AYDINOĞULLARI BEYLİĞİ ZAMANINDA FİKRÎ ORTAM

Yıl 2020, Cilt: 12 Sayı: 24, 93 - 105, 21.05.2020

Kemal Ramazan Haykıran

Öz

XIV. yüzyıl başlarında Batı Anadolu kıyılarında iki Menderes Nehri arasında kalan havzayı fethederek buraya Müslüman Türk kültürünün taşınmasını sağlayan Aydınoğulları yüz elli yıla yakın bir süre bu coğrafyanın sahibi olmuşlar, bu coğrafyaya pek çok eser bırakan Aydınoğulları 1426’da II. Murad devrinde kati surette Osmanlı hakimiyetine girerek siyasi faaliyetleri sonlanmıştı. Moğol istilası akabinde Anadolu’nun batı uclarına gelerek buraları yurt tutan Türkmen beylerinin dinî anlayışları akademik çevrelerde uzun yıllardır süren bir tartışma konusudur. Selçuklu’nun merkezi ve şehirli unsurlarından olmayan bu Türkmen zümrelerin kitabî bir İslam anlayışına da sahip olmadıkları terminolojik ifadesi ile heterodoks bir dini anlayışa sahip olduğu iddiası dile getirilmektedir. Bu çalışmada durumun gerçekten de böyle olup olmadığı sorusuna Aydınoğulları Beyliği üzerinden cevap aranmaya çalışılacaktır

Anahtar Kelimeler

Aydınoğlu, Batı Anadolu, Mehmed Bey, Ehl-i Sünnet, Heterodoks

The Religious Understanding in The Era of Aydinoğullari

Öz

Aydınoğulları, who brought Islam and Turco-Islam identity to the western Anatolia at the beginning of the 14th century, had been the only sovereign on the land nearly for 150 years. Within this period, they built their own civilization and at the end their sovereignty was brought to an end in 1426 by the Ottomans under the reign of Murad II. The religious understanding of the Turcoman beys, who made the western Anatolia their new homeland just after the Mongolian invasion, has so far been widely argued among the historians. It has also been claimed that these Turcoman differently had a heterodox Islamic view from the Seljuks of the cities and rural areas. In this work, this claim will be examined by looking the period in context of Aydınoğulları

Anahtar Kelimeler

Aydınoğulları, Western Anatolia, Mehmed Bey, Ehl-i Sunnah, Heterodox

Kaynakça

• Numaralı Muhasebe-i Vilâyet-i Anadolu Defteri, 937/1530, Ankara 1995.
• Ahmet Eflâkî, Menâkıbü'l-Ârifîn, Çev. Tahsin Yazıcı, İstanbul 1973.
• Akın, Himmet, Aydınoğulları Hakkında Bir Araştırma, Ankara 1968.
• Âşıkpaşazâde, Osmanoğulları Tarihi, hzl: K. Yavuz-M. Y. Saraç, İstanbul 2003.
• Baktır, Mustafa, “Tireli İbn Melek ve İlmî Muhiti Hakkından Bazı Tesbitler”, Türk Kültüründe Tire, yayına hazırlayan: Mehmet Şeker, Ankara
• Çelik, Bülent, Tanju Demir, Aydınoğlu Topraklarında Osmanlı Yönetimi (XIII.-XV. Yüzyıllar), Uluslararası Batı Anadolu Beylikleri Tarih ve Kültür Sempozyumu-I: Aydınoğulları Tarihi, Ed. Mehmet Şeker, Mehmet Ersan, Cüneyt Kanat, TKK, Ankara 2013.
• Ebû Abdullah Muhammed İbn Battûta Tancî, İbn Battûta Seyahatnamesi Çev. A Sait Aykut, Yapı Kredi Yay. İstanbul 2015.
• Elmalı, Hüseyin, “Ferişteoğlu Sözlüğü”, Türk Kültüründe Tire, Yay. Haz. Mehmet Şeker.
• Enverî, Düstûrname-i Enverî, Çev.-Yay. Haz. I. M. Sayar, Paris 1954. Enverî, Düstûrnâme-i Enverî, Yay. Mükrimin Halil, İstanbul 1928.
• Erdoğru, Mehmet Akif, “Aydın İli Tahrir Defterlerinde Aydınoğulları ile İlgili Kayıtlar Üzerine”, Tire Araştırmaları Sempozyum Bildirileri, C. I, Tire 2016.
• Haykıran, Kemal Ramazan, “Aydınoğulları Zamanında Tire ve Çevresinde İlmi Faaliyetler”, Tire Araştırmaları Sempozyum Bildirileri, C. II, Tire 2016.
• İbn Kemal, Tevârih-i âl-i Osman, Hzl: Ş. Turan, Ankara 1970.
• Kara, Mustafa, Türk Tasavvuf Tarihi Araştırmaları, İstanbul 2005.
• Konukçu, Enver, “Aydın İlinin Gelişiminde Aydın Bey,” Tire Araştırmaları Sempozyum Bildirileri, C. II, Tire 2016.
• Mehmed Süreyya, Sicil-i Osmânî, III, İstanbul 1311, TKK, Ankara 2013.
• Öngören, Reşat, “Zeyniyye”, Türkiye’de Tarikatlar Tarih ve Kültür, Ed. Semih Ceyhan, İstanbul 2015.
• Öngören, Reşat, Tarihte Bir Aydın Tarikatı Zeynîler, İstanbul 2003. Sağıt, Betül, Gültekin Teoman, “Aydınoğulları Beyliği Sikkeleri”, Uluslararası Batı Anadolu Beylikleri Tarih ve Kültür Sempozyumu-I: Aydınoğulları Tarihi, Ed. Mehmet Şeker, Mehmet Ersan, Cüneyt Kanat, TKK, Ankara 2013.
• Şeker, Mehmet, “Aydınoğulları Beyliği ve Ayasuluğ”, Geçmişten Günümüze Selçuk, İzmir 1997.
• Şeker, Mehmet, “Aydınoğullarının Kültür Hayatı ve Türkçeciliği”, Uluslararası Batı Anadolu Beylikleri Tarih ve Kültür Sempozyumu-I: Aydınoğulları Tarihi, Ed. Mehmet Şeker, Mehmet Ersan, Cüneyt Kanat, TKK, Ankara
• Şeker, Mehmet, Anadolu’nun Türkleşmesi ve Kültürel Hayatı, İstanbul 2006.
• Şeker, Mehmet, İbn Batuta'ya Göre Anadolu'nun Sosyal Kültürel ve İktisâdi Hayatı ile Ahilik, Ankara 1993.
• Şeker, Mehmet, Selçuk İsa Bey Câmii, İzmir 1970.
• Şener, Mehmet, İbn Melek’in Hukûkî Yönü- Türk Kültüründe Tire, Yay. Haz. Mehmet Şeker, Ankara 1994.
• Taşköprî-zâde, eş-Şekâyıku’n-Nu‘mâniyye (tah.:Ahmet Suphi Furat), İstanbul 1405/1984, Mehmed Süreyya, Sicil-i Osmânî, III, İstanbul 1311. Uzunçarşılı, İsmail Hakkı, Anadolu Beylikleri ve Akkoyunlu Karakoyunlu Devletleri Tarihi, Ankara 1999.
• Vicdanî, Sadık, 1995, Tarikatler ve Silseleleri, Hzl: İ. Gündüz, İstanbul.
• Yıldız, Sakıp, Fâtih’in Hocası Molla Gürânî ve Tefsiri, İstanbul.
• Yinanç, Mükrimin Halil, “Aydın”, İA, II.