1831 Tarihli Nüfus Sayımında Aydın Güzelhisar Kazası Cami-i Atik Mahallesi

Yıl 2019, Cilt: 11 Sayı: 22, 7 - 29, 22.07.2019

Aysun Sarıbey Haykıran

Öz

Bir yerdeki nüfusun belli zaman diliminde sayılma işi anlamına gelen nüfus sayımları devletlerin sahip oldukları nüfus potansiyellerinin tespitinde önemli bir veri kaynağıdır. Devletlerin denetimleri altındaki nüfusu daha iyi tanıyarak daha etkin bir yönetim mekanizmasını oluşturabilmesi ancak yapılan nüfus sayımları sayesinde mümkün olabilmiştir. Her devlette olduğu gibi Osmanlı İmparatorluğu’nda da sosyo-ekonomik açıdan toplumların kalkınmasında önemli rolü olan nüfusun sayımı, XIX. yüzyıl başlarında İmparatorluğu’nun dağılma ve çöküş döneminde devleti kurtarma çabalarının bir sonucu olarak arazi ve mal mülk sayımı ile birlikte önem kazanmıştır. Başlangıçta askerlik ve vergi tespiti amacıyla yalnızca erkeklerin sayıldığı modern anlamdaki ilk nüfus sayımı II. Mahmud döneminde 1831 tarihinde gerçekleşmiş ve bu sayımlar İmparatorluğun çöküşüne kadar belirli periyotlarla devam etmiştir. Bu çalışmada, Türkiye Cumhuriyeti Cumhurbaşkanlığı Devlet Arşivleri Başkanlığı Nüfus Defterleri Kataloğu’nda yer alan NFS.d.03008 Numaralı, H. 1246/M.1831 tarihli Güzelhisar Kazası’na bağlı mahalle ve köylerin nüfusunu içeren defterdeki verilerden kazaya bağlı mütesellim dairesinin de yer aldığı ve bu nedenle de Güzelhisar Kazası’nın aynı zamanda idari merkezi konumundaki PaşaMahallesi olarak bilinen diğer adıyla Cami- Atik Mahallesi’ne ilişkin kayıtlar değerlendirilecektir. Ayrıca çalışma, ikinci el kaynaklarla da desteklenerek Cami- Atik Mahallesi’nin nüfusunun nitelik ve nicelikleri ortaya konulmaya çalışılacaktır

Anahtar Kelimeler

1831 Nüfus Sayımı, Nüfus Defteri, Güzelhisar Kazası, Paşa Mahallesi, Cami- i Atik Mahallesi. Ulu Cami.

Cami-i Atik Neighborhood in the District of Aydın Güzelhisar According to the Census of 1831

Öz

Census, which generally means as the work of counting the population of a certain area in a certain period, is accepted as one of the leading sources of data in determining the population of the states. It has only been possible for the states to establish a more effective state mechanism via using the data of the so-called censuses. The census of the population, which played an important role in the socio-economic development of the Ottoman Empire, as it was in the other states of the same time period, also gained importance with the census of the land and property in the early XIX. th century within the efforts of the state to save itself from collapsing. Initially, the first census in the modern sense, in which only men were counted for the purpose of military service and tax collecting, was in the reign of Sultan Mahmud II, in the year 1831. These type of censuses continued until the fall of the empire. In this study, the NFS.d.03008, H. 1246/1831 dated and the population of both the neighborhoods and the villages in Güzelhisar district as an administrative center of the neighborhood known as Paşa will try to be analyzed. All the records related to the Mosque-Atik Neighborhood will also be evaluated. In addition to this, this study will be supported with secondary sources such as books and articles of the mentioned period and the quality and the quantity of the population of the Mosque-Atik neighborhood will try to be revealed

Anahtar Kelimeler

Census of 1831, Census Book, Güzelhisar District, Paşa Neighborhood, Camii-Atik Neighborhood, Ulu Cami Grand Mosque .

Kaynakça

• Türkiye Cumhuriyeti Cumhurbaşkanlığı Devlet Arşivleri Başkanlığı (BOA) NFS. d. 03008.
• AKIN, Himmet, Aydınoğulları Tarihi Hakkında Bir Araştırma, Ankara Üniversitesi Basım Evi, Ankara 1968.
• BAŞARAN, Mehmet, SARIBEY HAYKIRAN, Aysun, 19. Yüzyıl Arşiv Belgelerinde İncirliova, T.C. İncirliova Belediyesi Kültür Yayınları, Aydın 2018.
• BAYKARA, Tuncer, Anadolu’nun Tarihi Coğrafyasına Giriş, I Anadolu’nun İdari Taksimatı, Türk Kültürü Enstitüsü Yayınları, Ankara 1988.
• ÇELİK, Bülent, DEMİR, Tanju, “Osmanlı Döneminde Aydın Güzelhisarı (15- 18. Yüzyıllar)”, Aydın İl Tarihi, Aydın İl Kültür Müdürlüğü Yayınları, Aydın 2006, ss. 119-124.
• ÇELİK, Bülent, DEMİR, Tanju, Osmanlı Devleti’nde Bir- İdari- Mali Yeniden Yapılanma Örneği Aydın Muhassıllığı (XVII. ve XVIII. Yüzyıllar), Adnan Menderes Üniversitesi Yayınları, Aydın 2010.
• Değişim Sürecinde Aydın, Ed. Sabri Sürgevil, Hilal Ortaç, Olcay. P. Yapucu, Cihan Özgün, Aydın Ticaret Odası Kültür Yayınları, Aydın 2010.
• Dünden Bugüne Aydın, Haz. Nilüfer Öztürk, Danışman Mükerrem Kürüm, Aydın Mimarlar Odası Yayını, Aydın 1999.
• ERGENÇ, Özer, “Osmanlı Şehirlerindeki “Mahalle’nin” İşlevleri ve Nitelikleri Üzerine”, Şehir, Toplum, Devlet Osmanlı Tarihi Yazıları, Tarih Vakfı
• Yurt Yayınları, İstanbul 2013, ss. 75-84.
• Evliyâ Çelebi Seyahatnâmesi, IX. Kitap, Yücel Dağlı, Seyit Ali Kahraman, Robert Dankoff, Yapı Kredi Yayınları İstanbul 2005.
• GÖKBEL, Asaf, Şölen, HİKMET, Aydın İli Tarihi: Eski Zamanlardan Yunan İşgaline Kadar, Aydın 1936.
• KARAL, Enver Ziya, Osmanlı İmparatorluğunda İlk Nüfus Sayımı, T.C. Başbakanlık Devlet İstatistik Enstitüsü, II. Baskı, Ankara 1997.
• KARPAT, Kemal, Osmanlı Nüfusu 1830- 1914, Timaş Yayınları, İstanbul 2010.
• KÜRÜM, Mükerrem “Tarihi Eserlerin Kentleşme Sürecine Katkıları: Aydın Örneği”, Tarihsel Süreçte Aydın,Ed. Günver Güneş, T.C. Aydın Belediyesi Kültür Yayınları, Aydın 2012, ss. 121-146.
• KÜRÜM, Mükerrem, Özkan, Mustafa Kenan, “Aydın’daki Türk Dönemi Eserleri,” Aydın İl Tarihi, Aydın İl Kültür Müdürlüğü Yayınları, Aydın 2006, ss. 255-316.
• PULLUKÇUOĞLU YAPUCU, Olcay, “19. Yüzyılın İkinci Yarısında Aydın Kenti Hakkında Bazı Gözlemler”, Tarihsel Süreçte Aydın, Ed. Günver Güneş, T.C. Aydın Belediyesi Kültür Yayınları, Aydın, 2012, ss. 177- 196.
• SARIBEY HAYKIRAN, Aysun, “XIX. Yüzyıl Aydın Kent Tarihi Bibliyografyası”, Türkiye Cumhuriyeti’nin 90.
• Yılına Armağan, Ed. Hüseyin Üreten, Mehmet Başaran, Günver Güneş, Adnan Menderes Üniversitesi Yayınları, Aydın 2014, ss. 121-134.
• SARIBEY HAYKIRAN, Aysun, BAŞARAN, Mehmet, “Modernleşme Süreci’nde Aydın’da Yönetim Olgusu”, Tarihsel Süreçte Aydın, Ed. Günver Güneş, T.C. Aydın Belediyesi Kültür Yayınları, Aydın, 2012, ss.169-176.
• SARIBEY, Aysun, XIX. Yüzyılın İlk Yarısında Aydın’da Yönetim, Adnan Menderes Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Tarih Anabilim Dalı Basılmamış Yüksek Lisans Tezi, Aydın 2006.
• TOZDUMAN, Arzu, “19. Yüzyılın İkinci Yarısında Aydın Kenti Hakkında Bazı Gözlemler”, Tarihsel Süreçte Aydın, Ed. Günver Güneş, T.C.Aydın Belediyesi Kültür Yayınları, Aydın 2012, ss. 197-228.
• TOZDUMAN, Arzu, Aydın Güzelhisarı’nın Sosyal ve İktisâdî Durumu (1844), İstanbul Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Osmanlı Müesseseleri ve Medeniyeti Tarihi Bilim Dalı, Basılmamış Yüksek Lisans Tezi, İstanbul 1992.
• TURHAN, Abdülkadir, Güzelhisar-ı Aydın’dan İki Mahalle Hasan Efendi ve Ramazan Paşa, Anı, Sohbet, Mekânlar ve Aile Resimleri, Doğu Kitabevi, İstanbul 2014.
• TÜL, Şükrü, Bitek Topraklar Üzerinde Aydın, Ege Yayınları, İstanbul 2013.
• UĞUR, Abdullah, “Aydın Şehrinin Kuruluşu ve Gelişme Evreleri”, Tarihsel Süreçte Aydın, Ed. Günver Güneş, T.C. Aydın Belediyesi Kültür Yayınları, Aydın 2012, ss. 1-32.