Osmanlı Taşrasında Konargöçer - Devlet İlişkisi: Ankara’da Tabanlı Türkmen Aşireti’nin İskânı

Yıl 2016, Cilt: 8 Sayı: 17, 93 - 120, 01.12.2016

Ahmet Köç

Öz

Doğu ve güneydoğu Anadolu’nun en kalabalık konar-göçer gruplarından olan Bozulus Türkmenlerinin XVI. yüzyılın sonlarından itibaren Anadolu’ya dağıldıkları bilinmektedir. Nüfus bakımından Anadolu’da birçok şehirden daha kalabalık olan Bozulus Türkmenleri Ankara, Aydın ve Karaman bölgelerine gelerek buralarda yaşamaya başlamışlardı. Bozulus’a bağlı diğer Türkmen aşiretleri gibi, Tabanlı aşireti de kendisine Ankara civarındaki verimli arazileri seçmişti. Tabanlı Türkmenleri Ankara sahasında oturmaya başlayınca Osmanlı Devleti onları çeşitli vergilerle yükümlü kılmış ve konar-göçerler de buna göre bir sosyal hayat oluşturmuşlardı. Bu çalışmada, Tabanlı aşiretinin yükümlülüklerinden hareketle onların sosyal düzenleri, mukataaları, devlete olan hizmetlerinden bahsedilecektir. Konar-göçer Tabanlı Türkmenleri ifade edilen bu yükümlülüklerini yerine getirirken bir takım sorunlarla karşılaşmışlardı. Osmanlı Devleti’nin Türkmenlerle ilgili politikaları ve Tabanlı Türkmenlerinin Ankara bölgesinde karşılaştıkları sorunlar, konar-göçerleri eşkiyâlık olaylarına yöneltmişti. Türkmenleri eşkiyâlık olaylarına götüren sebeplerin ne olduğu sorusu, Anadolu’daki diğer olayların da kaynağını oluşturduğu için önemlidir. Öte yandan Anadolu’da Türkmenler tarafından sürekli hale getirilen eşkiyâlık olayları sırasında Tabanlı Türkmen aşiretine mensup bazı gruplar, Ankara’dan kalkarak Batı Anadolu’ya göç etmişlerdi. Osmanlı Devleti bir taraftan göç eden bu grupları geri getirmeye çalışırken, bir taraftan da Ankara sahasında eşkiyâlık yapan, huzursuzluk çıkaran aşiret mensuplarını Rakka’ya sürmüştü. Çalışmada Tabanlı Türkmenlerinin yaşadığı bu tarihî süreç, arşiv belgeleri ve Ankara Şer’iyye sicillerinden hareketle ele alınacaktır.

Anahtar Kelimeler

Osmanlı Devleti, Ankara, Konar-göçer, Türkmen, Bozulus, Tabanlı

The Relationship Between Nomads and the Administration in the Ottoman Countryside: The Settlement of the Tabanli Turkoman Tribe in Ankara

Öz

It is known that the Bozulus Turkomans which were one of the most extensive nomadic communities of the East and South-east Anatolia spread out in Anatolia from the end of the 16th century. The Bozulus Turkomans which were more populated than many towns in Anatolia and began to live in Ankara, Karaman and Aydın areas. Like the other Turkoman tribes from Bozulus, the Tabanlı tribe spotted the productive lands around Ankara for themselves. When the Tabanlı tribe began to settle in Ankara area the Ottoman administration obliged them to pay various taxes and the nomads established a social life in this way. In this work, considering the Tabanlı tribe’s obligations it is dealth with their social order, mukataas and services for the state. Nomadic Tabanlı Turkomans faced some problems when they were fulfilling their obligations. The policies of the Ottoman administration about the Turkomans and the problems the Tabanlı tribe faced in Ankara area directed nomads to thuggery. The question what was the causes leading Turkomans to thuggery is important because it is the key for understanding the other cases in Anatolia. Meanwhile, during the banditry events that made constant by the Turkomans in Anatolia some groups related to the Tabanlı Turkoman tribe migrated from Ankara to the Western Anatolia. The Ottoman administration, in one hand tried to bring back these groups, on the other hand deported the tribe members who engaged in banditry around Ankara to Rakka. In this work, the historical process the Tabanlı Turkomans got into is analyzed in the light of the Ankara court records şeriyye sicilleri and other archival documents.

Anahtar Kelimeler

Ottoman Administration, Ankara, Nomad, Turkoman, Bozulus, Tabanlı

Kaynakça

• A.MKT. NZD. 1/39, C. ADL. 26/1579, C. ADL. 41/2510, C. DH. 166/8282, C. DH 178/8896, C. ML. 1874, C. ML. 41/1874, C. DRB. 37133, C. SM. 137/6864, C. ZB. 4/189, İE. ML. 78/7294, İE. ML.119/11286, D.BŞM. d. 2404, D.BŞM. d. 3750
• AKDAĞ, M. (1963).Celali İsyanları (1550-1603), Ankara Üniversitesi Dil ve Tarih- Coğrafya Fakültesi Yayınları, Ankara.
• BABACAN Hasan- S. Avşar.(2011). Türkmen Aşiretleri, Geçit Yayınları, İstanbul.
• BARDAKOĞLU, A. (1995). ‚Eşkıya‛, Diyanet İslam Ansiklopedisi XI, ss. 463- 466.
• BARKEY, K. (1999). Eşkıyalar ve Devlet; Osman- lı Tarzı Devlet Merkezîleşmesi, (çev. Zeynep Altıok),Yapı Kredi Yayınları, İstanbul.
• DEMİRTAŞ, F. (1949). ‚Tavâyif-i Bozulus‛, Ankara Üniversitesi Dil ve Tarih, Coğraf- ya Fakültesi Dergisi, 7/1, ss. 47-60, An- kara.
• DEMİRTAŞ, F. (1949). ‚Osmanlı Devrinde Anadolu’da Oğuz Boyları‛, Ankara Üniversitesi Dil ve Tarih, Coğrafya Fakül- tesi Dergisi, 7/1, ss.321-385, Ankara.
• DEMİRTAŞ, F. (1949). ‚Bozulus Hakkında‛, Ankara Üniversitesi Dil ve Tarih, Coğraf- ya Fakültesi Dergisi, 7/1, ss. 29- 46, An- kara
• ERDEM, İ. (1991). ‚Ak-koyunlu Devleri’ni Meydana Getiren Aşiretler‛, Ege Üni- versitesi Edebiyat Fakültesi Tarih incele- meleri Dergisi VI, İzmir, ss. 243- 265.
• ERDEM, İ. (1991).‚Ak-koyunlu Ordusunu Oluşturan İnsan Unsuru‛, Tarih Araş- tırmaları Dergisi, XV/XXVI, Ankara, s. 85-92.
• ERDOĞAN, E. (2005). ‚Ankara Yörükleri, 1463, 1523/30 ve 1571 Tahrirlerine Gö- re‛ OTAM(Ankara Üniversitesi Osmanlı Tarihi Araştırma ve Uygulama Merkezi Dergisi, sayı. 18, ss. 119-135.
• GÜNDÜZ, T. (2005). XVII ve XVIII. yüzyıllarda Danişmendli Türkmenleri, Yeditepe Ya- yınları, I. Baskı, İstanbul.
• GÜNDÜZ, T. (2009). Türkmenler Üzerine Maka- leler Bozkırın Efendileri, Yeditepe Yayın- ları, I. Baskı, İstanbul.
• GÜNDÜZ, T. (2010). Anadolu’da Türkmen Aşi- retleri, Yeditepe Yayınları, III. Baskı, İs- tanbul.
• HALAÇOĞLU, Y. (2003). XIV- XVII. yüzyıllar- da Osmanlılarda Devlet Teşkilatı ve Sosyal Yapı, TTK. Yayınları, Ankara
• HALAÇOĞLU, Y. (2010). Türkiye’nin Derin Kökleri Osmanlı Kimliği ve Aşiretler, Ba- bıali Kültür Yayıncılık, II. Baskı, İstan- bul.
• İLGÜREL, M. (1993). ‚Celâlî İsyanları‛, Diya- net İslam Ansiklopedisi VII, ss. 252- 257.
• İNALCIK, H. (1986). ‚The Yürüks, Their Ori- gins, Expansion, and Economic Role‛, Oriental Carpet, and Textile Stıdies, ed. R. Pinner, W. Denny, London.
• İNALCIK, H. (2000). Osmanlı İmparatorlu- ğu’nun Ekonomik ve Sosyal Tarihi I,(1300-1600), Eren Yayınları, İstanbul.
• KAYA, K. (2005) ‚XIX. yüzyılda Anadolu’da İç Güvenlik Sorunları ve Voyvodalar”, OTAM(Ankara Üniversitesi Osmanlı Ta- rihi Araştırma ve Uygulama Merkezi Der- gisi s. 19, ss. 239- 255
• KAYA, K. (2009). ‚Karadeniz Havalisindeki Eşkiyalık Hareketlerinin Önlenmesin- de Voyvodaların Rolü‛, Osmanlı’dan Günümüze Eşkiyalık ve Terör, (ed. Os- man Köse), Etüt Yayınları, Samsun, ss. 263- 274.
• KOÇ, Y.(2005). ‚Osmanlıda Toplumsal Dina- mizmden Celali İsyanlarına Giden Yol ya da İki Belgeye Tek Yorum‛, Bilig, Türk Dünyası Sosyal Bilimler Dergisi, Sayı 35, Güz, ss. 231-245.
• ORHONLU, C. (1987). Osmanlı İmparatorlu- ğu’nda Aşiretlerin İskânı, Eren Yayınları, İstanbul.
• ORHONLU, C. (1990). Osmanlı İmparatorlu- ğu’nda Derbend Teşkilâtı, Eren Yayınla- rı, II. Baskı, İstanbul.
• ÖZ, M. (2009). ‚Modernleşme Öncesinde Os- manlı Toplumunda Eşkıyalık Hareket- lerinin Niteliği ve Özellikleri‛, Osman- lı’dan Günümüze Eşkiyalık ve Terör, (ed. Osman Köse), Etüt Yayınları, Samsun, ss. 33- 40.
• ÖZDEMİR, R. (1986). XIX. yüzyılın İlk Yarısın- da Ankara(Fiziki, Demoğrafik, İdari ve Sosyo- Ekonomik Yapısı, Kültür ve Tu- rizm Bakanlığı Yayınları 694, Ankara.
• ÖZEL, O.(2011). ‚The Reign of Violence: the Celalis(c.1550-1700)‛, The Ottoman World, ed. Christine Woodhead, Lon- don-New York: Routledge, 2011, p. 184-202.
• ULUÇAY, Ç. (1944). Saruhan’da Eşkıyalık ve Halk Hareketleri, Manisa Halk Evi Ya- yınları, İstanbul.
• ÜNAL, M. A. (2009). ‚Devlet İçi İktidar Müca- delesinin Bir Unsuru Olarak Eşkıyalık ve Ayrılıkçı Hareketler‛, Osmanlı’dan Günümüze Eşkiyalık ve Terör, (ed. Os- man Köse), Etüt Yayınları, ss. 25- 32, Samsun.
• İlk Yayınlanma Tarihi; Yenifikir Dergisi SAYI: 9/Temmuz-Aralık 2012 Shf:125-150