Bâbürlü Toplumundaki Dinî Hayata Dair Genel Bir Değerlendirme

Yıl 2022, Cilt: 14 Sayı: 29, 37 - 47, 28.12.2022

Sadık Amber

https://doi.org/10.57205/yenifikirjournal.1153079

Öz

Bâbür Şah, üstlendiği roller, yaptığı icraatlar sebebiyle karizmatik ve çok yönlü tarihsel bir liderdir. Bâbür Şah; devlet başkanlığı, ordu komutanlığı, şairlik, mimarlık, hattatlık gibi birçok özelliğinin yanında "Bâbürnâme" gibi bir esere yazarlık yapmış bir şahsiyettir. Bâbür Şah, 332 yıl tarih sahnesini işgal etmiş, yeni bir çığır açmış ve Türklere ait bir medeniyetinin bu topraklara taşınmasına ciddi katkılarda bulunmuş bir imparatorluğun temellerini atmıştır. Bâbür Şah kişiliği itibariyle çok yönlü bir Müslüman Türk liderdir. Bâbürlüler’de, farklı din ve kültürlerin olduğu bir coğrafya kurulan, ellerinden geldiği kadar dini müsamahaya önem veren ve laiklik tarzı anlayışları asırlar evvel ortaya koyan bir imparatorluktur. Bu İmparatorluk, Safevi ve Osmanlılar’la aynı dönemde yaşamış, bir Türk imparatorluğudur. Türklerin kurduğu bu üç imparatorluk, dünya siyasetine uzun süre yön vermiş ve dünyanın kaderinde söz sahibi olmuştur. Osmanlı ve Bâbürlü imparatorlukları Sünnî iken, Safeviler ise Şiîliğe intisap etmişti. Bâbürlüler, dinî konularda hoşgörüyle hareket etmişlerdir. Bununla beraber, bazı dönemlerde ırklar ve dinler arası çatışmalar çıkmış ve problemler hiçbir zaman tamamen ortadan kaldırılamamıştır. Bâbürlü sultanlarının geneli Sünnî’yken, içlerinden Şiîliğe yakın duranlar da olmuştur. Ekber Şah'ın Dîn-i İlâhî adında kurduğu dinî yapı, bazı âlimlerin muhalefeti ve başka sebeplerden dolayı uzun ömürlü olamamıştır. Evrengzîb ve Eber Şah'ın, dinî anlayışları, birbirlerine tezat teşkil eder mahiyettedir. Ekber Şah, laik bir anlayışı savunurken, Evrengzîb ise, İslâm dinini kendisi bizzat yaşamaya çalışmış ve toplumunda yaşaması için gayret göstermiştir. Güney Asya, İslâm dünyası ve Batı'dan birçok araştırmacı tarafından, Babür Şah ve Bâbürlüler’e dair, birçok çalışma yapılmış ve yapılmaya da devam etmektedir. Çalışmanın amacı Irksal ve dinsel yönden Türkiye Türkleriyle ortak yönleri olan Bâbürlüler’in dini hayatını ve Bâbür Şah’ın kişiliğini tahlil ederek farkındalık oluşturmak ve Bâbürlüler’deki dinsel anlayışın Türkiye inanç yapısına sağlayabileceği katkıların olup olamayacağını değerlendirmek. Çalışmada ikincil verilerden yararlanılarak kaynak taraması yapılmıştır.

Anahtar Kelimeler

Babür Şah, Babür İmparatorluğu, Ekber Şah, İmam-ı Rabbani, Bbabürlüler'de Dini Hayat

A General Evaluation of the Religious Life in the Mughal Society

Öz

Babur Shah is a charismatic and versatile historical leader due to the roles he undertakes and the actions he performs. Babur Shah; In addition to his many features such as the presidency of the state, the command of the army, poetry, architecture, and calligraphy, he is a person who has authored a work such as "Baburnama". Babur Shah occupied the stage of history for 332 years, broke new ground and laid the foundations of an empire that made serious contributions to the transfer of a Turkish civilization to these lands. Babur Shah is a versatile Muslim Turkish leader in terms of his personality. It was an empire that established a geography with different religions and cultures in the Mughals, gave importance to religious tolerance as much as they could, and revealed the secularist understanding centuries ago. This Empire is a Turkish empire that lived at the same time as the Safavids and Ottomans. These three empires established by the Turks have shaped world politics for a long time and had a say in the fate of the world. While the Ottoman and Mughal empires were Sunni, the Safavids were affiliated with Shiism. The Mughals acted with tolerance in religious matters. However, in some periods, conflicts between races and religions arose and the problems were never completely eliminated. While most of the Mughal sultans were Sunni, there were some who were close to Shiism. The religious structure that Ekber Shah established under the name Dîn-i İlâhî did not last long due to the opposition of some scholars and other reasons. The religious understandings of Awrangzîb and Eber Shah are contradictory to each other. While Akbar Shah defended a secular understanding, Awrangzib tried to live the religion of Islam himself and made an effort to live in his society. Many studies on Babur Shah and the Mughals have been made and continue to be done by many researchers from South Asia, the Islamic world and the West. The aim of the study is to raise awareness by analyzing the religious life of the Mughals, who have racial and religious aspects in common with the Turks of Turkey, and the personality of Babur Shah, and to evaluate whether the religious understanding of the Mughals can contribute to the belief structure of Turkey. In the study, a literature review was made by using secondary data.

Anahtar Kelimeler

Babur Shah, Mughal Empire, İmam-ı Rabbani, Religious Life İn The Mughals

Kaynakça

• Ahmed, A. (1995). Hindistan’da İslâm Kültürü Çalışmaları. (L. Boyacı, Çev.) İstanbul: İnsan Yayınları.
• Akün, Ö. (1991). Bâbür. (T. İ. Merkezi, Prodüktör) 10 05, 2021 tarihinde TDV İslâm Ansiklopedisi: https://islamansiklopedisi.org.tr/babur#2-sanatkar-ve-fikir-adami-yonu adresinden alındı
• Akün, Ö. (1991). Bâbür’ün Sanatkâr ve Fikir Adamı Yönü (Cilt 4). İstanbul: İ.A.
• Alam, M. (1997). State Building under the Mughals: Religion, Culture and Politics. Cahiers d’Asie centrale, 114-115. URL : http://journals.openedition.org/asiecentrale/478 adresinden alındı
• Algar, H. (2000). İmam-ı Rabbani. (T. İ. Merkezi, Prodüktör) 11 01, 2021 tarihinde TDV İslâm Ansiklopedisi: https://islamansiklopedisi.org.tr/imam-i-rabbani adresinden alındı
• Alihan, M. (1351). Celâleddîn Muhammed Ekber Şah. Mecelle-i Armağan(11-12), 818.
• Allâmî, A. (1897). Ekbernâme. (H. Beveridge, Çev.) Calcutta: Asiatic Society of Bengal. Alparslan, A. (1979). Bâbür'ün icad ettiği Bâbürî yazısı. Türkiyat Mecmuası, XIX (1977-, 207-211. Asher, C. (1992). Architecture of Mughal İndia. Cambridge: Cambridge Universty Press. Atay, F. (1944). Hind. İstanbul: Semih Lütfi Kitabevi.
• Bâbür Şah. (1970). Bâbürname (Cilt 3). (R. R. Arat, Çev.) İstanbul: Devlet Kitapları.
• Bâbür Şah. (1989). Bâbürname ve Bâbür'ün hayatı (Cilt 1). (R. R. Arat, Çev.) İstanbul.
• Baljon, J. (1994). Kur’an Yorumunda Çağdaş Yönelimler. (Ş. Düzgün, Çev.) Ankara: Fecr Yayınları.
• Bâqer Najm-e Sâni, M. (1989). Mau’ezah-e Jahângiri, ed. & transl. (S. Alvi, Çev.) Albany: State University Press,.
• Bayur, H. (1938). 16’ıncı Asırda Dinî ve Sosyal Bir İnkılâp Teşebbüsü: Ekber Gurkan 1556-1605. istanbul: Belleten.
• Bayur, H. (1987). Hindistan Tarihi (Cilt 1-3). Ankara: Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları.
• Bernier, F. (1972). Travels in the Mogul Empire, 1656-1668. (A. Memur, Çev.) New Delhi.
• Beveridge, H. (1970). The Emperor Akbar. India: : Asiatic Society of Bengal.
• Birışık, A. (2004). Oryantalist Misyonerler ve Kur'an. İstanbul.
• Biruni. (2015). Tahkiku ma li'l-Hind Biruni'nin Gözüyle Hindistan. (K. Burslan, Çev.)
• Carvalho, P. (2012). Mir'at al-quds (Mirror of Holiness). (İ. M.Thackston, Çev.) Leiden: Brill.
• Choudhury, M. (1997). The Din-i Ilahi or The Religion of Akbar. India: Oriental Books Reprint.
• Cihangirşah. (tarih yok). Tarih-i Selim Şah,IV.Babürlü Hükümdarı Cihangir Şah'ın Hatıratı. (N. Kadim, Çev.)
• Çağlayan, H. (2005). Ekber Şah Döneminde Hindistan (1542-1605. Ankara: Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi. Demir, H. (2017). Hümayun’un Sürgün Hayatı. Sosyal ve Kültürel Araştırmalar Dergisi, 3(6), 60.
• Demirel, Ş. (2012). Hindistan'da türk izleri. Türkbilim, 77.
• Edip, E. (2012). Kara Kitap,Milleti Nasıl Aldattılar? - Mukaddesatına Nasıl Saldırdılar? İstanbul.
• Edwards, S. (1977). Babur,Diarist and Despot. New Delhi.
• Fisher , M. (2020). Babürlüler; Hindistan'da Bir Türk İmparatorluğu. (M. Çalışır, Çev.) İstanbul: Kronik Kitap.
• Friedmann, Y. (1971). Shaykh Ahmad Sirhindi: An Outline of his Thought and a Study of His Image in the Eyes of Posterity. Montreal: McGill University.
• Grenard, F. (1992). Babur. (O. Yüksel, Çev.) İstanbul: Milli Eğitim Bakanlığı yayınları.
• Gülbeden Begüm. (1941). Hümayunnâme. (A. Yalgar, Çev.) Ankara.
• Gümüşoğlu, H. (2021). İmam-ı Rabbani ve Ehl-i Sünnet davası. İstanbul: Kayıhan.
• Haseni, A. (1999). EL-İ'lam bi-men fi tarih 'l-Hind mine 'l-a'lam. Beyrut.
• Hidayet, S. (1387). Târîh-i Siyasî-İctimaî-yi Bâbüriyan. Mecelle-i Suhan Tarih, 3, 87.
• Hollinhead, B. (2018, 01 11). Religious Toleration in Mughal India. Owlcation: https://owlcation.com/humanities/Religious-Toleration-in-Mughal-India adresinden alındı
• İbnü 'l-Esir. (tarih yok). el-Kamil fi 't-tarih (Cilt 4).
• İmamı Rabbani, A. (tarih yok). Mektubat (Cilt 2).
• Ismatullaev, X. (2019). Babür'ün Bilinmeyen Vasiyetnâmesi. (M. B. Mahir Ünlü, Çev.) http://blog.milliyet.com.tr/babur-un-bilinmeyen-vasiyetn-mesi/Blog/?BlogNo=588596 adresinden alındı
• Kadri, H. (1943). Türk Lügatı,Türk Dillerinin İştikaki ve Edebi Lûgatları. 1, 565. İstanbul.
• Karayel, H. (2015). Sır Thomas Roe’nun Gözünden Babürlü Sarayı. Sakarya.
• Khan, I. (1977). Shaikh Abdul Quddus Gangohi’s Relations with Political Authorities (Cilt 4). Bombay: Asia Publishing House. Khan, S. (1947). Maasir-i Alamgiri. (J. Sarkar, Çev.) Calcutta: Royal Asiatic Society of Bengal.
• Koch, E. (2002). The Intellectual and Artistic climate at Akbar’s Court. J. Seyller içinde, The Adventure of Hamza:Painting and Storytelling in Mughal India (s. 21). Exhibition Catalogue. Konukçu, E. (1989). Babür Şah. Doğuştan Günümüze Büyük İslam Tarihi, 9, 464. İstanbul 1989.
• Konukçu, E. (1991). Babür. ( TDV İslâm Araştırmaları Merkezi) 10 05, 2021 tarihinde TDV İslâm Ansiklopedisi: https://islamansiklopedisi.org.tr/babur#1 adresinden alındı
• Konukçu, E. (1993). Cihangir. (T. İ. Merkezi, Prodüktör) 10 30, 2021 tarihinde TDV İslâm Ansiklopedisi: https://islamansiklopedisi.org.tr/cihangir adresinden alındı
• Konukçu, E. (1994). Ekber (Cilt 10). (T. D. Ansiklopedisi, Dü.) İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları.
• Köstüklü, N. (2011). Yeni ve Yakın Çağda Kurulan Türk Devletleri. Konya.
• Krusnachandra, J. (1978). Baburnama and Babur. Berhampur University.
• Lane-Poole, S. (2014). Auarangzîb and The Decay o f The Mughal Empire. Normanby Press.
• Merçil, E. (2006). Müslüman-Türk Devletleri Tarihi. Ankara.
• Michael, H. (2018, 07 30). Islam in Mughal India. Oxford Research Encyclopedias: https://doi.org/10.1093/acrefore/9780199340378.013.648 adresinden alındı
• Mukhia, H. (2004). The Mughal of India. Blackwell Publishing.
• Mukhia, H. (2010). Time in Abu'l Fazl's Historiography. SAGE Journals, 39.
• Naim, C. (2011). Syed Ahmad and His Two Books Called Asar -al-Sanadid. Modern Asian Studies, 45/3, 669-708.
• Nehru, J. (1956). The Discovery of India. Meridian Books Ltd.
• Nicolle, D. (1993). Mughul India 1574-1761(Men-at-Arms). London.
• Nizami, K. (1989). Akbar and Religion,. Delhi: Idarah-i Adabiyat-i Delhi.
• Özel, A. (1989). El-Âlemgiriyye. (T. İ. Merkezi, Prodüktör) 11 2021 tarihinde TDV İslâm Ansiklopedisi: https://islamansiklopedisi.org.tr/el-alemgiriyye adresinden alındı
• Pırlanta, İ. (2016). Babür Şah'ın Hayatı ve Kişiliği. Bozok Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 10(10).
• Rasonyi, L. (1971). Tarihte Türklük. Ankara: Türk Kültürünü Araştırma Enstitüsü.
• Reis, B. (2006). XVI-XVII. Yüzyıllarda Dini İlahi Tartışmaları ve İmam-ı Rabbani. İlmi ve Akademik Araştırma Dergisi(16), 211-234.
• Richards, J. (1993). The Mughal Empire”,. G. Johnson içinde, The New Cambridge History o f India. (s. 123).
• Roychoudhury, M. (1941). The Din-i İlahi or The Religion of Akbar,. İndia: The University of Calcutta.
• Sağırlı, O. (2021, 10 25). 250 milyon Müslümanın canı tehlikede: Hindistan soykırım peşinde. Türkiye gazetesi: https://m.turkiyegazetesi.com.tr/yazarlar/osman-sagirli/621201.aspx adresinden alındı
• Schimmel, A. (2001). İslam’ın Mistik Boyutları. (E. Kocabıyık, Çev.) İstanbul: Kabalcı Yayınları.
• Seydi Ali Reis. (tarih yok). Mir’atü’l-Memalik Seydi Ali Reisin Maceraları Basra-Hindistan-Türkistan-İran (1554-1557).
• Stein, B., & Arnold, D. (2010). The Blackwell History of the World ,A history o f India.
• Streusand, D. (2013). Ateşli Silahlar Çağında İslam İmparatorlukları: Osmanlılar, Safeviler, Babürlüler,. (B. Fırat,, Çev.) İstanbul: Ufuk Yayınları.
• Syan, H. (2012). Sikh Militancy in the Seventeenth Centry. London: I.B.Tauris.
• Şahin, H. (2015). Ekber Şah’ın Sosyo-Kültürel ve Dini Reformların Toplumsal Hayata Etkisi. Tarih Okulu Dergisi(22), 130.
• Taşağıl, A. (1991). Bahadır Şah 1. (T. İ. Merkezi, Prodüktör) 10 31, 2021 tarihinde TDV İslâm Ansiklopedisi: https://islamansiklopedisi.org.tr/bahadir-sah-i adresinden alındı
• Wade, B. (1998). Imaging Sound: An Ethnomusicological Study Of Music, Art, And Culture In Mughal India. University Of Chicago Press.
• Williams, M. (1946). Back to Afghanistan. The National Geographic Magazine(90/4), 542.
• Ya'kubi, A. (2002). Tarihu'l Ya'kubi. (M. Zaman, Dü.) Beyrut: Encyclopedia of Islam.
• Yılmaz , A. (2007). Moğol İstilasından Sonra Kurulan Bazı Türk Devletleri.