Demir Sıpa: Zanaat ve Tasarım Arasında Türk El Sanatlarını Tanıtma Derneği

Yıl 2024, Sayı: 32, 15 - 25, 30.07.2024

Bahar Emgin

https://doi.org/10.17484/yedi.1387399

Öz

Bu makale, 1950’li ve 1960’lı yıllarda Ankara’da faaliyet gösteren Türk El Sanatlarını Tanıtma Derneği’nin Türkiye’de modern ürün kimliğinin ve tasarımın gelişimine olan katkılarını ele almaktadır. Kız Teknik Öğretmen Okulu öğretmenlerinin çoğunluğunun oluşturduğu bir grup tarafından Ankara’da 1950'li yılların başında kurulan dernek, Türk el sanatlarının ülke çapında ve yurt dışında tanıtılmasını hedefler. Faaliyet gösterdiği süre boyunca, kadınlar tarafından amatör bir etkinlik olarak sürdürülen el sanatları üretimini özellikle hediyelik eşya pazarı için özgün bir kaynak olarak yeniden tanımlar. Bunun yanında ürettikleri ürünlerin estetik olarak geliştirilerek özgün bir tasarım kimliğine sahip olması yönünde çaba gösterir. Bu bağlamda makalede, dernek üyesi kadınların feminist tasarım tarihi eleştirilerinde işaret edilen tasarım ve zanaat arasındaki cinsiyetçi iş bölümünü yeniden tanımladıkları iddia edilir. Derneğin, henüz Türkiye'de endüstriyel tasarımın profesyonel bir uğraş olarak ortaya çıkmadığı bir dönemde bu faaliyetin ilk örneklerinden birini sergilediği öne sürülerek, üyelerinin ürünleri, becerileri ve yetkinlikleri ile tasarım alanında kendilerine açtıkları yer açığa çıkarılır. Derneğin tasarım ve zanaat arasındaki konumunun Türkiye’de modern tasarım kimliğinin inşasında ilk basamaklardan birini oluşturduğuna işaret edilir. Dernek hakkında ulusal basında yayınlanan yazı ve haberler söylem analizine tabi tutularak, derneğin etkinlik ve ürünleriyle tasarım ve zanaat arasında toplumsal cinsiyete dayalı yapılan ayrımı ne ölçüde yeniden ürettiği ya da yerinden ettiği ve dolayısıyla modern Türk tasarım kimliğinin oluşumuna ne ölçüde katkıda bulunduğu ortaya çıkarılır.

Anahtar Kelimeler

Zanaat, el sanatları, endüstriyel tasarım, tasarım tarihi, toplumsal cinsiyet

The Iron Foal: Turkish Handicrafts Promotion Association in Between Craft and Design

Öz

This article discusses the contributions of the Turkish Handicrafts Promotion Association, which operated in Ankara in the 1950s and 1960s, to the development of modern product identity and design in Turkey. Founded in Ankara in the early 1950s by a group consisting mostly of teachers from the Girls' Technical Teacher Training School, the association aimed to promote Turkish handicrafts across the country and abroad. During its period of activity, the association redefined handicraft production, which was carried out by women as an amateur activity, as a unique resource for the souvenir market. In addition, it focused on the aesthetical improvement of hand-crafted products to create a peculiar design identity. In this context, the article argues that the women members of the association redefine the gendered division of labor between design and craft as pointed out in feminist critiques of design history. The article argues that the association could be counted among the first examples of industrial design activity in the absence of professional designers, and reveals the space the women members opened for themselves in the field of design through their products, skills and competencies. The article further points at this position occupied by the association in between design and crafts, as the initial step to the formation of the understanding of modern design identity in Turkey. Through the discursive analysis of the texts published in national press about the association, it reveals the extent to which the association reproduced and undermined the gendered definitions of design and crafts, and hence contribute to the formation of modern Turkish design identity.

Anahtar Kelimeler

Crafts, handcrafts, industrial design, design history, gender

Kaynakça

• Akkaş, T. (1951, Temmuz 15). Türkiyede küçük sanatlar: Devam etmekte olan küçük sanatlar kongresi münasebetiyle bazı düşünceler. Ankara Esnaf Gazetesi.
• Attfield, J. (1989). FORM/female FOLLOWS FUNCTION/male: Feminist critiques of design. J. A. Walker, Design history and the history of design içinde (s. 199-225). Pluto.
• Başarılı bir sergi. (1958, Mayıs 10). Akis, 13(209), 26. http://www.inonuvakfi.com/akis/1958_209.pdf
• Bir misafirle hasbıhal. (1956, Nisan 21). Akis, 6(102), 25-26. http://www.inonuvakfi.com/akis/1956_102.pdf
• Bir seramik sergisi. (1956, Nisan 28). Akis, 6(103), 24-26. http://www.inonuvakfi.com/akis/1956_103.pdf
• Buckley, C. (1986). Made in patriarchy: Toward a feminist analysis of women and design. Design Issues, 3(2), 3-14. https://doi.org/10.2307/1511480
• Buckley, C. (2020). Made in patriarchy II: Researching (or re-searching) women and design. Design Issues, 36(1), 19-29. https://doi.org/10.1162/desi_a_00572
• Candan, J. (1958, Ekim 18). Türk el sanatları. Akis, 14(232), 24. http://www.inonuvakfi.com/akis/1958_232.pdf
• Devine, K. (2022). Selling Italy: Craft and Italianness in Italy at work: Her Renaissance in Design Today (1950–53). The Journal of Modern Craft, 15(3), 259-273. https://doi.org/10.1080/17496772.2022.2127057
• Diyarbekirli, N. (1960, Şubat). Halk sanatlarımızın değeri ve turistler için hatıra eşyası. Türkiye Milli Gençlik Teşkilatı Gazetesi.
• Ersoy, A. A. (2016). Crafts, ornament, and the discourse of cultural survival. The Journal of Decorative and Propaganda Arts, 28, 44-63. https://www.jstor.org/stable/45411006
• Fatma Ananın Eli. (1967, Kasım 27). Akis, 7,27 http://www.inonuvakfi.com/akis/1967_07.pdf
• Gönüllü satıcılar. (1957, Kasım 9). Akis, 11(183), 27-28. http://www.inonuvakfi.com/akis/1957_183.pdf
• Hediye mağazası. (1957, Mart 30). Akis, 9(151), 24-25. http://www.inonuvakfi.com/akis/1957_151.pdf
• International Cooperation Administration Program Approval Summary Sheet, FY 1957; 7.023. Technical Cooperation, 1957 Turkey; Decimal Files, 1955–1960; Records of U.S. Foreign Assistance Agencies, 1942–1963, Record Group 469; National Archives at College Park, College Park, MD.
• Karlen, P. ve Renault, R. (1956). Türkiye El San’atları ve Küçük Sanayiinin Konstrüksyon ve Desen Durumu Hakkında Rapor. Sonhavadis Matbaası.
• Macekura, S. (2013). The Point Four Program and U.S. international development policy. Political Science Quarterly, 128(1), 127-160.
• Rossi, C. (2015). Crafting modern design in Italy : From post-War to postmodernism. Manchester University Press.
• Sparke, P. (1998). The straw donkey: Tourist kitsch or proto-design? craft and design in Italy, 1945-1960. Journal of Design History, 11(1), 59-59. https://www.jstor.org/stable/1316163
• Tuna, S. (2004). Birinci El İşleri Sergisi ve Küçük Sanatlar Kongresi. Yakın Dönem Türkiye Araştırmaları, 3(5), 177-227.
• Türk El İşleri. (1955, Haziran 4). Akis, 4(56), 21. http://www.inonuvakfi.com/akis/1955_56.pdf
• Türk Elişleri. (1954, Aralık 26). Akis, 33, 21-22. http://www.inonuvakfi.com/akis/1954_33.pdf
• Türk El Sanatlarını Tanıtma Derneği Tüzüğü. (1984). Sevinç Matbaası.
• Türkiye Esnaf ve Sanatkarları Konfederasyonu. (1973). Cumhuriyetin ellinci yılında esnaf ve sanatkâr. Güneş Matbaacılık.
• Türkiye Ticaret Odaları Sanayi Odaları ve Ticaret Borsaları Birliği. (1962). Türk el sanatları ile hediyelik-turistik eşya mevzuu ve bu kollarda gelişme imkânları. Türkiye Ticaret Odaları Sanayi Odaları ve Ticaret Borsaları Birliği Yayınları.
• Tüzün, G. (1999). 1950–1960 döneminde sanayileşme. O. Baydar (Ed.), 75 Yılda çarklardan Chip’lere içinde (s. 147-166). Tarih Vakfı Yayınları.
• Uzgören, N. (1967). Esnaf ve Küçük San’at Teşkilatının işlemesi, gelişmesi meseleleri ve çözüm. Türkiye Esnaf ve Küçük Sanat Semineri içinde (s. 84-108). İzmir Esnaf ve Küçük San’atkârları Dernekleri Birliği.
• Yeni yıl hazırlığı. (1956, Aralık 8). Akis, 8(135), 24-25. http://www.inonuvakfi.com/akis/1956_135.pdf