Anadolu Havlı Yer Yaygılarının Yapısal Açıdan Dünyadaki Benzerleriyle Birlikte İncelenmesi ve Bir Sınıflandırma Önerisi

Yıl 2017, Sayı: 18, 61 - 73, 11.07.2017

Sedef Acar Ecem Tosun

Öz

Günümüzde yer yaygısı olarak kullanılan dokumaların önemli bir kısmı, atkı ve çözgü sistemine atkı yönünde ilave edilen üçüncü bir iplik sistemiyle elde edilen havlı yüzey görüntüsünden dolayı havlı zemin tekstilleri olarak tanımlanabilir. En bilinen ürün grubu halılardır. Genellikle çözgü ve atkı olmak üzere iki iplik sistemiyle  dokunan ve sonra taranarak hav-landırılan tekstillerle görüntülerindeki benzerlik nedeniyle karıştırılmaktadırlar. Farklı coğrafyalarda kullanılan yapısal hav tipleri incelenip Anadolu havlı tekstillerinin durumuna bakıldığında, halı dışında kalan havlı ürünlerin uluslararası yayınlarda yeterince yer almadığı görülmektedir. Anadolu havlı zemin tekstillerinin hav tiplerinin çeşitli sınıflandırma yöntemlerindeki yerini belirlemek için ulusal ve uluslararası literatür araştırılmıştır. Anadolu’da üretilenleri de kapsayan farklı bir sınıflandırma yapılmış, hav üretim tekniğini tanımlayabilecek İngilizce ve Türkçe terimler karşılaştırılarak yeni sınıflandırmada konumlandırılmaya çalışılmıştır.

Anahtar Kelimeler

Hav Tipleri, Düğümlü İlme, Çekmeli Atkı Dolama, Çubuklu İlmek Dolama, Tülü, Filikli, Halı

Structural Examination of Anatolian Pile Rugs with Their World Wide Comparables and a Suggestion to Classify Them

Öz

Pile textiles consist of piles obtained by a third yarn system added to the weft and warp system in the direction of the weft. Car-pets are the most known groups of product. They are usually complicated due to the similarity in the textured images of the warp and weft, which are plainly woven with two yarn systems and then they are being combed. When structural pile types used in different geographies are examined and the situation of Anatolian pile textiles are examined, it is seen that pile products except for carpets are not found much in international publications. The national and international literature is searched to determine the location of Anatolian pile ground textiles in various classification methods of pile types. A different classification including those produced in Anatolia was made, by comparing Turkish and English terms to define pile product technique, and intended to be placed in a new classification.

Anahtar Kelimeler

Pile types, Knotted Pile, Slip-Loop, Extra Weft Loop, Tulu, Filikli, Carpet

Kaynakça

• Acar, S. ve Tosun, E. (2016). “Tülü ve Benzeri Dokumalar Örneğinde Tekstil Mirasının Güncel Tasarım Kavramıyla Buluşması”, Dokuz Eylül Üniversitesi Güzel Sanatlar Fakültesi, II. Uluslararası Sanat ve Tasarım Kongresi Sözlü ve Poster Özet Bildiri Kitabı, 16-21 Ekim, Dokuz Eylül Matbaası, İzmir.
• Albers, Anni (1975). On Weaving, Connecticut: Wesleyan University Press.
• Aliyeva, Kübra (1996). “Halı Dokuma Sanatında Lulubafi İlme – Düğüm Forması ve Palaz Gibi Halılarda Tarihi Çağlara Bakış (Azerbaycan)”, Türk Soylu Haklarının Halı, Kilim, Cicim Sanatı Uluslararası Bilgi Şöleni Bildirileri, Atatürk Kültür Başkanlığı Yayınları, 27-31 Mayıs, Kayseri.
• Aliyeva, Kübra (1988). Tebrizskaya Kovrovaya Skola XVI- XVII VV., Baku.
• Anmaç, E. ve Karavar, G. (2000). “Restorasyon ve Konservasyon Öncesi El Dokuması Halıların Teknik Analizi ve İşlem Aşamaları”, 3.Ulusal Türk El Dokumalarına Yaklaşım Sorunları Sempozyum Bildirileri, 17-18 Mayıs, Konya.
• Anmaç, E., (1998). “Post Taklidi Geleneksel Dokumalar”, Dokuz Eylül Üniversitesi Güzel Sanatlar Fakültesi Dergisi (10): 19-28.
• Aslanapa, Oktay (2003). Türk Sanatı, Remzi Kitabevi, İstanbul.
• Aslanapa, O., Durul, Y. (1973). Selçuklu Halıları, Başlangıçtan 16. Yüzyıl Ortalarına Kadar Türk Halı Sanatı, İstanbul: Ak Yayınları.
• Aytaç, A. (Kasım 2000). “Karapınar Tülü Dokumalarında Yanış”, Karapınar Sempozyumu Bildirileri, Karapınar.
• Barbatti, Bruno (2008). Berber Carpets of Morocco-The Symbols Origin and Meanings, ACR Edition Internationale, Paris.
• Bodur, F. A. (1988). “Halıcılık Tarihine Kısa Bir Bakış ve Konya Halıları”,Vakıflar Dergisi (20): 106-114.
• Deniz, Bekir (2000). Türk Dünyasında Halı ve Düz Dokuma Yaygıları, Ankara: Atatürk Yüksek Kurumu, Atatürk Kültür Merkezi Yayını: 215.
• Diyarbekirli, N. (1984). “Türklerde Halıcılık”, Türk Edebiyatı Dergisi (132): 44- 54.
• Dorman, Carolyn Priest (2001). Trade Cloaks: Icelandic Supplementary Weft Pile Textiles, Medieval Textiles, Illinois.
• Eldin, P., Lundberg, A. (1991). Handvaevede Taepper Nordisk Taeppedesign, Denmark: Holkenfeldts Forlag.
• Emery, Irene (1994). The Primary Structures of Fabrics, Washington D.C.: Thames And Hudson.
• Erdmann, K. (1957). “Der Türkische Teppich Des 15. Jahrhunderts / 15. Asır Türk Halısı, çev. H. Taner, İstanbul Edebiyat Dergisi, İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Yayınları (132): 6 – 62.
• Eroğlu, M. A. (2016). “Kırcali (Kardzhali), Ardino (Eğridere), Jultusha (Sarıkız), Yatak Örtüsü (Tülü/Guber/Hopan)”, Akdeniz Sanat Dergisi (9/17) : 45-58.
• Geijer, A. (1963). “Some Thoughts on the Problems of Early Oriental Carpets”, Ars Orientalis (5): 79-87.
• Görgünay, Neriman (2005). Düğümlü Halının Öncüsü Geve/Tülü ve Benzeri Dokumalar, İzmir: Güneş Ofset.
• Görgünay, N. (1977). “Halıcılığın Kökeni ve Türk Halıcılığının Tarihçesi”, Atatürk Üniversitesi Ziraat Fakültesi Dergisi (8):159-175.
• Gülgönen, Ayan (1989). Karapınar Tülü Halıları, (Dr. Ayan Gülgönen Koleksiyonu), Mas Matbaacılık.
• Harris, Jennifer (2010). 5000 Years of Textiles, Washington: Smithsonian Books.
• Herald, J. (2012). “Prehistory 600 CE-The Ancient World”, Fashion-The Ultimate Book Of Costume And Style, ed. Fischel, A., Baggaley, A., Osborne, A., O’Hara S., Sturgeon, A., Gersh, C., Khurana, A., Dorling Kindersley Ltd, Great Britain.
• Hirsch, U. (2015). “A Contribution to the History of Anatolian Kilims”, Alive IHIB’s Magazine Of Anatolian Rugs and Kilims: 7-13.
• Kerimov, Latif (1988). Skusstvo Kovrodeliya, Baku: İskusstvo Vostoçnıh Kovrov.
• Mallet, Marla (1998). Woven Structures-A Guide To Oriental Rug And Textile Analysis, Atlanta: Christopher Publications.
• Matthews, Shelley (1978). “Rya Wall Hangings: Creation and Flame Retardation”, Master of Fine Arts Thesis, College of Fine & Applied Arts Rochester Institute of Technology Rochester, April 1978, New York.
• Mellaart, James (2003). Çatalhöyük Anadolu’da Bir Neolitik Kent, çev. G.B. Yazıcıoğlu), İstanbul: Yapı Kredi Yayınları.
• Menghin, O. (1928). “Dile Rolle Der Uralaltaischen Völker in Der Weltgeschichte”, Archaeologial Ertesitö: 35-36.
• Milhofer, Stefan (1976). The Color Of Oriental Rugs, çev. D.D.Paige, Belgium.
• Ögel, B. (1978). Türk Kültür Tarihine Giriş, C.III, Ankara: T.C Kültür Bakanlığı Kültür Eserleri.
• Özbel, Kenan (1949). Anadolu Tefriş Halıları, Ankara: Ulus Basımevi, Kılavuz Kitaplar: 22, El Sanatları: 11.
• Özdoğan, A., Başgelen, N. (1999). “Çayönü”, Neolithic in Turkey: The Cradle of Civilization New Discoveries, Arkeoloji ve Sanat Yayınları: 35-63.
• Öztürk, İsmail (2007). Dokumaya Giriş, Ankara: Mor Fil Yayınları.
• Paşayeva, V. (2003). “Azerbaycan Halı Sanatı Tarihine Bir Bakış”, Atatürk Üniversitesi Güzel Sanatlar Enstitüsü Dergisi (11):77-94.
• Priest-Dorman, C. (2001).“Trade Cloaks: Icelandic Supplementary Weft Pile Textiles”, Medieval Textiles, Illinois, s. 1-14.
• Rasonyi, L. (1971). “Türklerde Halıcılık Terimleri ve Halıcılığın Menşei”, Türk Kültürü (IX/103): 614 – 620.
• Royer, Ruth Ann (1977). “Original fabric designs influenced by those imported by Scandinavian immigrants”, Master Thesis, Degree of Master Of Arts Department: Applied Art Major: Applied Art, Iowa State University Ames, Iowa.
• Sopanen, T. (2008). Willberg, L. The Ryijy-Rug Lives on Finnish Ryijy Rug,1778, Finland: Tuomas Sopanen and Lauri Tuomenoksa Pbl.
• Şahin, G. (2013). “Coğrafi Bir Simge Olarak Ankara Keçisinin Türkiye’deki Mevcut Durumu”, Millî Folklor Dergisi (25/97): 195 – 209.
• Tekçe, E. F. (1993). Pazırık: Altaylar’dan Bir Halının Öyküsü, Kültür Bakanlığı Yayınları Sanat Tarihi Dizisi (64/5).
• Uhlemann, M. (1930). Geographie des Orietteppich, German Leipzig: K.W. Hiersemann Pbl.
• Wilson, Jean (1967). Weaving Is For Anyone, London: Van Nostrand Reinhold Comp.
• Wertime, J. T. (1998). “Back To The Basics Primitive Pile Rugs Of Cental Asia-Origins of Pile Weaving”, Hali International Magazine Of Antique Carpet And Textile Art (100/September): 97-100.
• Yetkin, Ş. (1982). “Türk Halı Sanatında Bir Teknik Özellik”,Vakıflar Dergisi (14): 119-123.
• Aslan, S. (1998). “Tülü-Gabbeh-Ryijy”, Arış Dergisi (1) 4, w w w . t u r k e l h a l i l a r i . g o v . t r / m a k a l e l e r . php?language=tur&icerik=tulu3 (Erişim tarihi: 22.04.2016)
• (boundweave, 2013) https://boundweave.files.wordpress.com/2013/08img_2 857.jpg (Erişim tarihi: 15.05.2016) (gabbeh, 2000)
• www.gabbeh.com/hi_res.php?sku=10004159&width=1459 &height=2000 (Erişim tarihi: 11. 02. 2016)
• (globalbritannica, 2016) http://global.britannica.com/technology/rug-andcarpet#ref 599457 (Erişim tarihi: 01. 02. 2016)
• Juuhl, M. K. (2013). “Varafeldur: An Icelandic Rya Reconstruction”, Norwegian Textile Letter (20/1) http://norwegiantextileletter.com/article-categories/rya/) (Erişim tarihi: 10. 09. 20)
• (nazmiyalantiquerugs, 2013)http://nazmiyalantiquerugs.com/resources/guide/articles/ moroccan/beni-ourain-rug (Erişim tarihi: 11.10. 2016) (robbielafleur, 2013) https://robbielafleur.com/2013/08/20/traditional-icelandic -rya-knots-a-contemporary-adaption/ (Erişim tarihi: 12.12. 2016) (ryijy, 2016)
• http://www.ryijy.com/history.html, (Erişim tarihi: 08. 09. 2016) http://global.britannica.com/technology/rug-andcarpet #ref599457, (Erişim tarihi: 24. 03. 2016)
• Smith, R. (2000). Wangden Rugs-Story and Photos, March 31 www.asianart.com/articles/wangden/index.html#6 (Erişim tarihi: 12.12. 2016)
• Resim 1. Türk düğümü , İran düğümü (Harris, 2010: 29).
• Resim2. a) Tülü/geve/hırsek (Bitlis-Adilcevaz, 1985). b) Çizgili filikli (Balıkesir,1996) (Görgünay, 2005: 35 - 90).
• Resim 3. İzlanda düğümü örneği (Dorman, 2001: 11).
• Resim 4. Norveç’te atölye çalışmasında üretilen bir varafeldur örneği (boundweave, 2013).
• Resim 5. Gabbeh örneği (gabbeh, 2000).
• Resim 6. Hekim düğümü (Mallet, 1998: 31).
• Resim 7. a) Asimetrik, b) simetrik , c) 6 çözgülü jufti düğümleri (Mallet, 1998: 38).
• Resim 8. Berber düğümü ve Bu düğümle dokunmuş örnek (Barbatti, 2008: 16) (nazmiyalantiquerugs, 2013).
• Resim 9. İspanyol düğümü (globalbritannica, 2016).
• Resim 10. a)’Spanish Alcaraz carpet’ın bulunan bir parçası, 16.yy.; b) 1920’lerden bir örnek (nazmiyalantiquerugs, 2013)
• Resim 11. Çekmeli atkı dolamanın yapım süreci ve doku örnekleri (Wilson, 1967: 116) ve (Wertime,1998: 89).
• Resim 12. Karapınar çekili tülü örneği (Edgü, 1989: 12).
• Resim 13. Dar dokumaların birleştirildiği örnek ve arka tarafı. Wright koleksiyonu (Wertime,1998; 90).
• Resim 14. Çubuklu ilmek dolama örnekleri (Wilson, 1967: 122) ve (Wertime, 1998: 91).
• Resim 15. Çultar örneği (Görgünay, 2005: 20).
• Resim 16. 19. veya 20. yüzyıldan tibetan rug örneği. Robert P. Piccus kolleksiyonu (Wertime, 1998: 92).
• Resim 17. 19.yüzyıl sonu veya 20. yüzyıl başından kaldığı tahmin edilen pashtun ve detayı Doğu Afganistan ( http: / /www .tcoletribalrugs.com/resou rces/rugshtml/908mokr.html), (Erişim tarihi: 22.05.2016)
• Resim 18: Wangden dokuma örnekleri (http://www.wangdenrugs.com/) (http://asianart.com/articles/wangden/03.html) (https://rugrabbit.com/node/129021),(Erişim tarihi: 09. 09. 2016)
• Resim 19. Noppen dokuma tekniğinin çizimi (Tekçe, 1993: 35). Resim 20. Ryijy örneği, finlandiya. ımpi sotavalta, The Hunter, 1926 (ryijy, 2016).
• Atan, Fadime (2015). Emirgazi Halk Eğitim Merkezi Öğreticisi, Konya: 16 Haziran
• Cole, Thomas (2016). E-posta yazışması, 19 Mayıs
• Sarı, Ahmet (2015). Sarılar Halıcılık Firması Sahibi, Sultanhanı/ Konya: 16 Haziran