I. TBMM'de Menteşe Muğla Mebusları ve Meclisteki Faaliyetleri 1920-1923

Yıl 2018, Cilt: 10 Sayı: 21, 133 - 156, 23.12.2018

Filiz Çolak

Öz

Milli Mücadeleyi başarıyla gerçekleştirerek Türkiye Cumhuriyeti’ni kuran I. Dönem Türkiye Büyük Millet Meclisi, İstanbul’un 16 Mart 1920’de işgal güçleri tarafından işgalinin sonucu olarak Osmanlı Meclisi Mebusanı’nın 11 Nisan 1920’de kapatılmasının ardından 23 Nisan 1920’de Ankara’da açılmıştır. Olağanüstü şartlar altında açılan bu Meclis 1920–1923 arasında çalışmalarını sürdürmüştür. Nüfus oranlarının dikkate alınmayarak her sancaktan 5 mebusun seçilmesi esasına göre belirlenen I.TBMM’de Muğla şehrini temsil eden mebuslar şunlardır: Emin Kamil Efendi, Ethem Fehmi Bey Arslanlı , Hacı Ahmet Efendi, Hamza Hayati Bey Öztürk , Kasım Nuri Bey, Mahmut Bey Hendek , Mesut Efendi, Rıfat Efendi Börekçi , A.Sadettin Bey Özsan , Ziya Bey ve T.Rüşdü Bey Aras . Bu mebuslardan Emin Kamil Efendi 5 Haziran 1920'de istifa ederek ayrılmış, Mahmut Bey Meclis açılmadan 2 gün önce, 21 Nisan'da şehit olmuş, Hacı Ahmet Efendi, Kasım Nuri Efendi ve Ziya Beyler de Meclis'e katılmadan istifa etmişlerdir. Rıfat Efendi ise Ankara Müftülüğü'ne atanması sebebiyle 27 Ekim 1920'de mebusluktan istifa etmiştir. Bu çalışmada, I.Dönem TBMM’de görev yapan Menteşe vekillerinin Meclisteki faaliyetleri, komisyon üyelikleri, Meclis içindeki gruplaşmada nerede yer aldıkları incelenecektir. Çalışmamız Menteşe vekillerinin sadece Meclisin I. Dönemindeki faaliyetlerini kapsamakta olup, milli mücadeledeki diğer faaliyetleri ve ikinci ve daha sonraki yasama dönemlerindeki faaliyetlerini kapsamamaktadır. Çalışmanın temel kaynağını TBMM Zabıt Cerideleri ve Gizli Celse Görüşmeleri oluşturmaktadır

Anahtar Kelimeler

Bodrum, Mebus, TBMM, Milli Mücadele

National Campaign and founded the Republic of Turkey, was opened on 23 April

Öz

The First Grand National Assembly of Turkey, who successfully fought the National Campaign and founded the Republic of Turkey, was opened on 23 April 1920 in Ankara after Meclis-i Mebusan was dissolved on 11 April 1920 due to the Allied occupation of İstanbul on 16 March 1922. This Assembly was gathered under extraordinary conditions and continued to operate between the years 1920 and 1923. The First Grand National Assembly was determined by the method of electing five deputies from every district regardless of population figures. These were the deputies represented Muğla: Emin Kamil Efendi, Ethem Fehmi Bey Arslanlı , Hacı Ahmet Efendi, Hamza Hayati Bey Öztürk , Kasım Nuri Bey, Mahmut Bey Hendek , Mesut Efendi, Rıfat Efendi Börekçi , A.Sadettin Bey Özsan , Ziya Bey and T. Rüşdü Bey Aras . Among these deputies, Emin Kamil Efendi resigned on 5 June 1920; Mahmut Bey became martyr two days before the opening of the Grand National Assembly on 21 April 1920; Hacı Ahmet Efendi, Kasım Nuri Efendi and Ziya Beys also resigned before attending the Grand National Assembly. Rıfat Efendi was appointed to Ankara Office of Mufti and therefore resigned on 27 October 1920. In this study we will examine the activities of Menteşe deputies of the First Grand National Assembly, and also their commission memberships, the positions they took in factions in the Parliament. We limit this study to the activities of Menteşe deputies during the First Grand National Assembly and exclude their other activities during the National Campaign and in the Second Grand National Assembly or other legislative periods. TBMM Zabıt Cerideleri Official Recordings from The Grand National Assembly Proceedings and Gizli Celse Görüşmeleri Closed Session Talks are mainly used for our research

Anahtar Kelimeler

Bodrum, Deputy, The Grand National Assembly, Menteşe, Muğla

Kaynakça

• Resmi Yayınlar TBMM Zabıt Cerideleri(I.Dönem), c:I-XXIX, Ankara, 1959
• TBMM Gizli Celse Zabıtları(I.Dönem), c:I-IV, Ankara, 1982 TBMM Albümü 1923-2010, c:I(1923-1950), Ankara, 2010
• MMZC, 4.Dönem(1920), Ankara, 1992 Kitaplar
• Birinci Meclis Döneminde Devlet Erk- leri ve İdare, İstanbul, 2014
• AKIN, Rıdvan, Türk Siyasal Tarihi 1908-2000, İstanbul, 2012
• AKŞİN,Sina, İstanbul Hükümetleri ve Milli Mücadele, c:1, Ankara, 1998
• Atatürk, Kemal, Nutuk 1919-1927, Ankara, , Yayına Hazırlayan
• Prof.Dr.Zeynep Korkmaz AYBARS, Ergun, Türkiye Cumhuriyeti Tari- hi, I, İzmir, 1986
• ÇOKER, Fahri, Türk Parlamento Tarihi, Milli Mücadele ve TBMM I.Dönem(1919- ), c:I, Ankara, 1994
• DEMİREL, Ahmet, İlk Meclis’in Vekilleri Milli Mücadele Döneminde Seçimler, İstanbul, 2010
• ERASLAN, Cezmi-Kenan Olgun, Osmanlı Devleti'nde Meşrutiyet ve Parlamento, İstanbul, 2006
• EROĞLU, Hamza, Türk Devrim Tarihi, An- kara, 1981
• EZHERLİ, İhsan, Türkiye Büyük Millet Mec- lisi(1920-1923) ve Osmanlı Meclisi Me- busanı(1877-1920), Ankara, 1988
• GOLOĞLU, Mahmut, 1920 Üçüncü Meşruti- yet, Birinci Büyük Millet Meclisi, İstan- bul, 2014
• GÜNEŞ, İhsan, Birinci TBMM'nin Düşünce Yapısı (1920-1923), İstanbul, 2009
• KARACA, Taha Niyazi, Son Osmanlı Meclis- i Mebusan Seçimleri, Ankara, 2004
• NADİ, Yunus, Ankaranın İlk günleri, İstan- bul, 1955
• NADİ, Yunus, Birinci Büyük Millet Meclisi, İstanbul, 1998
• NUR, Dr.Rıza-Grace Ellison, İlk Meclisin Perde Arkası(1920-1923), İstanbul, 2007
• Ozankaya, Özer, Cumhuriyet Çınarı, Ankara, SARAY, Mehmet, Türk Devletlerinde Meclis, Demokratik Düşünce ve Atatürk, An- kara, 1999
• SELEK, Sebahattin, Milli Mücadele, c:I-II, İstanbul, 1982
• ŞAPOLYO, Enver Behnan, Mustafa Kemal ve Birinci Büyük Millet Meclisi Tarihçesi, Ankara, 1969
• ŞİMŞİR,Bilal, Malta Sürgünleri, Ankara, 1985 Makaleler
• İzmir Gureba Hastanesi Sertabibi Mustafa En- ver Beye hidemat-ı vataniye tertibinden maaş tahsisine dair(7.4.1923)
• ÇEŞİTLİ KONULARDA SÖZ ALARAK KONUŞMA Bekir Sami, Hacim Muhittin ve Âşir Beylerin infisallerine ve şimdiye kadar bir divanı harbe tevdi edilmemeleri esbabına dair Dahiliye Vekâle- tiyle Erkânı Harbiye-i Umumiye Riyasetinden istizah takriri münasebetiyle sözleri(31.7.1920)
• Vilâyat-ı Şarkıye muhacirlerine muavenet edilmesi hakkındaki takriri ile Muhacirin Müdü- riyeti Umumiyesinin Sıhhiye Vekâletine raptına dair iki kıta kanun lâyihası münasebetiyle sözle- ri(31.7.1920, 3.8.1920, 11.9.1920)
• Dahiliye Vekili Hakkı Behiç Beyin istifası mü- nasebetiyle sözleri(2.8.1920)
• Karahisar-ı Sahib Mebusu Mehmed Şükrü ve Kastamonu Mebusu Abdülkadir Kemali Beylerin şifahen yekdiğerine atfeyledikleri mesailin her Şubeden müntahap birer âzadan mürekkep bir encümende tetkikine dair takrir münasebetiyle sözleri(2.8.1920)
• Kastamonu Mebusu Abdülkadir Kemali Beyin, Siirt mutasarrıflığına, tayin edilmesi ve Adliye müsteşarlığı esnasındaki yolsuzluklarından dola- yı hakkında tahkikat ve takibatta bulunulması sebebine dair Adliye ve Dahiliye Vekaletinden istizah takriri münasebetiyle sözleri(2.8.1920)
• Tababet-i Adliye ve Ceraim neticesi mecruhla- rın tedavisine dair teklifi kanuni münasebetiyle sözleri(9.8.1920)
• Ereğli ve Zonguldak havzalarından ihraç olu- nacak maden kömürlerinden alınacak İhracat Resmi hakkındaki Kanun münasebetiyle sözle- ri(18.8.1920)8- Hukuk-u Esasiye ve tahsisat hak- kındaki teklifi kanuni münasebetiyle sözle- ri(18.8.1920, 21.8.1920, 22.8.1920)9- İrşat Encümeni beyannamelerinin neşrine ve adûl heyeti teşkiline dair teklifi kanuni münasebetiyle sözle- ri(18.8.1920)
• Kuva-ı Seyyare Kumandanlığı'na muvakkaten tâyin edilmiş olan Saruhan Mebusu Reşid Beyin mezun addedilmesine dair tezkere münasebetiyle sözleri(21.8.1920)
• Muhacirin tarafından verilen istidaların mer- buten takdim edildiğine ve bu muhacirlerin mem- leketlerine sevkine dair takrir münasebetiyle söz- leri(22.8.1920)
• Meclisin şeklinin tespitine ve nisab-ı müzake- reye ve tahsisata ve Meclis âzalığı ile içtima edebi- lecek memuriyetlere dair teklifi kanuni münase- betiyle sözleri(5.9.1920)
• Mülki ve Askerî Müessesat-ı Sıhhiyenin tev- hidine dair mazbatalar münasebetiyle sözle- ri(5.9.1920)
• Firariler hakkındaki İstiklâl Mahkemeleri Ka- nunu münasebetiyle sözleri(8.9.1920, 9.9.1920, 9.1920)
• Men'i Müskirat Kanunu münasebetiyle sözle- ri(13.9.1920, 14.9.1920)
• İhracat rüsumu hakkındaki kanun münasebe- tiyle sözleri(16.9.1920)
• Teşkilâtı Esasiye Kanunu münasebetiyle sözle- ri(18.9.1920)
• Temettü Kanunu münasebetiyle sözle- ri(20.9.1920)
• İstiklâl Mahkemeleri seçimi münasebetiyle sözleri(22.9.1920)
• Mal müdürlerinin Maliye Vekâletince tayinleri hakkındaki kanun lâyihası münasebetiyle sözle- ri(22.9.1920)
• Konya'dan cepheye sevk edilen askere dair Konya valisinin telgrafı ve irşat meselesi münase- betiyle sözleri(25.9.1920)
• Damga Resminin tezyidi hakkındaki Kanun münasebetiyle sözleri(28.9.1920)
• Matbuat ve İstihbarat Müdüriyet-i Umumiye- si'nin işleri hakkında sözleri(28.9.1920)
• Kibrit istihlâk resminin tezyidi hakkındaki kanun münasebetiyle sözleri(30.9.1920) Baltalık ri(4.10.1920) münasebetiyle sözle
• Müfettiş-i Umumilik Kanunu lâyihası hakkın- da sözleri(22.10.1921)27- Posta ve Telgraf Vekâleti ihdası hakkındaki teklifin reddine dair Lâyiha
• Encümeni mazbatası münasebetiyle(24.11.1921)
• Hıyanet-i Vataniye'den mahkûm Konya'nın Sungurlu mahallesinden Hacı Mustafaoğlu Ragıb hakkındaki Adliye Encümeni mazbatası münase- betiyle(6.12.1921)
• Hıyaneti Vataniye'den mahkûm Söke kazası- nın Geduşlu köyünden Deşteban Halil hakkında- ki Adliye Encümeni mazbatası münasebetiy- le(6.12.1921)
• Hıyaneti Vataniye mücrimininden bir kısmı- nın le(10.12.1921) Kanun münasebetiy
• Cihet-i askerîye emrinde bulunan lâğar hay- vanatın bilâ-bedel muhtacin-i zürraa itası hakkın- daki Kanun münasebetiyle(20.12.1921)
• Adana Leylî Sultanisi ile Gazianteb'deki Tica- ret İdadisi için Maarif Vekâletinin 1337 bütçesine tahsisat ilâvesine dair Kanun münasebetiy- le(22.12.1921)
• Anadolu'da sabit bir telsiz istasyonu tesisi için Posta Müdüriyeti Umumiyesi bütçesine zamaim icrasına ri(24.12.1921) münasebetiyle sözle
• Ankara Belediyesine dair sual münasebetiy- le(31.12.1921)
• İstiklâl Mahkemesince hapis ve askerlikten tardlarına karar verilmiş olan Tabip Kaymakam Ziyaeddin Beyle Hesap Memuru Cemal Efendinin aflarına dair teklifin reddi hakkındaki Lâyiha Encümeni mazbatası münasebetiyle(2.1.1922)
• Sülüsan-ı müddeti cezaiyelerini ikmal eden mahkûminin aflarına ve işgal olunan mahaller ahalisinden maznun ve müttehem olan cünha ve cinayet erbabı haklarındaki hukuku umumiye dâvasının teciline dair Kanun hakkında(5.1.1922)
• Ankara iptidai mektepleri hakkındaki takrir münasebetiyle(12.1.1922)
• Hariciye Vekili Yusuf Kemal Bey'in Avrupa seyahati münasebetiyle sözleri(4.2.1922)39- Zahire ithalâtından alınmakta olan Gümrük Resmi hak- kındaki Kanun münasebetiyle(4.2.1922)
• Kütahya Meclis-i Umumi âzasından iki zatın maaş ve harcırahlarına dair Muvazene-i Maliye Encümeni mazbatası münasebetiyle(7.2.1922) 1337 senesi bütçesi hakkında(21,25,26.2.1922) 1338 senesi Emlâk ve Temettü vergileriyle Ağ- nam Resminin ve Harb Kazançları Vergisinin sureti tahsili hakkındaki lâyiha münasebetiy- le(21.2.1922)
• Mebusların müteahhitlik yapmamaları hak- kındaki takrir münasebetiyle(23.3.1922) 1338 senesi Avans Kanunu münasebetiy- le(28.2.1922)
• İdare-i Kur'a ve Nevahi Kanun lâyihası müna- sebetiyle(5.11.1921, 7, 28.3.1922)
• Murakabe Encümeninin ne suretle teşkil edile- ceğine dair takrir münasebetiyle sözleri(1.3.1922)
• Ruznamenin hüsn-ü tanzimine, Meclis zabıtla- rının günü gününe tabı ve tevzi ettirilmesine, arzuhallere, suallere dair takrir münasebetiy- le(9.3.1922)
• Mükellefiyet-i Ziraiye hakkındaki emrin geri alınmasına dair takrir ve mazbata münasebetiy- le(14, 16.3.1922)
• Kars'ta akit ve imza edilmiş olan Türkiye, Ermenistan, Azerbaycan ve Gürcistan Muahede- namesi münasebetiyle(16.3.1922)
• Türkiye-Ukrayna Antlaşması hakkında sözle- ri(16.3.1922)
• Mükellefiyet-i Nakliye-i Askeriye Kanunu münasebetiyle(20.3.1922)
• İkinci İnönü muzafferiyetinin ikinci yıl dönü- mü münasebetiyle Başkumandan Gazi Mustafa Kemal Paşa'dan mevrut telgraf münasebetiy- le(30.3.1922)
• Cenova Konferansı hakkında İcra Vekilleri Heyeti Riyasetinden olan sual takriri münasebe- tiyle(10.4.1922)
• Gelirler Vergisinin tezyidi hakkındaki kanun lâyihası münasebetiyle(16.4.1922)
• Karahisar-ı Sahib Mebusu İsmail Şükrü Efen- dinin İktisat Vekâletinden olan istizah takriri mü- nasebetiyle(25,27.4.1922)
• Mezun bulunan Nafıa Vekili Feyzi Bey'in ye- rine bir vekil intihabı hakkındaki tezkere müna- sebetiyle(3,4,7.6.1922)
• Muinsiz efrat aileleri maaşatı hakkındaki ka- nun lâyihasına dair(3.6.1922)
• Ruzname ve Meclis içtimaları hakkın- da(3.6.1922) 1338 senesi Emniyet-i Umumiye bütçesi müna- sebetiyle(12.6.1922)
• Meccanen kereste kat'ına müsaade olunması- na dair Kanun münasebetiyle(17.6.1922) 1338 senesi Posta ve Telgraf Müdüriyet-i
• Umumiyesi bütçesi münasebetiyle(19.6.1922)
• Rusya'ya gönderilmiş olan Burdur Mebusu İsmail Subhi ve Menteşe Mebusu Dr. Tevfik Rüştü beylerin tahsisatları hakkındaki Divanı Riyaset kararı münasebetiyle(22.6.1922)
• Tarik Bedel-i Nakdîsi Kanunu'nun beşinci maddesinin tadili hakkındaki kanun lâyihası mü- nasebetiyle(24.6.1922) 28 Şubat 1338 tarihli Avans Kanunu'nun lü- zumu tefsirine dair İcra Vekilleri Heyeti Riyaseti tezkeresi münasebetiyle(24.6.1922)
• Posta ve Telgraf İdaresinin 1338 senesi bütçesi münasebetiyle sözleri(25.6.1922)
• Rüsumat Müdüriyet-i Umumiyesi'nin 1338 senesi bütçesi münasebetiyle(26.6.1922)
• Elviya-i Selâse'de vergilerin suret-i cibayetine dair Kanun münasebetiyle(1.7.1922)
• İçtimai umumilerin haftada üç güne hasrı hakkındaki takrir münasebetiyle(2.7.1922)
• Tâyin-i esami ile reye konulan maddelerde reyi bulunmayanlardan kıstelyevm yapılması hakkındaki takrir münasebetiyle(2.7.1922)
• Ziraat Bankası'nın 1338 senesi bütçesi müna- sebetiyle(2,3.7.1922) 1338 senesi Üçüncü Avans Kanunu münasebe- tiyle(3.7.1922)
• İcra Vekillerinin suret-i intihabına dair Kanun münasebetiyle(8.7.1922)
• İstifa eden Heyet' yeniden intihabına kadar eski vekillerin vekâleten vazifelerine devam etme- lerine dair takrir münasebetiyle(10.7.1922)
• Müdafaa-i Milliye Vekâletinin 1338 bütçesi münasebetiyle(27.7.1922)
• İstiklâl Mahkemeleri Kanunu münasebetiy- le(29.7.1922)
• Maliye Vekâleti'nin 1338 senesi bütçesi müna- sebetiyle sözleri(14,17.8.1922)
• Hariciye Vekâleti'ne bir vekil intihabı müna- sebetiyle sözleri(16.8.1922)
• Dördüncü Avans Kanunu münasebetiyle söz- leri(21.8.1922)
• Sıhhiye Vekâleti bütçesinin teşrii müzakeresi hakkındaki takrir münasebetiyle(21.8.1922)
• Türkiye dâhilinde açılmış ve açılacak olan mıntıka ziraat mekteplerinin Ziraat Bankası tara- fından idaresine dair Kanun münasebetiy- le(24.8.1922)
• Rüsumat İdaresince müsadere edilen kaçak eşya hakkındaki kanun lâyihası münasebetiy- le(2.9.1922)
• Başaralı Mustafa Efendinin affı hakkındaki Kanun münasebetiyle(6.9.1922)
• Düşmandan geri alınan yerlerin mebuslarına nısab-ı ekseriyete halel gelmemek şartıyla izin verilmesine dair tezkere münasebetiyle(6.9.1922)
• Dahiliye Vekâleti Vekili intihabı münasebetiy- le(20.9.1922)
• Tedrisat-ı İptidaiye Kanunu'nun 15. maddesi mucibince kur'a ve kasabat ahalisine yapılan tev- ziattan sarfınazar edilmesine dair takrir münase- betiyle(23.9.1922)
• Ziynet eşyasının men'i duhulü hakkındaki Kanunun tadiline dair kanun lâyihası hakkın- da(12.10.1922)
• Sıhhiye Vekâleti'nin 1338 senesi bütçesi hak- kında(21,23.10.1922)
• Ziraatta müstamel olup hariçten ithal edilecek mevadın Gümrük ve İstihlâk Resmine dair kanun teklifi münasebetiyle(21.10.1923)
• Fukara hastaların Ankara Gureba Hastanesine niçin kabul edilmediklerine dair suale ceva- bı(15.11.1922)
• Elâziz Mebusu Hüseyin Beyin, Elâziz Sıhhiye Müdürü Ferruh Niyazi Beye dair sualine ceva- bı(7.2.1923)
• Bursa Mebusu Operatör Emin Beyin, sâri has- talıklara dair sualine Vekil sıfatıyla ceva- bı(12.2.1923)
• Muş Mebusu Osman Kadri Beyin Muş'ta dok- tor bulundurulmaması sebebine dair sualine ce- vabı(12.2.1923)
• Yozgat Mebusu Feyyaz Âli Beyin, Şehremaneti Sıhhiye Müdürü Dr. Petraki Efendi hakkındaki sualine cevabı(12.2.1923) 1339 senesi Birinci Avans Kanunu münasebe- tiyle(28.2.1923)
• Düyunat-ı sabıkanın sureti tediyesine dair Kanun münasebetiyle(22.3.1923)
• Avans Kanunu'nun altıncı maddesinin tefsiri- ne dair Kavanin-i Maliye Encümeni mazbatası münasebetiyle(28.3.1923)
• Tedrisat-ı İptidaiye Kanunu'nun 15. maddesi- nin tadiline dair kanun lâyihası münasebetiy- le(28.3.1922)
• Havali-i Şarkiye muhacirlerinin iadesi ve me- sakininin tamir ve inşası için tahsisat itasına dair Kanun münasebetiyle (31.3.1923) 20 Kânunsâni 1337 tarihli madde-i münferi- denin ilgasına dair (Tecdidi intihap hakkında)
• Kanun münasebetiyle(1.4.1923) TAKRİR-İ SUALLER
• Mesail-i hariciye hakkında Hariciye Vekâletin- den sual takrir(2.1.1922) SADEDDİN ÖZSAN 1336 senesi Müdafaa-i Milliye bütçesi ve onunla müzakere edilen teklifler ve sual takrirleri müna- sebetiyle sözleri(8.2.1921)