Post-Truth Kavramına Semantik, Felsefi ve Tarihsel Temelleri Bağlamında Türkçe Karşılık Bulmak

Yıl 2023, Sayı: 14, 96 - 120, 30.06.2023

Ömer Dönmezçelik

https://doi.org/10.55609/yenimedya.1215500

Öz

Kökleri tarihsel olarak eskiye dayanan fakat 2016 yılında Oxford Sözlük tarafından yılın kelimesi seçilen post-truth sözcüğü çalışmada, öncelikli olarak hakikat, gerçek, doğru, gibi kavramların felsefi ve semantik dayanakları üzerinden incelemeye alınmıştır. Bu inceleme, Antik Yunan’dan başlayıp modern ve post modern dönemin normları ışığında yapılmıştır. Sözcük özellikle, post-modern dönemde, hakikatin var olmadığı, göreli olduğu yönünde görüşlerin etkisiyle ortaya çıkan derin kırılmayla ilişkilidir. Çünkü bu kırılma, post-truth kavramının bilginin doğruluğunu sarsması, muğlak hale getirmesiyle sonuçlanmıştır. Bahsi geçen kırılmada bir diğer faktör de sosyal medyadır. Sosyal medya iletilerinde paylaşılan bilgiler artık geleneksel medya tarafından bir haber kaynağı olarak kullanılmaktadır. Sosyal medyada dolaşıma sokulan anonim bilgilerin geleneksel medyada haber kaynağı olarak kullanılması, bilginin doğruluğunun teyit edilmeden haberleştirilmesinin önünü açmıştır. Ayrıca, anonim bilgilerde yer alan sahte, yalan, komplo teorisi barındıran içerikler sosyal medyanın etkileşimli olma özelliği nedeniyle daha geniş kitlelere ulaşarak doğruluğun önemsizleşmesine neden olmaktadır. Doğruluğun önemsizleşmesi ve ona ulaşma umudunu körelten tüm etmenler nedeniyle post-truth sözcüğünün hem geleneksel hem yeni medya etiğiyle doğrudan ilişkisi vardır. Bunun yanında, post-truth kavramı, içinde yaşanılan coğrafi kültüre özgü dil ve anlam yapısı dikkate alınarak incelenmelidir. Tüm bu gerekçeler ışığında, akademik araştırmalarda “post-hakikat”, “hakikat-sonrası”, “gerçek-ötesi” gibi Türkçe karşılıklara sahip post-truth kavramının “doğruluk-ötesi” olarak karşılanmasının daha uygun olacağı sonucuna varılmıştır. Bir diğer gerekçe ise kavrama yönelik Türkçe akademik çalışmalarda kavram bütünlüğünü sağlamaktır.

Anahtar Kelimeler

Doğruluk-ötesi, Sahte İçerik, Sosyal Medya, Covid-19, Yalan Haber

To find a Turkish Equivalent for the Post-truth Concept in the Context of Semantic, Philosophical and Historical Foundations

Öz

The word post-truth, which has long historical roots but was chosen as the word of the year by the Oxford Dictionary in 2016, was primarily examined through the philosophical and semantic foundations of concepts such as truth, real and true. This analysis has been made in the light of the norms of the modern and post-modern era, starting from ancient Greece. Especially in the post-modern period, the word is associated with the deep break that emerged under the influence of the views that truth does not exist and is relative. Because this breaking resulted in the post-truth concept shaking the accuracy of the information and making it ambiguous. Another factor in the mentioned break is social media. Information shared in social media messages is now used by traditional media as a news source. The use of anonymous information circulated in social media as a news source in traditional media has paved the way for reporting without confirming the accuracy of the information. In addition, the content that contains fake, lies and conspiracy theories in anonymous information reaches wider audiences due to the interactive nature of social media, causing accuracy to become insignificant. The word post-truth has a direct relationship with both traditional and new media ethics because of the trivialization of truth and all the factors that dull the hope of achieving it. In addition, the concept of post-truth in academic studies should be examined by considering the language and meaning structure specific to the geographical culture in which it is lived. In the light of all these reasons, the concept of post-truth which has Turkish equivalents such as “post-hakikat”, “hakikat-sonrası”, “hakikat-ötesi” as “doğruluk-ötesi” it would be more appropriate to consider has concluded that in academic research. Another reason is to provide conceptual integrity in Turkish academic studies on the concept.

Anahtar Kelimeler

Post-Truth, Fake Content, Social Media, Covid-19, Fake News

Kaynakça

• Akarsu, B. (1975). Felsefe terimleri sözlüğü. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Alpay, Y. (2017). Yalanın siyaseti. İstanbul: Destek Yayınları.
• Arendt, H. (2012). Geçmişle gelecek arasında. (B. S. Şener, Çev.) İstanbul: İletişim Yayınları. https://turuz.com/storage/h-edebiyat-2020-1/0195-Gecmishle_Gelecek_Arasinda-Sechme_Eserler-2-Hannah_Arendt-bahadir_sina_shener-1994-322s.pdf
• Arendt, H. (2018). Siyasette yalan. (İ. Oranlı ve B. Şeker, Çev.) İstanbul: Sel Yayıncılık. Aristotales. (1987). Poetika. (İ. Tunalı, Çev.) İstanbul: Remzi Kitabevi.
• Aslan, O. (2020, Ocak). Post-truth kavramının postmodernizm aynası üzerine düşen yansımaları. Pasajlar Sosyal Bilimler Dergisi, (4), 109-124.
• Baç, M. (2020, Ocak). Hakikatin savuşturulması, ötelenmesi ve geri dönüşümü üzerine. (Y. Alpay, Ed.) Pasajlar Sosyal Bilimler Dergisi, (4), 17-34.
• Bal, M. (2015, Nisan). Postmodernizmin düşünce ve sanat dünyasında tanımı. Mavi Atlas Dergisi(4), 120-135. doi:10.18795/ma.70857
• Ball, J. (2017). Post-Truth: How bullshit conquered the world. UK: Biteback Publishing.
• Baggini, J. (2018, 19 Apr). Jean-François Lyotard’s work was the best of postmodernism. London, United
• Kingdom. 09 04, 2020 tarihinde https://www.prospectmagazine.co.uk/philosophy/jean-francois-lyotards-work-was-the-best-of-postmodernism adresinden alındı
• Berger, P. L., & Luckmann, T. (2008). Gerçekliğin sosyal inşası & bir bilgi sosyolojisi incelemesi. (V. S. Öğütle, Çev.) İstanbul: Paradigma Yayınları.
• Best, S. & Kellner, D. (2016). Postmodern teori: Eleştirel soruşturmalar. (M. Küçük, Çev.) İstanbul: Ayrıntı.
• Bulut, Ö. (2021). Felsefe, hakikat ve sonrası. B. Özçelik (Editör) içinde, Hakikat sonrası: Siyaset, felsefe, medya, uluslararası ilişkiler (ss. 97-119). Ankara: Nika Yayınevi.
• Cantürk, G., Yüksel, İ. (2022). Sosyal medyada hakikatin önemsizleşmesi: Katarlılara sınavsız üniversite örneğinde Twitter analizi. USBAD Uluslararası Sosyal Bilimler Akademi Dergisi, 4(8), 77-102. https://doi.org/10.47994/usbad.1039880
• Cevizci, A. (1999). Paradigma felsefe sözlüğü. İstanbul: Paradigma.
• Cevizci, A. (2006). Felsefe Ansiklopedisi: Cilt-4. Ankara: Ebabil.
• Cevizci, A. (2015). Önsöz. Platon içinde, Sofist (F. Akderin, Çev.). İstanbul: Say Yayınları.
• Çetindoğan, M. Ö. (2015). Yalan ve tiyatro. Yedi: Sanat, Tasarım ve Bilim Dergisi, (14), 117-124. https://dergipark.org.tr/tr/download/article-file/203772
• Çömlekçi, M. (2019). Hakikat-Ötesi dönemde medyaya güven: Uluslararası raporlar üzerinden bir inceleme. İletişim Kuram ve Araştırmaları Dergisi, (49), 107-121. https://search.trdizin.gov.tr/yayin/detay/363690/
• Dereci, T. (2020, Ocak). Kovulan şairlerin intikamı ya da tuhaf zamanlar: Post-truth çağı [Genel Yayın Yönetmeninin Yazısı]. Pasajlar Sosyal Bilimler Dergisi, (4), 9-11.
• Donald Trump (2022). Politifact, https://www.politifact.com/personalities/donald-trump/
• Duman, E. (2019, 28 Haziran). Mesele yalan ve gerçeklerden çok daha önemli. (Ö. C. İlhan, Röportaj Yapan) Artfull Living. https://www.artfulliving.com.tr/sanat/mesele-yalan-ve-gerceklerden-cok-daha-onemli-i-18941
• Erdem, H. S. (2012). Varlığın cezbesinde dil ve hakikat-Nietzsche değinileriyle-. Birey ve Toplum, 2(1), 13-33.
• Erdoğan, E., Uyan-Semerci, P., Eyolcu-Kafalı, B. & Çaytaş, Ş. (2022). İnfodemi ve bilgi düzensizlikleri: Kavramlar, nedenler, çözümler. İstanbul: İstanbul Bilgi Üniversitesi Yayınları.
• Erdoğan, İ. & Alemdar, K. (2002). Öteki kuram. Ankara: Erk.
• Finchelstein, F. (2021). Faşist yalanların kısa tarihi (1 b.). (Z. Şarlak, Çev.) İstanbul: İletişim Yayınları.
• Florov, İ. (1991). Felsefe sözlüğü. (A. Çalışlar, Çev.) İstanbul: Cem Yayınları.
• Güçlü, A., Uzun, S., Uzun, E. & Yolsal, Ü. H. (2008). Felsefe sözlüğü. Ankara: Bilim Sanat Yayınları.
• Gümüş, S. (2015). Modernizm ve postmodernizm: Edebiyatın dünü ve yarını (3. Baskı). İstanbul: Can Yayınları.
• Günenç, M. (2017). Tom Stoppard’ın Rosencrantz ve Guildenstern Öldüler ve Travestiler oyunlarında postmodern söylem. Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, (37), 231-242. https://dergipark.org.tr/tr/download/article-file/1724968
• Gürkan, M. B. (2017, Temmuz-Ağustos). “Gerçek” kavramı üzerine. Düşün-ü-yorum. (75), 1-10.
• Hançerlioğlu, O. (1977). Felsefe ansiklopedisi : Kavramlar ve akımlar 2. Cilt. İstanbul: Remzi Kitapevi.
• Hanlon, A. (2018, 31 Aug). Postmodernism didn’t cause Trump. It explain him. 04 02, 2020 tarihinde The Wahington Post: https://www.washingtonpost.com/outlook/postmodernism-didnt-cause-trump-it-explains-him/2018/08/30/0939f7c4-9b12-11e8-843b-36e177f3081c_story.html. adresinden alındı
• Hülür H. & Yaşın C. (2019). Küresel insanın hayal alanı olarak Twitter’ı anlamak. İçinde H. Hülür & C. Yaşın (Editörler), Bilgi, doğruluk ve Twitter. (ss. 9-38). Ütopya Yayınevi.
• Işık, M. (2005). Medya ve demokrasi paradoksu: Medya yoluyla demokrasinin tehdit edilmesi. Selçuk İletişim, 3(4), 114-121.
• İsi, H. “Gerçek” ve “hakikat” sözcükleri üzerine felsefi ve dilbilimsel inceleme. Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi, 8(41), 181-195. https://www.sosyalarastirmalar.com/articles/philosophical-and-linguistic-review-on-gercek-and-hakikat-words.pdf
• Kayıhan, B. (2019). Toplumsal hareketlerin Twitter’a yansımaları ve hashtag aktivizm ile ilgili çalışmalar. İçinde
• H. Hülür & C. Yaşın (Editörler), Bilgi, doğruluk ve Twitter. (ss. 140-157). Ütopya Yayınevi.
• Kessler, G., Rizzo, S. & Kelly, M. (2021, 24 Jan). Trump’s false or misleading claims total 30,573 over 4 years. https://www.washingtonpost.com/politics/2021/01/24/trumps-false-or-misleading-claims-total-30573-over-four-years/
• Keyes, R. (2017). Hakikat sonrası çağ: Günümüz dünyasında yalancılık ve aldatma. (D. Özçetin, Çev.) Ankara: Delidolu.
• Kotan, S. (2022). Post-Truth Kavramı Özelinde Hakikatin Magazinleşmesi: “Don’t Look Up” Filmi Üzerine Bir İnceleme. Nevşehir Hacı Bektaş Veli Üniversitesi SBE Dergisi, 12(3), 1359-1371. https://doi.org/10.30783/nevsosbilen.1123699
• Malumatfurusorg. (2019, 28 Nisan). “Gerçek Ayakkabılarını Giymeden, Yalan Dünyayı 3 Kez Dolaşır” Sözünün Mark Twain’e Ait Olduğu İddiası. Malumatfuruş, https://www.malumatfurus.org/gercek-ayakkabilarini-giymeden-yalan-dunyayi-3-kez-dolasir-sozunun-mark-twaine-ait-oldugu-iddiasi/
• McIntyre, L. (2019). Hakikat-sonrası. (M. F. Biçici, Çev.) İstanbul: Tellekt.
• Mertek, S. (2020). Post-Truth’u Hannah Arendt ile okumak. Liberal Düşünce Dergisi, (97), 205-225. https://doi.org/10.36484/liberal.682725 Oxford Dictionaries. (2016). Word of the Year 2016 is… https://en.oxforddictionaries.com/word-of-the-year/word-of-the-year-2016
• Platon. (2016). Devlet (2. Baskı). (F. Akderin, Çev.) İstanbul: Say Yayınları.
• Rousseau, J.-J. (2011). Yalnız gezerin hayalleri. (H. F. Nemli, Çev.) İstanbul: Pinhan Yayıncılık.
• Saç, H. & Ardıç Çobaner, A. (2021, Temmuz). İnfodemide sorumlu habercilik: Covid-19 salgınının haberleştirilmesine yönelik yayımlanan ilke ve rehberler üzerine bir değerlendirme. Aksaray İletişim Dergisi, 3(2), 303-330. DOI:10.47771/aid.930415
• Sayar, T. E., & Genel, M. G. (2019). Yeni medya teknolojileri ve modernizm ilişkisi: Twitter özelinde inceleme. 8th International Vocational Schools Symposium. 2, s. 245-253. Sinop: Sinop Üniversitesi.
• Seskir, Z. (2017, 14 Ağustos). Gerçeklerden kopmanın gücü adına. https://duzensiz.org/gerceklerden-kopmanin-gucu-adina-fea9aff3b52
• Sönmez, B. (2022, 8 Temmuz). “Post-truth” durum. https://www.sapanca.info/post-truth-durumm/
• Scaltsas, T. (2018, Aralık). Platon’da ‘doğru inanç ve tekilleşme (Individuation) olarak bilgi. (E. Çakmakkaya, Dü.) Dört Öge(14), 235-258.
• Şaylan, G. (2016). Postmodernizm. Ankara: İmge Kitapevi.
• TDK Güncel Türkçe Sözlük. (2022, 05 Eylül). Türk Dil Kurumu. https://sozluk.gov.tr/
• Tepe, H. (2016). Platon’dan Habermas’a felsefede doğruluk ve hakikat. Ankara: BilgeSu.
• Terzi, A. (2020, Nisan). Post-truth kavramı ve Türkçe karşılıkları üzerine. Türk Dili Dergisi, (820), 80-86.
• Tesich, S. (1992, Jan). A goverment of lies. The Nation, 1(6/13), 12-14.
• Timuçin, A. (2004). Felsefe sözlüğü. İstanbul: Bulut.
• Timuroğlu, V. (2013). Estetik. İstanbul: Berfin Yayınları.
• Uluç, G. & Yarcı, A. (2017). Sosyal medya kültürü. Dumlupınar Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi. 52, 88-102. https://dergipark.org.tr/en/pub/dpusbe/issue/29388/314629
• Uluk, M. (2018). Hakikat sonrası çağda yeni medya & yalan haber. Ankara: Dorlion Yayınları.
• Uzun, R. (2007). İletişim etiği: sorunlar ve sorumluluklar. Ankara: Gazi Üniversitesi İletişim Fakültesi.
• Uzunoğlu, S. (2016). Post-truth nedir? Bu sirkte yaşamaya mecbur muyuz? https://journo.com.tr/:%20https:/journo.com.tr/post-truth-nedir
• Yağlı, S. (2009). Direne(meye)n aktörlerin galibiyetsiz savaşımı: gerçeklik ve medyadaki İnşası. İ. Parlak (Ed.) içinde, Medyada gerçekliğin inşası : Türk medya sistemine eleştirel bir bakış (ss. 1-76). Konya: Çizgi Kitapevi Yayınları.
• Yıldızdöken, Ç. (2017). Sofistlerin epistemolojideki yeri ve önemi. Akademik Tarih ve Düşünce Dergisi, 4(12), 185-203.
• Yurdigil, Y. (2011). Kurgusal gerçeklik bağlamında haber ve gerçeklik ilişkisi. Atatürk İletişim Dergisi, 1 (1), 13-24.
• Zabcı, F. (2021). Hakikat, retorik, siyaset. B. Özçelik (Ed.) içinde, Hakikat sonrası: Siyaset, felsefe, medya, uluslararası ilişkiler (ss. 13-29). Ankara: Nika Yayınevi.
• Zarzalejos. J. A. (2017). Communication journalism and fact-checking. https://www.uno-magazine.com/number-27/communication-journalism-fact-checking/