Hydrogeological and hydrogeochemical properties of the Sızır (Gemerek-Sivas) springs aquifer

Yıl 2005, Cilt: 26 Sayı: 2, 15 - 32, 01.03.2005

Harun Aydın , Mehmet Ekmekçi

Öz

Anahtar Kelimeler

-

Sızır (Gemerek-Sivas) kaynakları akiferinin hidrojeolojik ve hidrojeokimyasal özellikleri

Öz

Sızır kaynakları, Paleozoyik yaşlı Akdağmadeni Litodeminden oluşan kısmen karstlaşmış kırıklı – çatlaklı mermerakiferden boşalmaktadır. Ortalama 4 m3/s boşalıma sahip olan kaynakların hidrodinamik yapısı; bölgenin jeolojik,hidrolojik ve hidrokimyasal özelliklerine bağlı olarak ortaya konmuş, böylece söz konusu akifer için etkin bir yönetim modelinin oluşturulması için temel hidrojeolojik bilgiler sağlanmıştır. Sızır kaynaklarının yer aldığı Yukarı Kızılırmak Havzasında, litolojiye bağlı olarak meydana gelen kirlilikten kaynaklanan su kalitesi problemi, kaynaklarınhidrojeolojik davranışının anlaşılmasının önemini daha da arttırmıştır. Hidrolojik analizler, akiferin aktif depolamakapasitesinin 117*106m3olduğunu ve çekilme dönemi sonunda bu hacmin 60*106m3’lük bir kısmının depolamada kaldığını ortaya koymuştur. Kütle denge hesaplamaları, kaynakların beslenme alanının topoğrafik drenaj sınırının dışında daha geniş bir mermer alanını kapsayacak şekilde yayıldığını göstermektedir. Hidrojeolojik yapıyagöre havzada iki tür kaynak görülmektedir. Mevsimsel akışlı memba kaynakları sığ dolaşım – düşük depolamalısistemleri temsil ederken Sızır kasabasında görece kararlı debi ile boşalan mansap kaynakları (Sızır kaynakları)ise, daha uzun/derin dolaşım ve yüksek depolama kapasitesine sahip ana akifer ile temsil edilmektedir. Kaynakların hidrojeolojik ve hidrokimyasal özellikleri dikkate alındığında, Sızır kaynaklarının sürdürülebilir verim anlayışıyla geliştirilebileceği sonucuna varılmıştır. Beslenme alanının sarp bir topoğrafyaya sahip olması nedeniyle, yerleşim ve tarıma uygun olmayan mermer akiferde insan kaynaklı kirlilik beklenmemektedir. Bu nedenle, bu kaynakların korunması için uygun bir kaynak başı koruma önerilmektedir. Diğer taraftan, düşük depolama kapasitesi vemevsimsel akışlı memba kaynaklarının geliştirilmesi olanaklı görülmemektedir

Anahtar Kelimeler

Hidrojeoloji, mermer akifer, Sızır kaynakları (Sivas), su kalitesi, yeraltısuyu

Kaynakça

• Amit, H., Lyakhovsky, V., Katz, A., Starinsky A., and Burg, A., 2002. Interpretation of spring re- cession curves. Groundwater, 40 (5), 543- 551.
• APHA, AWWA, and WPCF, 1989. Standard Methods for the Estimation of Water and Waste Water. 17th Edition, American Public He- alth Association, Washington, USA.
• Arıkan, A., 1985. WATEQ: A computer program for IBM PC to calculate chemical equilibrium of natural waters. HU – UNDP Project. Thecnical Report no. TUR/81/004. Hacet- tepe Üniversitesi Karst Arşivi, Ankara (un- published).
• Atilla, A. Ö., 1996. Çok değişkenli istatistiksel analiz teknikleri kullanarak hidrojeokimyasal veri- lerin değerlendirilmesi. Yüksek Mühendis- lik Tezi, Hacettepe Üniversitesi, Jeoloji Mühendisliği Bölümü, Ankara (yayımlan- mamış).
• Atkinson, T. C., 1977. Diffuse flow and conduit flow in limestone terrain in the Mendip Hills, So- merset (Great Britain). Journal of Hydro- logy, 35 (1-2), 93-110.
• Aydın, H., 1999. Sızır (Gemerek – Sivas) kaynakları ve yakın dolayının hidrojeoloji incelemesi. Yüksek Mühendislik Tezi, Hacettepe Üni- versitesi, Jeoloji Mühendisliği Bölümü, An- kara (yayımlanmamış).
• Baykal, F. ve Erentöz, C., 1966. 1/500000 ölçekli Tür- kiye jeoloji haritası Kayseri ve Sivas pafta- ları. MTA Yayınları, Ankara.
• Dewandel, B., Lachassagne, P., Bakalowicz, M., Weng, Ph., and Al – Malki, A., 2003. Eva- luation of aquifer thickness by analysing recession hydrographs. Application to the Oman ophiolite hard – rock aquifer. Jour- nal of Hydrology, 274 (1-4), 248-269.
• Eisenlohr, L., 1996. Variabilité des réponses naturel- les des aquifères karstiques, De l’identifi- cation de la réponse globale vers la con- naissance de la structure de l’aquifère. Thèse de Doctorat, Université de Neuchâ- tel, Non: 1327 (non publié).
• Kara, H., Akay, E., Dalkılıç, H., Dökmeci, İ. ve Esen- türk, K., 1999. 1:100 000 ölçekli açınsama nitelikli Türkiye jeoloji haritaları, Yozgat – G22 paftası. MTA Jeoloji Etüdleri Dairesi, Ankara.
• Kovács, A., Perrochet, P., Király, L., and Jeannin, P. Y., 2005. A quantitative method for the characterisation of karst aquifers based on spring hydrograph analysis. Journal of Hydrology, 303 (1-4), 152-164.
• Maillet, E., 1905. Mécanique et physique du globe. Essais d´hydraulique souterraine et fluvi- atile, Hermann, Paris.
• Mazor, E., 1991. Applied Chemical and Isotopic Gro- undwater Hydrology. Open University Pres, Buckingham, UK.
• Milanovic, P.T., 1981. Karst Hydrogeology. Water Resources Publications, Littleton, Colora- do, USA.
• Özaksoy, V., 1993. Özvatan (Kayseri) civarında Ak- dağ metamorfik masifi – örtü kayalarının stratigrafisi ve tektoniği. Yüksek Mühen- dislik Tezi, Ankara Üniversitesi, Fen Bilim- leri Enstitüsü, Ankara (yayımlanmamış).
• Özcan, A., Erkan, A., Keskin, A., Keskin, E., Oral, A., Özer, S., Sümengen, M. ve Tekeli, O., 1980. Kuzey Anadolu Fayı - Kırşehir masi- fi arasının temel jeolojisi. MTA Raporu, Derleme No: 6722 (yayımlanmamış).
• Plummer, N., Blair, F.J., and Trusdell, A.H., 1976. WATEQF – A Fortran IV version of WA- TEQ, A computer program for calculating chemical equilibrium of natural waters. USGS WRI, 76-13, Virginia.
• Stumm, W., and Morgan, J.J., 1981. Aquatic Che- mistry; Introduction Emphasizing Equilib- ria in Natural Waters. John Wiley and Sons, New York, USA.
• Sümengen, M., Terlemez, İ., Bilgiç, T., Gürbüz, M., Ünay, E., Ozaner, S. ve Tüfekçi, K., 1987. Şarkışla – Gemerek dolayı Tersiyer hav- zasının stratigrafisi, sedimantolojisi ve je- omorfolojisi. MTA Raporu, Derleme No: 8118 (yayımlanmamış).
• Şahin, M.B., 1991. Başçatak Köyü (Akdağmadeni – Yozgat) doğusunun jeolojik ve petrografik özelliklerinin incelenmesi. Yüksek Mühen- dislik Tezi, Hacettepe Üniversitesi, Jeoloji Mühendisliği Bölümü, Ankara (yayımlan- mamış).
• Şahin, M.B., 1999. Akdağmadeni masifi metamorfit- leri, Evciler – Çatköy kesiminin mineralojik ve petrografik özelliklerinin incelenmesi. Doktora Tezi, Hacettepe Üniversitesi, Je- oloji Mühendisliği Bölümü, Ankara (yayım- lanmamış).
• Tallaksen, L.M., 1995. A review of baseflow recessi- on analysis. Journal of Hydrology, 165 (1- 4), 349-370.
• Worthington, S.R.H., 1991. Karst hydrogeology of the Canadian Rocky Mountains, Ph. D. The- sis, McMaster University, Hamilton, Onta- rio, Canada (unpublished).
• Yılmaz, A., Uysal, Ş., Bedi, Y., Atabey, E., Yusufoğ- lu, H., Havzoğlu, T. ve Aydın, N., 1997. 1:100 000 ölçekli açınsama nitelikli Türki- ye jeoloji haritaları, Sivas – F 22 Paftası. MTA Jeoloji Etüdleri Dairesi, Ankara.