Granulometric, mineralogical and geochemical investigations of coastland and marsh sediments of the Kocasu Delta, Karacabey - Bursa

Yıl 2007, Cilt: 28 Sayı: 1, 55 - 67, 01.02.2007

Sabiha Dilek Turan İbrahim Sönmez Sayılı

Öz

Within the framework of this study, granulometric, mineralogical and geochemical characteristics of sediment samples collected from shoreline and backshore parts and additionally from marsh sediments close to shore, and one stream sediment sample of the Kocasu Delta located north of the Karacabey town in the south of the Marmara Region are investigated. The granulometric studies carried out on both modern shore sediments and back shore sand dunes indicate the presence of wind blown, river and beach characteristics. Based on the mineralogical investigations carried out on both untreated and heavy mineral fraction samples, some amphibole and pyroxene group minerals, apatite, biotite, olivine, epidote and garnet group minerals, sphene, rutile and zircon are determined. X-ray diffraction studies point out the presence of ferrotschermakite hastingsite, glaucophane, tremolite and ferropargasite minerals belonging to amphibole group and andradite and almandine belonging to garnet group minerals. In addition to these minerals, augite, phlogopite, epidote, clinochlore and biotite are determined. Eight samples representing modern shore and back shore sediments and six marsh and stream sediment samples are compiled from both untreated and heavy mineral fractions and are chemically analysed for major and trace elements. As a result of analytical data interpretations due to lithologies in the feeding basin; Cr, Ni, Co and V contents are supposed to be derived from mafic and ultramafic rocks. Cu, Pb and Zn have to be transported possibly from mineralizations and/or ore deposits located at the south of Kocasu Delta and, W and As from Bursa-Uluda¤ scheelite mine. Fe, Mg, Ca, Al, Mn, Ti, P and Zr enrichments in heavy mineral fractions are in good accordance with and generated from heavy minerals. 

Anahtar Kelimeler

Heavy minerals, Bursa, granulometry, coastal sediments, Kocasu Delta

Kocasu Deltası (Bursa – Karacabey) kıyı ve bataklık çökellerinin granülometrik, mineralojik ve jeokimyasal incelenmesi

Öz

Bu çalışma kapsamında, güney Marmara Bölgesi’nde Karacabey ilçesinin kuzeyindeki Kocasu Deltası’nınkıyı çizgisi ve kıyı gerisi kumları, kıyıya yakın bataklık çökelleri ile bir dereden alınan dere kumuna ait örneklerin tane boyu, mineralojik ve jeokimyasal özellikleri incelenmiştir. Kocasu Deltası güncel kıyı ve kıyı gerisiçökellerinin rüzgar, akarsu ve plaj kumu özellikleri sergilediği belirlenmiştir. Gerek ham, gerekse ağır mineral fraksiyon örneklerde yapılan mineralojik çalışmalarda başlıca; bazı amfibol ve piroksen grubu mineraller,apatit, biyotit, olivin, epidot, granat grubu mineraller, titanit, rutil ve zirkon mineralleri saptanmıştır. X-ışınlarıkırınım analizi çalışmaları ile amfibollerden; ferroçermakit, hastingsit, glokofan, tremolit ve ferropargasit ilegranatlardan andradit ve almandin belirlenmiştir. Bu minerallerin yanı sıra ojit, filogopit, epidot, klinoklor vebiyotit saptanmıştır. Ham ve ağır mineral fraksiyonlarından derlenen 8 adet güncel kıyı ve kıyı gerisi örnekile 6 adet bataklık çökeli ve dere kumu örneği üzerinde ana ve eser elementler için kimyasal analizler yapılmıştır. Beslenme havzasındaki litolojik birimler göz önüne alınarak analiz verilerinin yorumlanması sonucu,Cr, Ni, Co ve V’un havzada yer alan mafik ve ultramafik kayalardan türediği düşünülmektedir. Cu, Pb veZn’nun Kocasu Deltası’nın güneyindeki çeşitli mineralizasyon ve/veya maden yataklarından, W ve As’nin iseözellikle Bursa–Uludağ şelit yatağından gelmiş olma olasılıkları yüksektir. Ağır mineral fraksiyonlarında Fe,Mg, Ca, Al, Mn, Ti, P ve Zr elementlerindeki artışlar, mineralojik çalışmalarla belirlenen ağır minerallerleuyumlu olup bu minerallerden kaynaklanmaktadır

Anahtar Kelimeler

Ağır mineraller, Bursa, granülometri, kıyı çökelleri, Kocasu Deltası

Kaynakça

• Dubertret, L., Kalafatçıoğlu, A., Pamir, H. N. ve Eren- töz, C., 1973. 1/500 000 ölçekli Türkiye Je- oloji Haritası, İzmir. MTA Yayını, Ankara.
• Emre, Ö., Kazancı, N., Erkal, T., Görmüş, S., Görür, N., Kuşçu, İ., Karabıyıkoğlu, M. ve Keçer, M., 1997a. Ulubat ve Manyas göllerinin oluşumu ve Güney Marmara’nın Kuvater- ner evrimi. Marmara Denizi Araştırmaları Workshop-III (2-3 Haziran 1997). TÜBİ- TAK-MTA-ÜNİVERSİTE Ulusal Deniz Araştırmaları Programı (Koor. N. Görür), Genişletilmiş Bildiri Özetleri, 116-134.
• Erdinç, H., 1978. Kepsut-Serçeören köyü çevresinde yeralan vollastonit zuhurlarının ön etüdü. MTA. Rapor No. 6458 (yayımlanmamış).
• Friedman, G. M., 1967. Dynamic processes and sta- tistical parameters compared for frequ- ency distribution of beach and river sands. Journal of Sedimantary Petrology, 37, 327-354.
• Hurlbut, C. S. Jr., 1971. Dana’s Manual Mineralogy. John Wiley and Sons Inc., New York.
• Kazancı, N., Emre, Ö., Erkal, T., İleri, Ö., Ergin, M. ve Görür, N., 1999. Kocasu ve Gönen Çayı deltalarının (Marmara Denizi güney kıyıla- rı) güncel morfolojileri ve tortul fasiyesleri. MTA Dergisi, 121, 33-50.
• Okay, A. İ., 1980a. Mineralogy, petrology and phase relations of glaucophane-lawsonite zone blueschists from the Tavşanlı Region, northwest Turkey. Contribution to Minera- logy and Petrology, 72, 243-255.
• Okay, A. İ., 1980b. Lawsonite zone blueschists and a sodic amphibole producing reaction in the Tavşanlı Region, northwest Turkey. Cont- ribution to Mineralogy and Petrology, 75, 179-186.
• Okay, A. İ., 1982. Incipient blueschist metamorphism and metasomatism in the Tavşanlı Region, northwest Turkey. Contribution to Minera- logy and Petrology, 79, 361-367.
• Passege, R., 1957. Texture as a characteristic of clastic deposition. American Association of Petroleum Geologists Bulletin, 41, 1952- 1984.
• Sağlam, R., 1989. Balıkesir-Susurluk-Şamlı bölgesi uranyum prospeksiyonu. MTA Rapor No. 8719 (yayımlanmamış).
• Saydamer, M., 1961. Güney Marmara Bölgesi ağır ve nadir mineraller umumi prospeksiyon hak- kında rapor. MTA Rapor No. 2862 (yayım- lanmamış).
• Ternek, Z., Erentöz, C., Pamir, H.N. ve Akyürek, B., 1987. 1/500 000 ölçekli Türkiye Jeoloji Haritası, İstanbul. MTA Yayını Ankara.
• Turan, S. D., 1999. Bursa-Karacabey Kocasu deltası güncel kıyı tortullarının mineralojik ve pet- rografik incelenmesi. Yüksek Lisans Tezi, Ankara Üniversitesi, Fen Bilimleri Ens- titüsü (yayımlanmamış).
• Yüce, N., Çağatay, A., Sayılı, S., İnan, A., Bingöl, N., Uğur, M. ve Kirazoğlu, E., 1987. Bursa- Uludağ volfram yatağının maden jeolojisi ve değerlendirme raporu. MTA Rapor No. 8181 (yayımlanmamış).