Evaluating the Change in the Religious Architecture Structure with the formation of the Republic: The Case of Trabzon

Yıl 2023, Cumhuriyet Özel Sayısı, 101 - 110, 23.10.2023

İbrahim Aktürk

https://doi.org/10.17484/yedi.1326359

Öz

Architectural structures are affected by the political and social changes in societies. In architectural works that cannot isolate themselves, they have used transformation to keep up with the changes. As an example of this , the changes in the structures of lodges after the closure of the lodges and zawiyas, with the formation of the Republic, come to the fore. While some lodge structures with different characteristics were demolished after this change in 1925, some lodge structures were used as mosques or for other purposes and have survived to the present day as historical structures. However, the differences between the architecture of the tekke and the mosque cause changes to the historical structures. In this context, the problem of the study is that the structures of the lodge, function changed from their original textures. The aim of the study in the direction of the problem explain the architecture of the lodge evaluate which changed of the Republic, in the specific of Trabzon Hatuncuk Hatun Mosque. The method of on-site determinations is made by making restitution studies for the subject covered in the historical process. While the studies on mosques converted from churches in Trabzon and many other cities in our country are intensely presented, the studies explaining the transformation from a lodge to a mosque are very few, and this study is of original value because it touches on this point. This study aims to create an awareness of the original architecture of the lodges, which changed with the formation of the Republic.

Anahtar Kelimeler

Republic, lodge, mosque, Hatuncuk Hatun

Cumhuriyet’in İlanıyla Dini Mimari Yapısındaki Değişim Üzerine Bir Değerlendirme: Hatuncuk Hatun Cami

Öz

Mimari yapılar, toplumlarda meydan gelen siyasi ve sosyal değişimlerden etkilenmektedir. Toplumsal yaşamdan kendini soyutlayamayan mimari eserlerde değişimlere ayak uyduracak biçimde dönüşüm yaşayarak kullanılmaktadırlar. Bu duruma örnek konu oluşturacak biçimde Cumhuriyet’in ilanıyla kapanan tekke ve zaviyelerin ardından tekke yapılarında meydana gelen değişimler ön plana çıkmaktadır. 1925 yılında kararı alınan bu değişimin yansımaları, tekke yapıları için farklılık göstermiştir. Bazı tekke yapıları yıkılırken bazı tekke yapıları camiye ya da başka amaçlarla kullanılarak tarihi yapı olarak günümüze gelmiştir. Ancak tekke ile cami mimarileri arasındaki farklar tarihi yapılar üzerinde değişimlere sebep olmaktadır. Bu bağlamda çalışmanın problemi, işlevi değiştirilen tekke yapılarının özgün dokularından aykırı biçimde değiştirilmesidir. Problem doğrultusunda çalışmanın amacı tekke mimarisini açıklayarak Cumhuriyet’in ilanıyla değişen tekke yapılarını Trabzon Hatuncuk Hatun Cami özelinde değerlendirmektir. Tarihi süreç içerisinde işlenen konuya yönelik, restitüsyon çalışması yapılarak yerinde yapılan tespitler çalışmanın yöntemini oluşturmaktadır. Hem Trabzon’da hem de ülkemizin birçok kentinde kiliseden dönüştürülen camiler ile ilgili yapılan çalışmalar yoğun biçimde sunulurken tekkeden camiye dönüşümün açıklandığı araştırmalar oldukça az olup bu noktaya temas ettiği için yapılan bu çalışma özgün değer taşımaktadır. Bu çalışma ile Cumhuriyet’in ilanıyla değişen tekkelerin özgün mimarileri üzerine farkındalık oluşturulacağı ön görülmektedir.

Anahtar Kelimeler

Cumhuriyet, Tekke, Cami, Hatuncuk Hatun

Kaynakça

• Açık, T. (2017). Fetihten 19. yüzyıla kadar Trabzon Şehri'nin mahalleleri. History Studies, 9 (5).
• Apaydın, C. (2017). Belgeler ışığında tekke, zaviye ve türbelerin kapatılması üzerine bir değerlendirme. Yakın Dönem Türkiye Araştırmaları, 16(32), 149-171.
• Belge, H. (2018). Trabzon Mezarlıkları ve mezar anıtları (1926-2018) (Tez no:521646) [Yüksek Lisans Tezi, Karadeniz Teknik Üniversitesi]. Ulusal Tez Merkezi.
• Cüre, İ. (2021, Nisan 15-17). Tekke ve zaviyelerin kapatılmasından sonra Türkiye’de tarikatlar: Cumhuriyet döneminde cerrahilik. 9. Türkiye Lisansüstü Çalışmalar Kongresi Bildiriler Kitabı – III (s. 103-116), Kocaeli, Türkiye. https://tlck.org.tr/9-tlck-bildiriler-kitabi/
• Çelik, İ. (2005). Bir eğitim kurumu olarak tekke ve zaviyeler (Tez no:163014) [Yüksek Lisans Tezi, Atatürk Üniversitesi]. Ulusal Tez Merkezi.
• Fatsa, M. (2015). Trabzon yöresinin İslamlaşma süreci ve zaviyeler. Karadeniz İncelemeleri Dergisi, 9(18), 61-74.
• Google Earth. (t.y.). Emir Mehmet türbesi. Erişim adresi (20.10.23): https://www.google.com/maps/place/Emir+Mehmet+T%C3%BCrbesi/@41.004423,39.7055416,591m/data=!3m2!1e3!4b1!4m6!3m5!1s0x40643c35cf7185b1:0x9e209bef5f73d7e0!8m2!3d41.004419!4d39.710155!16s%2Fg%2F113hszdl7?entry=ttu
• Göle, N. (2001). Modern mahrem. Metis Yayınları.
• Horuluoğlu, Ş. (1978). Tarihi eserleri ile Trabzon. Cihan Matbaası.
• Horuluoğlu, Ş. (1983). Trabzon ve çevresinin tarihi eserleri. Er Ofset Matbaacılık.
• Kara, M. (1997). Tekkeler ve zaviyeler. Dergâh Yayınları.
• Kara, M. (2011). Tekke. İslam Ansiklopedisi. Türkiye Diyanet Vakfı, 40, s. 368-370.
• Karpuz, H. (1990). Trabzon. Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayınları.
• Özen, H., Tuluk, Ö. İ., Engin, H. E., Düzenli, H. İ., Sümerkan, M. R., Tutkun, M., Üstün Demirkaya, F. ve Keleş, S. (2010).
• Trabzon kent içi kültür envanteri. T.C. Trabzon Valiliği İl Kültür ve Turizm Müdürlüğü Yayınları.
• Tanman, M. B. (2002). Osmanlı mimarisinde tarikat yapıları/tekkeler. Türkler Cilt 12, 12, 149-161.
• Tanman, M. B. ve Parlak, S. (2011). Tekke, İslam Ansiklopedisi. Türkiye Diyanet Vakfı, 40, s. 370-379.
• Trabzon Vakıflar Bölge Müdürlüğü. (2021). Hatuncuk Hatun Cami’ne ait belgeler. Trabzon Vakıflar Bölge Müdürlüğü Arşivi.
• Tuluk, Ö. İ. (2018). Fethin ilk yüz yılı: Fatih’in Trabzon’unda mimari temsiliyet [Basılmamış kitap bölümü].
• Üstün Demirkaya, F. (2014). Toplumsal dinamikler bağlamında Trabzon kent dokusunun dönüşümü (Komnenos hanedanlığı’ndan Cumhuriyet’e kadar) (Tez No:365219) [Doktora Tezi, Karadeniz Teknik Üniversitesi]. Ulusal Tez Merkezi.
• Üstün Demirkaya, F. ve Tuluk, Ö. İ. (2018, Ekim-Kasım, 31-02). Komnenos hanedanlığından Osmanlı’ya Trabzon mahalleleri: Kentsel dinamikler bağlamında bir fiziksel gelişim okuması, “değişkent” değişen kent, mekân ve biçim. Türkiye Kentsel Morfoloji Araştırma Ağı II. Kentsel Morfoloji Sempozyumu (s. 713-723), İstanbul, Türkiye. https://kentselmorfolojisempozyumu2018.wordpress.com/
• Yüksel, M. (2000). Trabzon’da Türk İslam eserleri ve kitabeler. Trabzon Belediyesi Kültür Yayınları.