Âşık Müziğinde Makam Kavramı ve Anlayışı: Kars Örneği

Yıl 2020, Cilt: 3 Sayı: 1, 55 - 85, 30.06.2020

İnanç Aras

Öz

Türk halk müziğinin aktarımında önemli bir role sahip olan âşıklar, çıraklık döneminden itibaren ustalarından öğrenmiş oldukları ezgileri kendi aralarında makam olarak adlandırmaktadır. Yörelere ve âşıklara göre adlandırılan bu makamların hem ezgilerine göre hem de Türk edebiyatı türlerine göre sınıflandırıldığı görülmektedir.
Bu çalışmada, âşık müziğinde kullanılan makam anlayışının açıklanması amaçlanmaktadır. Yapılan literatür taraması sonucunda bu konunun yeteri kadar açıklanmadığı görülmektedir. Dolayısıyla bu çalışma âşık müziğinde makam anlayışının incelenmesi ve ileride bu konu üzerine araştırma yapacak olan akademisyenlere kaynak olması bakımından önem arz etmektedir.
Makam anlayışının Kars civarında yoğun olarak görülmesi nedeniyle de bu çalışma Kars yöresinde kullanılan âşık makamlarıyla sınırlandırılmıştır. Ayrıca bu çalışmada, nitel araştırma yönteminin betimsel tarama modeli kullanılmıştır. Kars yöresinde tespit edilen yüz atmış sekiz makam çalışmanın evrenini oluşturmaktadır. Çalışmanın örneklemini ise bu makamların içerisinden derlenmiş olan yetmiş makamdan oluşmaktadır. Makamlar, âşıklar arasında eserlerin konularına göre ağır, orta ve yüngül olarak üç ana başlıkta toplanmıştır. Elde edilen veriler sonucunda Kerem, Köroğlu, Mehmet Bagır, Meşedi Rüstem, Merdanoğlu, Sümmani, Nuri Seyyah ve Mine Geraylı gibi makamların âşıkların veya kişilerin kullanmış olduğu tavır, ezgiler ve yaşadığı olaylar üzerinden tanımlandığı, Muhammes, Güzelleme, Şikeste ve Dübeyit gibi makamların âşık edebiyatı türlerine göre tanımlandığı görülmektedir. Ayrıca Türk halk müziğinin geleneğinde var olan ancak Cumhuriyet Dönemi’nden sonra anlam değiştirerek makam yerine kullanılan ayak kavramının âşıklar tarafından uyak olarak adlandırıldığı tespit edilmiştir.

Anahtar Kelimeler

Âşık Müziği, Makam, Türk Halk Müziği, Âşık Makamları

Kaynakça

• Abacı, T. (2013). Harput / Elazığ Türküleri (2. Baskı). İstanbul: İkaros Yayınları.
• Aldemir, M. (1995). Türk Halk Müziğinde Dizi Problemleri. İstanbul Teknik Üniversitesi. Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, İstanbul.
• Asgerov, M. (2014). Türkiye ve Azerbaycan İlkokullarında Müzik Derslerinde Nota Öğretiminin Karşılaştırılması. Ağrı İbrahim Çeçen Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Temel Eğitim Anabilim Dalı Sınıf Öğretmenliği Bilim Dalı. Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi. Ağrı.
• Atmaca, S. (2016). Azerbaycan ve Türkiye’de Köroğlu Destanının Karşılıklı Analizi. KSÜ Sosyal Bilimler Dergisi. 13(2). 353-370.
• Cemiloğlu, M. Atalay, A. (2001). Âşık Şevki Halıcı’da Âşık Makamları. Erdem. 13(17). 73-116.
• Çınar, A. A. (1996). Türkmenistan Halk Edebiyatı Türleri. Türk Dünyası Dil ve Edebiyat Dergisi (2). 353-370.
• Duygulu, M. (2014). Türk Halk Müziği Sözlüğü. Ankara: Pan Yayıncılık
• Ekici, S. (2009). Elazığ – Harput Müziği. Ankara: Akçağ Yayınları.
• Emnalar, A. (1998). Türk Halk Müziği ve Nazariyatı. İzmir: Ege Üniveristesi Basımevi
• Erdener, Y. (2019). Kars’ta Çobanoğlu Kahvehanesi’nde Âşık Karşılaşmaları. İstanbul: Yapı Kredi Yayınları.
• Evin, A. (2002). Uzun Havalar. Ankara: Kültür Bakanlığı Yayınları.
• Günay, U. (1992). Türkiye’de Âşık Tarzı Şiir Geleneği ve Rüya Motifi. Akçağ. Ankara.
• Hoşsu, M. (1997). Geleneksel Türk Halk Müziği Nazariyatı. İzmir.
• İmrani, Ragif (2017). Kafkasda Medeniyet ve Kültürün Oluşması ve Gelişesinde Türk Halklarının Önemi. I. Uluslararası Kafkasya Halk Kültürü Kongresi Bildiri Kitabı. (9-11 Ekim 2017). Kars.
• Soysal, F. Toker, H. (2014). Üzeyir Hacıbeyli’nin Maarif ve Medeniyet Mecmuasındaki Beş Makalesinin İncelenmesi. Diyarbakır.
• Sunguroğlu, İ. (2013). Harput Yollarında (3. Baskı). İstanbul: Elazığ Kültür ve Tanıtma Vakfı Yayınları.
• Sümbüllü, H. T. (2006). Türkiye’de Ayak Kavramının Geleneksel Türk Halk Müziği Kaynağında Ne Ölçüde Kullanıldığının İncelenmesi. Gazi Üniversitesi Eğitim Bilimleri Enstitüsü Güzel Sanatlar Eğitimi Anabilim Dalı. Müzik Öğretmenliği Bilim Dalı. Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi. Ankara.
• Sümbüllü, H. T. (2007). Geleneksel Türk Halk Müziği Kuramı Açısından Âşıklık Geleneğinde Kullanılan “Ayak” Kavramı. Sanat Dergisi (12). 45-59.
• Şahin, V. (2018). Kağızmanlı Recep Hıfzı’nın Şiirlerinde Tabiat ve Mekâna Dönüş. Karamanoğlu Mehmet Bey Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi. 1(1) 108-122.
• Şenel, S. (1991). Âşık Mûsikisi. TDV İslam Ansiklopedisi (3). İstanbul: Güzel Sanatlar Matbaası
• Oğuz, M.Ö. (1992). “Âşık Makamları Üzerine Bir Deneme”. Türk Halk Musikisinde Çeşitli Görüşler. (Der. T. Salih). Ankara: Kültür Bakanlığı 1414.
• Özarslan, M. (2001). Âşıklık Geleneği İçinde Âşık Müziği ve Kimi Problemler. Erdem. 13-38.
• Özarslan, M. (2001). Erzurum Âşıklık Geleneği. Ankara. Akçağ.
• Özbek, M. A (1992). Türk Halk Musikisinde “Ayak” Tabirinin Yanlış Kullanımı Üzerine. Türk Halk Musikisinde Çeşitli Görüşler. (Der. T. Salih) Ankara: Kültür Bakanlığı 1414.
• Özbek, M. A. (2014). Türk Halk Müziği Terim Kitabı 1 Terim Sözlüğü (2. Baskı). Ankara: Kültür Bakanlığı Yayınları.
• Özgül, M. Turhan, S. Dökmetaş, K. (1996). Notalarıyla Uzun Havalarımız. Ankara: Cem Veb Ofset Ltd. Şti.
• Türk Ansiklopedisi (1983). İstanbul: Milli Eğitim Basımevi. Yahya Kaçar, G. (2012). Türk Mûsikîsi Rehberi. Ankara: Maya Akdemi Yayınları
• Yakıcı, A. (2017). Türkiye’de Köroğlu Çalışmalarının Tarihi Boyutu / Tarihi Bölgelerde Köroğlu Konusunda Yapılan Çalışmaların Dünü, Bugünü ve Yarını. Bolu’dan Türk Dünyasına Köroğlu Çalışmalarının Dünü, Bugünü ve Yarını Uluslararası Çalıştayı Bildiri Kitabı. AİBÜ Bolu Halk Kültürünü Araştırma ve Uygulama Merkezi (BAMER) Yayınları no:19. Yücel, H. (2011). Türk Halk Müziği Üzerine Bir İnceleme. Akademik Bakış Dergisi (26), 1 -13.