığı Yayınları, 2013, s. XXI-XXVII."
• "DURMUŞ, İsmail, “Sekkâkî”, DİA, Ankara 2009, XXXVI, s. 332-334. İsmail Durmuş, “Serî er-Reffâ”, DİA, XXXVI, Ankara, s. 563-564."
• "Ali Durusoy, “Nahiv-Mantık Tartışmaları Bağlamında Sekkâkî’nin Yeri ve Önemi”, M. Ü. İlâhiyat Fakültesi Dergisi, Sa. 27, İstanbul 2004, 25-39."
• "el-FÂRÂBÎ, Ebû Nasr el-FÂRÂBÎ, Şerhü›l-Fârâbî li-kitâbi Aristotalis fi›l-İbâre, Wilhelm Kutsch ve Stanley Marrow (hzl.), Beyrut: Dâru’l-Meşrik, 1971."
• "el- FÂRÂBÎ, Ebû Nasr, İhsâu›l-Ulûm, Ali Bû Mulhim (hzl.), Beyrut: Dâr ve Mektebetü’l-Hilâl, 1996."
• "el- FÂRÂBÎ, Ebû Nasr, Kitâbu’l-Elfâzu’l-Müsta’mele fi’l-Mantık, Muhsin Mehdi (thk.), Beyrut: Dâru’l-Meşrik, 1968."
• "el- FÂRÂBÎ, Kitâbu’t-Tenbîh ‘alâ Sebîli’s-Sa‘âde, Dr. Cafer Âl Yasin (thk.), Beyrut: İntişârâtu Hikmet."
• "FÂRÂBÎ, Harfler Kitabı: Kitâbu’l-Hurûf, Ömer Türker (çev.), İstanbul: Litera Yayıncılık, 2008."
• "el-GAZÂLÎ, İmâm Ebû Hâmid Muhammed, İhyâu ‘Ulûmi’d-Dîn Tercümesi (Birinci Cild), Ahmed Serdaroğlu (çev.), İstanbul: Bedir Yayınevi.
• el-GAZZÂLÎ, Ebû Hâmid, Cevâhiru’l-Kur’ân, eş-Şeyh Halil İbrahim (şerh), 1."Baskı, Beyrut: Dâru’l-Fikri’l-Lübnânî, 1992." "Vâv’ın Hikayesi 53" "el-GAZZÂLÎ, Ebû Hâmid, el-Maksadul-esnâ fî şerhi ma‘ânî esmâi’l-llâhi’l-hüsnâ, Fadlou A. Shehadi (thk.), Beyrut: Dâru’l-Meşrık, 1971."
• "el-GAZZÂLÎ, Ebû Hâmid, el-Mustasfâ min İlmi’l-Usûl 1, Muhammed Süleyman el-Aşkar (thk.), 1. Baskı, Beyrut: Al-Resalah, 1997."
• "el-GAZZÂLÎ, Ebû Hâmid, Mi’yâru’l-İlm: İlmin Ölçütü, Ali Durusoy-Hasan Hacak (çev.), İstanbul: Türkiye Yazma Eserler Kurumu Başkanlığı, 2013."
• "el-GAZZÂLÎ, Ebû Hâmid, Makâsıdu’l-Felâsife, Mahmud Bicu (thk.), 1. Baskı, Dımeşk: Matbaatu’s-Sabâh, 2000."
• "GAZALİ, İmam, el-Munkizü Mine’d Dalâl ve Tasavvufî İncelemeler, Salih Uçan (çev.), 3. Baskı, İstanbul: Kayıhan, 2008."
• "el-GAZZÂLÎ, Ebû Hâmid, el-Kıstâsu’l-Müstakîm (el-Mevâzînu’l-hamse li’l-ma‘rife- ti fi’l-Kur’ân), Mahmud Bicu (tlk.), Dımeşk: el-Matbaatu’l-İlmiyye, 1993."
• "GUTAS, Dimitri, Yunanca Düşünce Arapça Kültür, Lütfü Şimşek (çev.), İstan- bul: Kitap Yayınevi, 2011."
• "HALİFAT, Sahban, Menhecu’t-Tahlîli’l-Lugavî el-Mantıkî fî Fikri’l-Arabî el-İslâmî (en-Nazariyye ve’t-Tatbik), 1. Baskı, Amman: Külliyyetü’l-Ulûmi’l-ic- timâiyye ve’l-insâniyye el-Câmiatü’l-Ürdüniyye, 2004."
• "HASIRCI, Nazım, İbn Teymiyye›nin Mantık Eleştirisi, 1. Baskı, Ankara: Araş- tırma Yayınları, 2010."
• "İBN HİŞÂM, Muğni’l-Lebîb an kütübi’l-eârîb, Mehmed Muhyiddin Abdülhamid (thk.), Beyrut: Mektebetü’l-Asriyye, 1991."
• "İBN SÎNÂ, Dânişnâme-i Alâî: Alâî Hikmet Kitabı, Murat Demirkol (çev.), 1. Baskı, İstanbul: Türkiye Yazma Eserler Kurumu Başkanlığı Yayınları, 2013."
• "İBN SÎNÂ, İşaretler ve Tembihler: el-İşârât ve›t-Tenbîhât, Muhittin Macit-Ek- rem Demirli-Ali Durusoy (çev.), İstanbul: Litera yayıncılık, 2005."
• "İBN SÎNÂ, en-Necât: Felsefenin Temel Konuları, Kübra Şenel (çev.), İstanbul: Kabalcı, 2013."
• "İBNÜ’S-SERRÂC, el-Usûl fi’n-nahv, Abdulhüseyin el-Fetili (thk.), c. 1, 3. Baskı, Beyrut: Müessesetü’r-Risâle, 1996."
• "MEHDİ, Muhsin, “el-Mukaddime”, Kitâbu’l-Hurûf, Ebû Nasr el-Fârâbî, 2. Bas- kı, Beyrut: Dâru’l-Meşrik, 1990, s. 27-56."
• "ÖZDOĞAN, M. Akif, “Belâgatın Sistematize Edilmesinde es-Sekkâkî ve el-Kaz- vînî’nin Rolü”, Dinbilimleri Akademik Araştırma Dergisi, C. 2, Sa. 4, 97- 106."
• "MENN, Stephen, “Al-Fârâbî’s Kitâb al-Hurûf and His Analysis of the Senses of Being”, Arabic Sciences and Philopospy, C. 18, Cambridge University Press 2008, s. 59-97."
• "es-SEKKÂKÎ, Ebû Yakub Yûsuf, Miftâhu’l-Ulûm, Naîm Z. (tlk), 2. Baskı, Bey- rut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1987."
• "SMYTH, William, “Bir Yorum Geleneğinde Tartışma: Sekkâkî’nin Miftâhu’l- Ulûm’unun Akademik Mirası”, Ömer Kara (çev.), Marmara Üniversitesi İlâhiyat Fakültesi Dergisi, C. 47, Sa. 47, İstanbul 2014, s. 165-176."