Din Kültürü ve Ahlak Bilgisi Derslerinde Eleştirel Düşünme Becerisinin Geliştirilmesinde ‘Çocuklar için Felsefe’ Yaklaşımının Kullanılması

Yıl 2022, Cilt: 8 Sayı: 2, 161 - 178, 25.12.2022

Ayşe Demirel Uçan

https://doi.org/10.32955/neu.ilaf.2022.8.2.01

Öz

Eleştirel düşünme becerisi, öğrencilerin kendi öğrenmelerinin sorumluluğunu alma, bilgiyi aktif bir şekilde yapılandırma, yansıtıcı ve yaratıcı düşünme gibi diğer üst düzey düşünme becerilerinin gelişimini destekleme gibi kazanımlar dolayısıyla Din Kültürü ve Ahlak Bilgisi dersi için önemli görülen bilişsel becerilerdendir. Eleştirel ve sorgulayıcı düşünme becerisi arttıkça öğrencilerin olaylar ve problem durumlarını sebep-sonuç ilişkisi içerisinde açıklayabilme, öğrenme konularını kendi hayatlarıyla ilişkili bir şekilde değerlendirme, bir olay ve problem durumuna ilişkin farklı yaklaşım ve bakış açılarının farkında olma ve kaynakların güvenirliğini sorgulama gibi becerileri gelişmektedir. Eleştirel düşünme, araştırma ve sorgulama becerilerinin kazanılmasında etkili olan yaklaşımlardan bir tanesi Matthew Lipman tarafından 1970’lerin başında geliştirilen ve bu tarihten itibaren birçok ülkede ve farklı ders içerikleri için uygulanan ‘Çocuklar için Felsefe’ yaklaşımıdır. Bu yaklaşımın temel amacı sınıf ortamında gerçekleşen felsefi tartışmalar aracılığıyla öğrencilerin düşünme ve akıl yürütme becerilerini geliştirmektir. ‘Çocuklar için Felsefe’ yaklaşımı din ve değerler eğitiminde diyalojik ve işbirlikçi öğretme ve öğrenme ortamları oluşturma, öğrencileri araştırma ve sorgulamaya sevk etme, öğrencilerin birbirlerini araştırma, sorgulama, kanıtlar sunma ve birlikte öğrenme hususlarında destekleme ve eleştirel ve yansıtıcı düşünme becerilerini geliştirmek amaçlı kullanılabilecek yaklaşımlardan birisi olarak dikkat çekmektedir. Ülkemizde Din Kültürü ve Ahlak Bilgisi dersi programlarında, öğretime konu olan dini ve ahlaki içeriğin araştırma, inceleme ve sorgulamanın merkezde olduğu öğretme ve öğrenme ortamlarında, öğrencinin bu içeriği anlamlandırarak ve üst düzey düşünme süreçlerini kullanarak öğrenmesini sağlamak amacı gözetilmektedir. Böylece geleneksel, öğretmen merkezli ve ezberci bir din eğitimi yerine, öğrencinin araştıran, sorgulayan, bilginin kaynağına ulaşmaya çalışan, bilgiyi aktif şekilde yapılandıran aktörler olmaları amaçlanmaktadır. Bu durum Din Kültürü ve Ahlak Bilgisi dersi öğretmenlerinin öğrencilerin üst düzey düşünme süreçlerini kazanabilecekleri stratejiler, yöntem ve teknikler kullanmalarını gerektirmektedir. ‘Çocuklar için Felsefe’ yaklaşımı İngiltere’de din eğitimi ve Malezya’da İslam din ve ahlak dersleri öğretiminde de kullanılmıştır. Bu ülkelerde yapılan çalışmaların sonucunda genel olarak öğrencilerin derse aktif katılımı, eleştirel düşünme ve akıl yürütme gibi becerilerin kazanılması, öz güven, öz saygı gibi değerler ve sosyal ilişkilerin gelişimi gibi hususlarda olumlu değişiklikler gözlemlenmiştir. Türkiye’de her ne kadar Din Kültürü ve Ahlak Bilgisi derslerinde öğrencilerin din ve ahlak ile ilgili kavramlar ve problemlerle ilgili araştırma, sorgulama, problem çözme ve eleştirel düşünme gibi becerileri etkin bir şekilde yerine getirmeleri amaçlansa da uygulamada bu dersin öğretmenlerinin öğrencilere bu becerileri kazandırma noktasında yeterince etkili olamadıkları anlaşılmaktadır. Dolayısıyla bu çalışmanın amacı ‘Çocuklar için Felsefe’ yaklaşımının kuramsal temelleri, tarihçesi, uygulama ve değerlendirme süreçleri ve din eğitimindeki uygulamalarını inceleyerek Din Kültürü ve Ahlak Bilgisi dersi için birtakım çıkarım ve önerilerde bulunmaktır. Çalışmanın yöntemi olarak nitel desenli alanyazın taraması modeli kullanılmış bu modele göre konu ile ilgili yerli ve yabancı alanyazın taraması yapılmıştır.

Anahtar Kelimeler

Eleştirel düşünme becerisi, Çocuklar için Felsefe yaklaşımı, Din Eğitimi, Değerler eğitimi

se of “Philosophy for Children” Approach for Developing Critical Thinking Skills in Religious Culture and Ethics Course

Öz

Critical thinking skills, often referred to as higher-order cognitive skills, are considered important for the Religious Culture and Ethics Course due to gains such as pupils’ taking responsibility of their own learning, actively constructing knowledge, supporting the development of other high-level thinking skills such as reflective and creative thinking. As students’ critical and inquiring thinking skills increase, they can also develop a number of related skills, such as the ability to explain issues in more detail, evaluate learning topics in relation to their own lives, become aware of different perspectives on problem situations, and question the reliability of information resources. One of the effective approaches for pupils to acquire critical thinking, inquiry and questioning skills is the 'Philosophy for Children' approach, which was developed by Matthew Lipman in the early 1970s’ and has been applied in many countries, for different school subjects since then. The main aim of this approach is to develop students' thinking and reasoning skills through philosophical discussions in the classroom. The 'Philosophy for Children' model stands out as an effective approach in religious education by creating dialogic and collaborative teaching-learning environments, encouraging students to inquire and question, and developing critical and reflective thinking skills. In our country, Religious Culture and Ethics Course curriculum, which highly considers inquiry and questioning in learning, aims to ensure that students learn by making sense of the content and using high-level thinking processes. Instead of a traditional, teacher-centred and rote religious education, it is aimed for students to become learner agents who inquire, question, strive to reach the source of knowledge, and actively construct knowledge. Therefore, Religious Culture and Ethics course requires teachers to use strategies, methods and techniques that enable students to develop and use high-level thinking processes. ‘Philosophy for Children’ approach has also been used in religious education in England and in Islamic religious as well as ethic courses in Malaysia. The studies undertaken in these countries have provided important contributions to students' active participation in the lessons, development of critical thinking and reasoning skills, self-confidence, self-esteem and social relations. This study is a literature review examining the theoretical foundations of the 'Philosophy for Children' approach, its application and evaluation processes, as well as its use in religious education by looking into both international and national literature. The aim of the study is to examine the 'Philosophy for Children' approach, which is thought to be useful in developing effective learning skills such as inquiry, questioning, problem solving and critical thinking related to concepts and problems of religion and morality in the primary and secondary Religious Culture and Ethics Course curriculum. Besides recommendations and implications are made for this course.

Anahtar Kelimeler

Critical thinking skills, Philosophy for children approach, Religious Education, Values education

Kaynakça

• Algül, Özge – Meydan, Hasan. “Aihl Kelam Ders Kitabında “Dinin Anlaşılmasında Farklı Yorumlar” Ünitesinin Eleştirel Düşünme Açısından İncelenmesi”. Türkiye Din Eğitimi Araştırmaları Dergisi 13 (2022), 95-120.
• Batar, Yusuf. “Kur’an Kıssalarının Amaçarıyla İlgili Kavramlarn Eğitim ve Öğretim Açısından Tahlili”. İslami İlimler Dergisi 9/1 (2014), 155-185.
• Cam, Philip. “Philosophy for Children, Values Education and the Inquiring Society”. Educational Philosophy and Theory 46/11 (2011), 1203-1211.
• Cingöz, Osman - Akyürek, Süleyman. “Din Kültürü Ve Ahlak Bilgisi Dersi Öğretmenlerinin Eleştirel Düşünme Eğitimine Katkı Sağlamaya Yönelik Olarak Kullandıkları Yöntem Ve Teknikler”. Erciyes Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi 48 (2020/1), 76-118.
• Coşkun, Mehmet Kamil. “Din Kültürü ve Ahlak Bilgisi Öğretmen Adaylarının Eleştirel Düşünme Eğilimleri”. Atatürk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi 17/1 (2013), 143-162.
• Çetin, Mustafa. “Din Kültürü Ve Ahlak Bilgisi Dersinde Eleştirel Düşünme Öğretimi”. Recep Tayyip Erdoğan Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 4 (2013), 137-168.
• Daniel, Marie‐France - Auriac, Emmanuelle. “Philosophy, Critical Thinking and Philosophy for Children”. Educational Philosophy and Theory 43/5 (2013), 415-435.
• Demirel Uçan, Ayşe. “İslam Din Eğitimi İçin Alternatif Bir Model: Eleştirel Din Eğitimi Yaklaşımı”. Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 59/1 (2018), 275-295.
• Din Kültürü ve Ahlak Bilgisi Dersi Öğretim Programı (İlkokul 4 Ve Ortaokul 5, 6, 7 Ve 8. Sınıflar). Ankara: MEB Komisyon, 2018.
• Din Kültürü ve Ahlak Bilgisi Dersi Öğretim Programı (Ortaöğretim 9, 10, 11 ve 12. Sınıflar). Ankara: MEB Komisyon, 2018.
• Ennis, Robert H. “Critical thinking assessment”. Theory Into Practice 32/3 (1993), 179-186.
• Halstead, J. Mark. “Values and Values Education in Schools, Values in Education and Education in Values, ed. J. Mark Halstead ve Monica J. Taylor. 1-13. London: The Falmer Press, 1996,
• Hannam, Patricia. “P4C in Religious Education”. Philosophy for Children Through the Secondary Curriculum. ed. Lizzy Lewis ve Nick Chandley. 127-146. New York: Continuum International Publishing Group, 2012.
• Hashim, Rosnani. “P4C in the Context of Muslim Education”. History, Theory and Practice of Philosophy for Children International Perspectives. ed. Saeed Naji vd. 170-180. NewYork: Routledge, 2017.
• Hashim, Rosnani – Hendon, Alias. “Developing High-Order Thinking in Primary School Students through Qur’anic Stories and the Hikmah Pedagogy of Philosophical Inquiry”. IIUM Journal of Educational Studies 8/1 (2020), 89-111.
• Işıklar, Sema – Abalı, Öztürk. “The Effect of Philosophy for Children (P4C) Curriculum on Critical Thinking through Philosophical Inquiry and Problem Solving Skills”. International Journal of Contemporary Educational Research 9/1 (2022), 130-142.
• Jawoniyi, Oduntan. “Religious Education, Critical Thinking, Rational Autonomy, and the Child's Right to an Open Future”. Religion & Education 42/1 (2015), 34-53.
• Karasu, Teceli. Din Eğitiminde İşlevsel Akıl. Ankara: Araştırma Yayınları, 2020,
• Koç, Ahmet. “Hadis Öğretiminde Eleştirel Düşünme”. Türkiye’de Hadis Eğitimi. ed. Recep Emin Gül - Ahmet Ali Çanakçı. 83-137. Konya: Palet Yayınları, 2022.
• Lam, Chi-Ming. “A Philosophy for Children Approach to Professional Development of Teachers”. Cambridge Journal Of Educatıon (2022), 1-17.
• Lipman, Matthew. “Teaching Students to Think Reasonably: Some Findings of the Philosophy for Children Program”. The Clearing House: A Journal of Educational Strategies, Issues and Ideas 71/5 (1998). 277-280.
• Lipman, Matthew. “The Institute for the Advancement of Philosophy for Children (IAPC) program”. History, Theory and Practice of Philosophy for Children International Perspectives. ed. Saeed Naji vd. 3-12. London and NewYork: Routledge, 2017.
• Lipman, Matthew. Thinking in Education. Cambridge: Cambridge University Press, 2003.
• Lipman, Matthew vd. Philosophy in the Classroom. Philadelphia: Temple University Press, 1980.
• Öncel, Eyyup Serkan. “İlköğretim Din Kültürü ve Ahlak Bilgisi Öğretim Programının Eleştirel Düşünme Becerileri Açısından İncelenmesi”. Uluslararası Toplum Araştırmaları Dergisi-International Journal of Society Researches 9/11 (2019), 2797-1829.
• Sharp, Ann Margaret. “Philosophical novel”. History, Theory and Practice of Philosophy for Children International Perspectives. ed. Saeed Naji vd. 18-30. London and NewYork: Routledge, 2017.
• Thwaites, Helen. “Can ‘Philosophy for Children’ Improve Teaching and Learning Within Attainment Target 2 Of Religious Education?”. Education 33/3 (2005), 3-13.
• Trickey, Steve - Keith J. Topping. “‘Philosophy for Children’: A Systematic Review”. Research Papers in Education 19 (2004), 365-380.
• Vansieleghem, Nancy. “Philosophy for Children as the Wind of Thinking”. Journal of Philosophy of Education 39/1 (2005), 19-35.
• Zulkifli, Hafizhah - Hashim, Rosnani. “Moral Reasoning Stages Through Hikmah (Wisdom) Pedagogy in Moral Education”. International Journal of Academic Research in Progressive Education and Development 8/4 (2019), 886-899.