Kudüs-i Şerif'ten Şam-ı Şerif'e Kolera ile Mücadele 1902-1903: Bir Raporun Anlattıkları

Yıl 2018, Cilt: 10 Sayı: 21, 115 - 132, 23.12.2018

Musa Gümüş

Öz

Kolera gibi bulaşıcı ve salgın hastalıklar insanlık tecrübesinde önemli birer tarihi vaka olarak görülür. 19. Asra gelindiğinde salgınların, ulaşım olanaklarının artmasına bağlı olacak ciddi bir şekilde artış göstermesi, bu tür hastalıklarla karşı uluslararası mücadeleyi zorunlu hale getirmiştir. 1851 yılında Paris Sağlık Konferansı bu konuda atılmış ilk uluslararası adım olmuştur. Bundan sonra bu tür hastalıklarla mücadele daha sistemli bir hal almıştır. Bulaşıcı salgın hastalıklardan Osmanlı Devleti de önemli sıkıntılar çekmişti. Özellikle hac mevsiminde, hac güzergâhında bulunan coğrafyalarda sık sık yaşanan salgın ciddi insan kaybına ve birçok aksaklığa sebep olmuştur. Bu durum karşısında Osmanlı Devleti de salgın hastalıklarla daha sistemli bir mücadele yöntemi benimsemiş ve kayıpları en aza indirilmiştir. Osmanlı Devleti’nde Kolera ile mücadele denildiğinde akla ilk gelenlerden biri Bonkowski Paşa’dır. 19. Asrın son çeyreğinde sayısal olarak artan kolera vakalarına karşı mücadelede yeni ve şümullü bir mücadelenin planlanmasını gerekli kıldı. Böyle bir mücadeleye örnek oluşturan vaka ise Kudüs’ten Şam’a kadar bir bölgeyi etkileyen 1902-1903 kolera salgınıdır. Bu salgının ortadan kaldırılması için Bonkowski Paşa tarafından yapılan uygulamalar ve bunu yansıttığı 10 Aralık 1903 tarihli rapor, kolera ile mücadelede önemlidir. Biz de, bu raporu özelinde Osmanlı Devleti’nde kolera ile mücadelede kullanılan yöntemleri, mücadelenin zorlukları, halk sağlığının tehlikeye düşmesinde cehaletin rolünü ele almaya çalıştık

Anahtar Kelimeler

Kolera ile mücadele, Bonkowski Paşa, Kudüs-i Şerif, Şam-ı Şerif, Osmanlı Devleti, 1902-1903

Struggle Against Cholera 1902-1903 From Jarusalem the Sherif to Damascus the Sherif: A Reports Narrative

Öz

Epidemic and contagious diseases like cholera are considered as important historical events in the experience of mankind. Increase of epidemics during the 19thcentury, depending on the improvement of transportation facilities, necessiated an international cooperation for struggle against such diseases. International Sanitary Conference of Paris in 1851 was the first international step taken on this issue. After this point, struggle against such diseases became much more systematised. Epidemics caused serious problems in Ottoman Empire too. Especially during the haj season, epidemics that were experienced in regions around the haj routes, resulted in serious population losses and several troubles. In the face of this situation, Ottoman Empire too adopted a more systematised struggle method against epidemics and minimised the losses. Bonkowski Pasha was among the first persons that come to mind when talking about struggle against cholera in Ottoman Empire. Struggle against the increasing numbers of cholera cases required a new and intensive planning. The case that constitues a sample for such struggle is the cholera epidemic of 19021903 that affected a region extending from Jerusalem to Damascus. Bonkowski Pashas implementations for the control of this epidemic, and his 10 December 1903 dated report in which he elucidated them was important in the struggle against cholera. In this study, we will try to handle the methods that were implemented in Ottoman Empire for struggle against cholera, encountered difficulties and role of ignorance in the endangering of public health in the context of this report

Anahtar Kelimeler

Struggle Against Cholera, Bonkowski Pasha, Jarusalem the sherif, Damascus, Ottoman state 1902-1903.

Kaynakça

• BOA, A. MKT. MHM., 565/18.
• BOA, İ. HUS., 14/1311 M 36.
• BOA, İ. HUS., 16/ 1311 RA 137.
• BOA, İ. HUS., 16/1311 Ra 85
• BOA, İ. HUS., 17/ 1311 R 74
• BOA, İ. HUS., 17/ 1311 R 119.
• BOA, İ. HUS., 29/1312 RA 5.
• BOA, İ. HUS., 6/1310 CA 46.
• BOA, İ. HUS., 7/1310 C 59.
• BOA, İ. SH., 1/ 1310 C 2.
• BOA, Y. MTV., 74/35.
• BOA, Y.EE., 11/25.
• AK, Mehmet, “19. Yüzyılda Antal-ya’da Ko- lera Salgını”, Uluslararası Sosyal Araş- tırmalar Dergisi, Cilt: 4., Sayı: 17., 2011.
• ATAR, Zafer, “İzmit ve Çevresinde Kolera Salgını (1894)”, “Uluslararası Kara Mür- sel Alp ve Kocaeli Tarihi Sempozyumu- II Bildirileri, Cilt: 1., (Editörler: Haluk Selvi, M. Bilal Çelik-Ali Yeşildal), Kocae- li 2016.
• AYAR, Mesut, Osmanlı Devleti’nde Kolera İstanbul Örneği 1892-1895, Kitabevi Ya- yınları, İstanbul 2008.
• BAYTOP, Turhan, Türk Eczacılık Ta-rihi, İstanbul 1985
• ÇAVDAR, Necati-Erol Karcı, “XIX. Yüzyıl Osmanlı Sağlık Teşkilatlanması’na Dair Bibliyografik Bir Deneme”, Turkish Stu- dies -International Periodical For The Languages, Literature and History of Turkish or Turkic, Cilt: 9., Sayı: 4., 2014.
• GÜL, Abdulkadir, “XIX. Yüzyılda Erzincan Kazasında Salgın Hastalıklar (Kolera, Frengi, Çiçek ve Kızamık)”, TAED, Sayı: 41, 2009.
• GÜMÜŞ, Musa, 1848 İhtilâlleri Sonrasında Osmanlı Devleti’ne Sığınan Leh ve Ma- car Mültecileri’nin Osmanlı Modernleş- mesine Etkileri, (Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi), Ankara 2007.c
• GÜNERSUN, Feza “XI. Yüzyılın İkinci yarı- sında Osmanlı Kimyager-Eczacı Bon- kowski Paşa”, I. Türk Tarihi Kongresi (İstanbul 17-19 Şubat 1988), Ankara 1992.
• KUNERALP, Sinan, “Osmanlı Yönetiminde- ki (1831-1911) Hicaz’da Hac ve Kolera”, (Çeviren: Prof. Dr. Münir Atalar), OTAM, Cilt: 7., Sayı: 7, 1996.
• UĞUZ, Sacit, “1895 Tarsus Kolera Salgını”, History Studies, Cilt: 4., Prof. Dr. Enver Konukçu Armağanı, 2012.
• ÜREKLİ, Fatma, “Osmanlı Döne-minde İs- tanbul’da Meydana Gelen Âfetle-re İliş- kin Literatür”, Türkiye Araştırmaları Li- teratür Dergisi, Cilt: 8., Sayı: 16., 2010.
• YILMAZ, Özgür, “1847-1848 Kolera Salgını ve Osmanlı Coğrafyasındaki Etkileri”, Avrasya İncelemeleri Dergisi, Cilt: VI., Sayı: 1., 2017,.