HAK-IS: FROM A CLASS TO A TRADE UNION

Yıl 2022, Cilt: 20 Sayı: 4, 178 - 208, 31.12.2022

Kemal Temel

https://doi.org/10.11611/yead.1196038

Öz

In late industrialized countries, the principles of social differentiation have tended to be projected in divisions in trade unions. Trade unions in Turkey have been largely affected by the dynamics of the modernization adventure and the unique aspects of industrialization and proletarianization. In this process, divisions in trade unions have overlapped with social cleavages. The present study addresses the establishment and growth of the Turkish Confederation of Hak Isci Trade Unions (Turkiye Hak Isci Sendikalari Konfederasyonu; Hak-Is) relying on class differentiations. While the formation of the social structure underlying the idea of Hak-Is is discussed within the Bourdieuan theory of class, its establishment and organization processes are scrutinized within proletarianization and the design and change of industrial organization. Thus, it may be claimed that the formation of the confederation has been initiated by the class-cultural divisions that dominate Turkey’s social sphere rather than the culture and identity-based organizations considered grounds for classlessness claims. The rise of Hak-Is is discussed in relation to union practices that are all compatible with the conditions dictated by the new industrial regime. Finally, the paper focuses on the confederation’s struggle practices in industrial relations and the class consciousness of workers adopting a religious identity. In this regard, it may be asserted workers develop alternative resistance strategies apart from their collective class identities.

Anahtar Kelimeler

proletariat, Islamism, Hak-Is, culturalist class analysis, trade unions

Kaynakça

• Akçaoğlu, A. (2018) Zarif ve Dinen Makbul Muhafazakâr Üst-Orta Sınıf Habitusu. İstanbul: İletişim Yayınları.
• Akpınar, T. (2016) Sendikal Harekette Alternatif Arayışlara Dayanak Oluşturacak Sosyolojik Gerçekliğin Bilgisine Sahip Miyiz? Emek Araştırma Dergisi, 2, 51-68.
• Akpınar, T. (2019). Elit/Entelektüel Bir Hareket Olarak Sendikacılık. 16. Ulusal Sosyal Bilimler Kongresi, ODTÜ: Ankara
• Alankuş Kural, S. (1997). Türkiye’de alternatif kamular/cemaatler ve İslamcı kadın kimliği. Toplum ve Bilim Dergisi, 72, 5-44.
• Algül, S. (2015). Türkiye’de Sendika-Siyaset İlişkisi DİSK (1967-1975). İletişim Yayınları: Ankara.
• Arun. Ö. (2014). İnce Zevkler-Olağan Beğeniler: Çağdaş Türkiye’de Kültürel Eşitsizliğin Yansımaları. Cogito Dergisi, 76 (1), 152-167.
• Arıcan, Y., & Şen, Ö. (2017). “Türkiye’de Siyasal İslamın Üç Aktörü: AKP, Müsiad ve Hak-İş İlişkileri”, Liber Plus, 14(1), 10-14.
• Arıcan Y. (2018). Sınıf, Siyaset ve Kimlik Arasında: Hak-İşçi Sendikalar Konfederasyonu. Türkiye'nin Büyük Dönüşümü, Ayşe Buğra'ya Armağan içinde (s.551-579). İletişim Yayınları: İstanbul.
• Arslan, N. (2017). Türkiye’nin Neoliberalleşme Sürecinde İşçi Sınıfının Siyasal Yönelimi. Emek Araştırma Dergisi. 8 (11), 99-116.
• Bauman, Z. (2000). Postmodernlik ve Hoşnutsuzlukları. çev. İsmail Türkmen. İstanbul: Ayrıntı Yayınları.
• Beck, U. (2019). Risk Toplumu Başka Bir Modernliğe Doğru. İstanbul, İthaki Yayınları.
• Bora, A. (2018). Kadınların Sınıfı: Ücretli Ev Emeği ve Kadın Öznelliğinin İnşası. İletişim Yayınları: İstanbul.
• Bourdieu, P. (1996). Physical Space, Social Space and Habitus, Rapport 10: 1996 Institutt for sosiologi og samfunnsgeografi Universitetet i Oslo.
• Bourdieu, P. (2012). Sosyal Sınıfı Yapan Nedir? Güney Çeğin & Emrah Göker (Ed). Tözcülüğün Tasfiyesi İlişkisel Sosyolojide Temel Yaklaşımlar içinde (367-383), İstanbul: NotaBene Yayınları.
• Bourdieu, P. (2014). Simgesel Sermaye ve Toplumsal Sınıflar. Cogito, 76 (1),192-204.
• Bourdieu, P. (2017). Ayrım Beğeni Yargısının Toplumsal Eleştirisi. Ankara: Heretik Yayınları.
• Buğra, A. (2004). Dini Kimlik ve Sınıf: Bir MÜSİAD – Hak-İş Karşılaştırması, Balkan N. & Savran S. (Haz.), Sürekli Kriz Politikaları 2000’li Yıllarda Türkiye 1 içinde (126-148), Metis Yayınları: İstanbul
• Buğra, A. & Adaman, F. & İnsel, A. (2005). Çalışma Hayatında Yeni Gelişmeler ve Türkiye’de Sendikaların Değişen Rolü. Boğaziçi Üniversitesi Sosyal Politika Forumu, Araştırma Raporu.
• Buğra, A. (2010). Kapitalizm, Yoksulluk ve Türkiye’de Sosyal Politika. İletişim Yayınları: İstanbul
• Buğra, A. (2011). Bir Toplumsal Dönüşümü Anlama Çabasına Katkı: Bugün Türkiye’de E.P. Thompson’ı Okuma. Küresel Düzen: Birikim, Devlet ve Sınıflar Korkut Boratav’a Armağan içinde, ss. 193-221.
• Buğra, A., & Savaşkan, O. (2015). Türkiye'de yeni kapitalizm: Siyaset, din ve iş dünyası. Istanbul: İletişim Yayınları.
• Cengiz, Kurtuluş (2013), “Yav İşte Fabrikalaşak” Anadolu Sermayesinin Oluşumu: Kayseri-Hacılar Örneği. İletişim Yayınları: İstanbul.
• Cicioğlu, F. (2013). Türkiye’nin Avrupa Birliği Adaylık Sürecine Hak-İş’in Yaklaşımı. Hak-İş Uluslararası Emek ve Toplum Dergisi, 2 (3), 29-51.
• Çelik, A. (2010). Vesayetten Siyasete Türkiye’de Sendikacılık (1946-1967). İletişim Yayınları: İstanbul.
• Çiğdem, Ahmet (2016). Taşra Epiği “Türk İdelojileri ve İslamcılık. İletişim Yayınları: İstanbul
• Danış, D. (2001). İstanbul’da Uydu Yerleşmelerin Yaygınlaşması: Bahçeşehir Örneği, Gümüşoğlu, F. (Der.) 21. Yüzyıl Karşısında Kent ve İnsan içinde (ss.151-160), Bağlam Yayınları: İstanbul.
• Deli, V. (2010). Construction Of “New Worker” in The Post 1980 Turkey: An Analysis Of Discourse Of TÜRK-İŞ, HAK-İŞ and DİSK. A School Of Social Sciences Of Middle East Technical University (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi), Ankara.
• Demirel, İdiris (2001), “Sendikal İmgelemin Siyasal Sosyolojisi”, Dumlupınar Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, Sayı:5, 1-8.
• Durak, Y. (2011). Emeğin Tevekkülü Konya’da İşçi İşveren İlişkileri ve Dindarlık. İletişim Yayınları: İstanbul
• Duran, B., & Yıldırım, E. (2005). Islamism, trade unionism and civil society: The case of Hak-İş Labour Confederation in Turkey. Middle Eastern Studies, 41(2), 227-247.
• Emirbayer, M. (2014). İlişkisel Bir Sosyoloji İçin Manifesto. Çeğin, G. & Göker, E. (Ed.). Tözcülüğün Tasfiyesi: İlişkisel Sosyolojide Temel Yaklaşımlar içinde (ss.25-64) NotaBene Yayınları: İstanbul.
• Erder, S. (1999). Göç, Yerleşme ve “Çok” Kültürel Tanışma. Birikim Dergisi, 123, 68-72.
• Erder, S. (2002). Kentsel Gerilim. Uğur Mumcu Araştırmacı Gazetecilik Vakfı Yayınları: Ankara.
• Doğan, A. E. (2007) Eğreti Kamusallık. İletişim Yayınları: İstanbul.
• Doğan, M.G. (2018). Örgütlü İşçi Hareketinin Sindirilmesi. Akça, İ. & Berkmen, A. & Özden, B.A (Der.) “Yeni Türkiye”ye Varan Yol Neoliberal Hegemonyanın İnşası içinde (s.261-279), İletişim Yayınları: İstanbul.
• Düzenli, Y. (2002). Emeği Dokuyanlar. Öz İplik-İş Sendikası Eğitim Yayınları: Ankara.
• Erengezgin, Ç. (2007). A socio-spatial approach to the question of class and consciousness formation in a local setting: The case of Bursa industrial workers. A School Of Social Sciences Of Middle East Technical University: Ankara
• Foley, E.D. (2007). İşçi Sınıfı Antropolojik Anlamda Bir Kültüre Sahip midir? Hayriye Erbaş & M. Kemal Coşkun (Der). Fark/Kimlik Sınıf içinde (s.187-217), Ankara: EOS Yayınevi.
• Goldthorpe J. & Marshall, G. (1992). The Promising Future of Class Analysis: A Response To Recent Crıtıques. Sociology, 3 (26), 381-400.
• Gökarıksel, B. & McLarney, E. (2010). Introduction: Muslim Women, Consumer Capitalism, and the Islamic Culture industry, Journal of Middle East Women's Studies 6 (3), 1-18.
• Göle, N. (2011). Melez Desenler İslam ve Modernlik Üzerine. Metis Yayınları: İstanbul
• Göle, N. (1994). Modern Mahrem. Metis Yayınları: İstanbul
• Gülalp, H. (2005). Türkiye’de Modernleşme Politikaları ve İslamcı Siyaset. Türkiye’de Modernleşme ve Ulusal Kimlik. Bozdoğan, S.&
• Kasaba, R. (Ed.) içinde (ss 43-53) Tarih Vakfı Yayınları: İstanbul.
• Hak-İş (1995). Hak-İş 8. Olağan Genel Kurul Faaliyet Raporu, Hak-İş Dergisi, 33, 15-51.
• Hak-İş (1999). Hak-İş Konfederasyonu 23. Kuruluş Yıl Dönümü Etkinlikleri. Hak-İş Eğitim Yayınları, 41
• Işık. Y. (1996). Siyasal İslam ve Sendikalar. Öteki Yayınevi: Ankara.
• Kandiyoti, D. (2017). Parçaları Yorumlamak. Kandiyoti, D. & Saktanber, A. (Der.) Kültür Fragmanları Türkiye’de Gündelik Hayat içinde (ss. 15-37) Metis Yayınları: İstanbul.
• Karademir Hazır I. & Kalaycıoğlu, S. & Çelik, K. (2016). “Orta Sınıf”ların Farklı Kesitleri: Sınıf Geçmişi, Kültür ve Mesleki Statü. Sosyoloji Araştırmaları Dergisi, 19 (2), 64-107.
• Karademir Hazır. I. (2016). Wearing class: A study on clothes, bodies and emotions in Turkey. Journal of Consumer Culture, 17(2) 1–20.
• Karademir Hazır, I. (2014a). Bourdieu Sonrası Yeni Eşitsizlik Gündemleri: Kültürel Sınıf Analizi, Beğeni ve Kimlik. Cogito, 76 (1), 230-265.
• Karademir Hazır, I. (2014b). How bodies are classed: An analysis of clothing and bodily tastes in Turkey. Poetics, 44, 1-21.
• Karademir Hazır, I. (2014c). Boundaries of middle-class identities in Turkey. The Sociological Review, 62, 675–697.
• Keddie, R.N. (1973). Is There a Mıddle East? Int. J. Middle East Stud. 4 (1973), 255-271.
• Keleş, D. (2020). Sendikalarda Toplumsal Cinsiyet Eşitliğini Sağlamanın Bir Aracı Olarak Kadın Komiteleri: Hak-İş Kadın Komitesine İçerden Bakış. Emek Araştırmaları Dergisi, 11 (18), 191-220.
• Keyder, Ç. (1998). Class and State in the Transformation of Modern Turkey. Halliday, F. & Alavi, H. (Ed.). State and Ideology in the Middle East and Pakistan içinde, (ss. 191-222), Macmillan Education: Londra.
• Keyder, Ç. (2010). Türkiye’de Devlet ve Sınıflar. İletişim: İstanbul
• Kılıç, S. & Yüksel, B. & Balcı, A.H. (2018). Sendikalar Örgütlenme Stratejisi ile İlgili Ne Yapıyor? TÜRK-İŞ, DİSK ve HAK-İŞ Örnekleri. “İş, Güç” Endüstri İlişkileri ve İnsan Kaynakları Dergisi. 20 (18), 259.285.
• Koçak, H. (2008). “50’leri İşçi Sınıfının Oluşumunun Kritik Bir Uğrağı Olarak Yeniden Okumak”, Çalışma ve Toplum, 3 (18), 69-86.
• Köse, A.H. & Öncü, A. (2000), “İş Gücü Piyasaları ve Uluslararası İş Bölümünde Uzmanlaşmanın Mekânsal Boyutları: 1980 Sonrası Dönemde Türkiye İmalat Sanayii”, Toplum ve Bilim, 86, 72-91.
• Koç, Y. (1995). Şeriatçılar, işçi hakları ve Hak-İş. Ankara: Öteki Yayınevi.
• Koç, Y. (2003). Türkiye İşçi Sınıfı ve Sendikacılık Hareketi Tarihi. Kaynak Yayınları: İstanbul
• Kutal, G. (1968). Türk İşçi Sendikacılığının Üst Kademe Teşekküllerinde Bölünme ve Sendikalar Arasındaki Felsefi Görüş Farkları. İstanbul Üniversitesi İktisat Fakültesi Mecmuası, 28 (4), 103-121.
• Lipset, M. S. (1983). Radicalism or Reformism: The Sources of Working-class Politics. The American Political Science Review, 77 (1). 1-18.
• Mahiroğulları, A. (2016). Anadolu’da Sendikacılık: Erzurum Örneği (1947-1980). Atatürk Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Dergisi, 30 (5), 969-989.
• Man, F. (2009). Türkiye’de Devlet, İdeoloji ve Sendika: 1980 Öncesi DİSK Örneği. Sakarya Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, (Yayımlanmamış Doktora Tezi): Sakarya
• Mardin, Ş. (1995). Türkiye’de Din ve Siyaset. İletişim Yayınları: İstanbul
• Mardin, Ş. (2013). Türk Modernleşmesi. İletişim Yayınları: İstanbul
• Makal, Ahmet (2007). Ameleden İşçiye Erken Cumhuriyet Tarihi Emek Tarihi Çalışmaları. İletişim Yayınları: İstanbul
• Nichols, Theo & Suğur, Nadir (2005). Global İşletme, Yerel Emek Türkiye’de İşçiler ve Modern Fabrika, İletişim Yayınları, İstanbul
• Özdemir, Ş. (2014). İslâm ve Sınıf Alternatif Mücadele Pratikleri. Nika Yayınevi, Ankara
• Özdemir, Ş. (2005). MÜSİAD ve Hak-İş’i Birlikte Anlamak. T. Bora & M. Gültenkingil (Ed.). Modern Türkiye’de Siyasi Düşünce İslamcılık içinde (ss. 837-869). İletişim Yayınları: İstanbul
• Özuğurlu, M. (2008). Anadolu’da Küresel Fabrikanın Doğuşu Yeni İşçilik Örüntülerinin Sosyolojisi. Kalkedon Yayınları: İstanbul
• Öztürk, A. (2018) Islamists against the class cleavage: identity formation and interest representation in the case of Hak-İş in Turkey, Middle Eastern Studies, 54 (3), 459-474.
• Özyeğin, G. (2017). Kapıcılar, Gündelikçiler ve Ev Sahipleri Türk Kent Yaşamında Sorunlu Karşılaşmalar. Kandiyoti, D. & Saktanber, A. (Der.) Kültür Fragmanları Türkiye’de Gündelik Hayat içinde (ss. 57-84) Metis Yayınları: İstanbul.
• Prieur, A. & Savage, M. (2013). Emerging Forms Of Cultural Capital, European Societies, 2 (15), 246-267.
• Pıçak, M. & Kadah, H. (2018). Türkiye’de Sendikalaşmanın Tarihsel Gelişimi. Koç, S. & Yılmaz Genç, S. & Çolak, K. (Der.). Dünden Bugüne Ekonomi Yazıları içinde (ss. 198-241). Umuttepe Yayınevi: Kocaeli.
• Rankin, vd. (2014). A Cultural Map of Turkey. Cultural Sociology, 8(2) 159– 179.
• Reay, D. (1998). Rethınkıng Social Class: Qualitative Perspectives On Class and Gender. Sociology, 32 (2), 259-275.
• Swartz, D. (2015). Kültür ve İktidar. İletişim Yayınları: İstanbul.
• Saktanber, A. (2010). Bir Orta Sınıf Ethos’unun Oluşumu ve Onun Günlük Pratiğinin Oluşumu: Kentsel Türkiye’de İslâm’ın Yeniden Canlandırılması. A. Öncü & P. Weyland (Der.), Mekân, Kültür, İktidar Küreselleşen Kentlerde Yeni Kimlikler içinde (193-215), İletişim Yayınları: İstanbul
• Sarıbay, A.Y. (1995), Postmodernite, Sivil Toplum ve İslâm, İletişim, İstanbul
• Savage, M. & Warde, A. & Devine, F. (2005). Capitals, assets, and resources: Some critical issues. British Journal of Sociology, 56(1), 31–47.
• Savage, M. (2003). A New Class Paradigm?. British Journal of Sociology of Education. 4 (24), 535-541.
• Savage, M. & Bagnall, G. & Longhurst, B. (2005). Local Habitus and Working Class Culture. Fiona Devine, Mike Savage, John Scott, Rosemary Crompton (Ed) Rethinking Class: Cultures, Identities and Lifestyles içinde (95-123), Palgrave Macmillan Press
• Skeggs, B. (2003). Exchange, Value and Affect: Bourdieu and ‘the self. Lisa Adkins ve Beverley Skeggs (Ed). pp. Femınısm After Bourdieu içinde (75-97), New Jersey: Blackwell Publishing
• Streeck, W. (2005). The Sociology of Labor Markets and Trade Unions. The Handbook of Economic Sociology (Ed. Smelser, N.J. and Swedberg, R.) içinde (s.254-284). Princeton University Press.
• Tartanoğlu, Ş. (2007). 1980 Sonrası Türk Sendikacılığı ve Devrimci İşçi Sendikaları Konfederasyonu. Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi)
• Şahin, H. (2018). Türkiye’de Kolektif İşçi Hareketlerini Sınırlandıran Etkenler. “İş, Güç” Endüstri İlişkileri ve İnsan Kaynakları Dergisi. 20 (18), 203-229.
• Tanülkü, B (2012). Güvenlikli Siteler Arası Rekabet: “Ahlâklı Kapitalizmin” Kimlik Üzerindeki Etkisi. İdeal Kent Dergisi. 6, 124-153.
• Tekeli, İ (2008). Göç ve Ötesi. Tarih Vakfı Yurt Yayınları: İstanbul
• Temel, K. (2018). İsyan İle İtaat Arasında Arafta Bir Sendikal Hareket. Karakum Yayınevi: Ankara
• Thompson, E. P (1978). Eighteenth century English society: Class struggle without class?, Social History, 3 (2), 133-165.
• Thompson, E.P (2006). Avam ve Görenek. Birikim Yayınları: İstanbul
• Tokol, A. (1994). Türkiye’de Sendikal Hareket. Ezgi Kitapevi Yayınları: Bursa
• Turner, B. S. (2013). Eşitlik. Dost Kitabevi: Ankara
• Türkiye Sendikacılık Ansiklopedisi 1 (1996). Kültür Bakanlığı ve Tarih Vakfı: İstanbul
• Türkiye Sendikacılık Ansiklopedisi 2 (1998). Kültür Bakanlığı ve Tarih Vakfı: İstanbul
• Uçkan, Banu (2002), Türkiye’de Sendikalararası Rekabet, Selüloz-İş Sendikası Eğitim Yayınları, İstanbul
• Urhan, B. (2005) Türkiye’de Sendikal Örgütlenmede Yaşanan Güven ve Dayanışma Sorunları. Çalışma ve Toplum Dergisi, 1 (4), 57-88.
• Ünal, A. Z. (2017). Bourdieu’nün Tabakalaşma Teorisi Bağlamında Üst Sınıftan Alt Sınıfa Doğru Hayat Tarzı Tahakkümü,. The Journal of International Social Research. 49 (10), 380-388.
• Üstel, F. (2008). Türkiye Cumhuriyetinde Resmi Yurttaş Profilinin Evrimi. Bora, T. (Der). Modern Türkiye’de Siyasi Düşünce Milliyetçilik. içinde (ss. 275-284) İletişim Yayınları: İstanbul
• Üstün, M. (2011). Türkiye İşçi Sınıfına Bakarken. Praksis Dergisi, 8, 230-252.
• Üstüner, T. & Holt, D. B. (2010). Toward a Theory of Status Consumption in Less Industrialized Countries. Journal of Consumer Research 37 (1), pp. 37-56.
• Wright, E.O. (2016). Sınıflar. İstanbul: Notabene Yayınları.
• Wright, E.O. (2017). Sınıf Yapısı Analizi için Genel Bir Çerçeve. Erik Olin Wright (Ed) Sınıflar Üzerine Tartışmalar içinde (s. 13-61), İstanbul: NotaBene Yayınları.
• Weininger, E.B. (2014). Bourdieu’nün Sınıf Analizinin Esasları. Erik Olin Wright (Ed) Sınıf Analizine Yaklaşımlar içinde (s. 111-157), İstanbul: NotaBene Yayınları.
• White, J. (2002). Türkiye'de İslamcı Kitle Seferberliği - Yerli Siyaset Üzerine Bir Araştırma. Oğlak Yayıncılık: İstanbul.
• White, J. (2017). İslamcılığın Açmazları. Kandiyoti, D. & Saktanber, A. (Der.) Kültür Fragmanları Türkiye’de Gündelik Hayat içinde (ss. 201-229) Metis Yayınları: İstanbul.
• Vester, M. (2005). Class and Culture in Germany. Fiona Devine, Mike Savage, John Scott, Rosemary Crompton (Ed) Rethinking Class: Cultures, Identities and Lifestyles içinde (69-95), Palgrave Macmillan Press
• Viser, J. (2012). The rise and fall of industrial unionism. Transfer etuı., 18(2) 129–141.
• Yankaya, Dilek (2014), Yeni İslami Burjuvazi: Türk Modeli, İletişim, İstanbul
• Yavuz, M. H. (2005a), Milli Görüş Hareketi: Muhalif ve Modernist Gelenek, T. Bora & M. Gültenkingil (Ed.), Modern Türkiye’de Siyasi Düşünce İslamcılık içinde (591-604), İletişim Yayınları: İstanbul
• Yavuz, Hakan (2005b), Modernleşen Müslümanlar: Nurcular, Nakşiler, Milli Görüş ve Ak Parti (çev. Yıldız, A.), Kitap Yayınevi, İstanbul
• Yıldırım, E. & Haşlak İ. (2007), “Evet, Ama”: Türkiye İşçi Sendika Konfederasyonları ve Türkiye’nin Avrupa Birliği’ne Üyeliği, Sivil Toplum Dergisi, 5 (19), 43-56.
• Yıldırım, E. (1997). Endüstri İlişkileri Teorileri (Sosyolojik Bir Değerlendirme). Değişim Yayınları: Sakarya
• Yılmaz, N. (2005). İslamcılık, AKP, Siyaset, T. Bora & M. Gültenkingil (Ed.), Modern Türkiye’de Siyasi Düşünce İslamcılık içinde (604-632), İletişim Yayınları: İstanbul