Geology and geochemical characteristics of Gevaş listwaenites (Van-Turkey)

Yıl 2009, Cilt: 30 Sayı: 1, 59 - 81, 01.02.2009

Ali Rıza Çolakoğlu

Öz

Anahtar Kelimeler

-

Gevaş listvenitlerinin jeokimyasal özellikleri ve jeolojisi (Van-Türkiye)

Öz

Bu çalışmada, Gevaş ofiyoliti ile ilişkili gözlenen listvenitlerin jeolojik, mineralojik, jeokimyasal karakteristikleri ile değerli metal içerikleri incelenmiştir. Gevaş listvenitlerinin ana mineralojik bileşimini; dolomit/ankerit, kuvars, kalsedon ve az miktarda kalsit, manyezit, klorit, fuksit ve opak minerallerden manyetit, pirit, hematit ve kromit oluşturmaktadır. Cevherli listvenit zonunda tetraedrit, kalkopirit, galenit, pirit, millerit, sfalerit, arjantit, altın ve manyetit birincil opak minerallerdir. Kovelin, kalkosin, malakit, azurit, anglezit, seruzit, violoarit, bindheimit ve limonit ikincil olarak oluşmuşlardır. Serpantinitlerin alterasyonu ile oluşan listvenitler (n=23 örnek), ortalama serpantinitlere göre MgO, Fe2O3, NaO gibi ana oksitlerce fakirleşmişken, K2O, CaO ve HO bakımından zenginleşmiştir. Listvenitlerin ortalama SiO2 ve Al2O3 değerleri, serpantinitlerin ortalama değerlerine göre değişkenlik gösterir. MnO sadece cevherli listvenitlerde zenginleşmiştir. Listvenitler SiO2 içeriklerine göre iki alt gruba ayrılmıştır; (i):silis içeriği %35.52’den büyük olan silisleşmiş listvenitler, Tip I, (ii): silis içeriği %35.52’den küçük veya eşit olan silika-karbonat listvenitler (Tip II) olarak tanımlanmıştır. Tüm listvenitlerin Cr, Ni ve Co içerikleri serpantinitlere göre daha düşükken hidrotermal çözeltilerden etkilenmiş listvenitler Au, Ag, Cu, Zn, Sb, As, K, Rb, Ba, Sr, P, Ti, U ve Pb elementleri bakımından zenginleşmiştir. Jeolojik, mineralojik ve jeokimyasal çalışmalara göre, sınırlı kırık ve çatlak içeren listvenitlerde metal zenginleşmesi gözlenmezken, makaslamaya uğramış ve bindirme cephelerine yakın listvenitlerde Au, Ag, Cu, Sb, Zn ve Pb metalleri bakımından zenginleşme saptanmıştır. Altın ve gümüş değerleri ile As, Ba, Cu ve Sb arasında pozitif bir ilişki gözlenirken, Pb, Zn ve Ni ile düşük korelasyon katsayısına sahip ilişkiler görülür. Alınan sınırlı sayıdaki örnekler Gevaş listvenitlerinin Au değerinin serpantinleşmiş ultramafitlere göre 53 kat zenginleştiğini ortaya koymaktadır

Anahtar Kelimeler

Jeokimya, altın, listvenit, ofiyolit, Van

Kaynakça

• Abovian, S.B., 1978. Genetic types of listvenites of the Armenian Republic and their metallo- genic significance. Mineralogichcskogo Ob- shchestva, 9, 98–109.
• Akbulut, M., Pişkin, Ö., and Karayiğit, A.İ., 2006. The genesis of the carbonatized and silicified ul- tramafics known as listvenites: a case study from the Mihalıçcık region (Eskişehir), NW
• Turkey. Geological Journal, 41, 557-580.
• Auclair, M., Gauthier, M., Trottier J, Je´brak M., and Chartrand, F., 1993. Mineralogy, geochem- istry, and paragenesis of the eastern metals serpentinite-associated Ni-Cu-Zn deposit, Quebec Appalachians. Economic Geology, 88, 123–138.
• Aydal, D., 1989. Gold-bearing listwaenites in the Araç Massif, Kastamonu, Turkey. Terra Nova, 2, 43–52.
• Başta, Ö., Erdal, H., Sertel, N., Ceran, M.F., Şener, S., 2004. Mutki (Bitlis) ofiyolitindeki listvenitlerin oluşumu ve cevher olanakları. Abstracts of the 57th Geological Congress of Turkey, pp. 80-81.
• Boray, A., 1975. Bitlis dolayının yapısı ve metamorfizması. Bulletin of the Geological Society of Turkey, 1, 81-85.
• Boray, A., 1976. Bitlis metamorfitleri (Masifi) üzerine.
• Yeryuvarı ve İnsan, 1, 74-76.
• Boztuğ, D., Larson, L.T., Yılmaz, S., Uçurum, A. ve Öztürk, A., 1994. Alacahan yöresi (GD Sivas) lisfenitlerinin jeolojik konumu, mineralojisi ve değerli metal içeriği. Proceedings of the
• th Year Symposium of Faculty of Engi
• neering and Architecture, Çukurova Univer
• sity, Adana, 2,123-138.
• Brindley, G.W., and Zussman, J., 1957. Chrysotile, cross – fibre vein (metamorphosed lime- stone occurrence). American Mineralogy, 42, 461-474.
• Brugmann, G.E., Arndt. N.T., and Tobschall, H.J.,
• Noble metal abundances in komatitite
• suites from Alexo Ontario and Gorgona Is
• land, Colombia. Geochimica, Cosmochimi
• ca, Acta, 51, 2159-2169.
• Buisson, G., and Leblanc, M., 1985. Gold in carbon- atized ultramafic rocks from ophiolite com- plexes. Economic Geology, 80, 2026–2029.
• Buisson, G., and Leblanc, M., 1986. Gold-bearing listwaenites (carbonatized ultramafic rocks) from ophiolite complexes. In: J.M. Gallagh- er, R.A. Ixer, C.R. Neary (eds.) Metallogeny of Basic and Ultrabasic Rocks, Instution of Mining and Metalurgy, London, pp.121-132.
• Capedri, S., and Rossi, A., 1973. Conditions govern- ing the formation of ophi-calcites and list- waenites. Bulletin of Geological Society of Greece, X (1), 278-297.
• Çiftçi, Y., 2001. Kızıldağ (Refahiye–Erzincan) lisfen- itlerinin jeolojisi mineralojisi ve Au-PGE jeokimyası, Istanbul University, The Faculty of Engineering Earth Science Magazine, 2, 27-49.
• Erler, A., and Larson, L.T., 1990. Genetic classifica- tion of gold occurrences of the Aegean region of Turkey. Proceedings of the Inter- national Earth Sciences Congress on the Aegean Regions, M.Y. Savaşçın and A.H. Eronat (eds.), Dokuz Eylül University, IESCA Publications, 2, 12–23.
• Genç, Y., Gorzawski, H., and Amstutz, G.C., 1990. Silica-carbonate-talc alteration of the ser- pentinite from Narman Karadağ Ophiolitic Complex (Erzurum-Turkey): Its mineral paragenesis and chemistry. Proceedings of the International Earth Sciences Congress on Aegean Regions, Dokuz Eylül University, IESCA Publications, 2, 246–257.
• Goncharenko, A.I., 1970. Auriferous listvenites as a new type of mineralization in the northern part of the Kuznetsk Alatau. Izvestiya Tom- skogo Politekhnicheskogo Instituta (Re- ports of the Tomsk Polytechnical Institute), 239, 110–114.
• Goncharenko, A.I., 1984. Auriferous listwaenites as a new type of mineralization in the northern part of the Kuznetsk Platau. Reports of the
• Tomsk Polytechnical Institute (translated
• by Translation Bureau of Secretary State of
• Canada) 239, 110–114.
• Göncüoğlu, M.C. ve Turhan, N., 1983. Bitlis meta- morfitlerinde yeni yaş bulguları, Bulletin of Mineral Research and Exploration, 95/96, 44-47.
• Göncüoğlu, M.C., and Turhan, N., 1985. Bitlis meta- morfik kuşağı orta bölümünün temel Jeoloji- si. MTA Report No. 7707, Ankara.
• Gözlem Dergisi, 2000. Dünya’da ve Türkiye’de Altın Madenciliği
• Gözler, M. Z., Cevher, F., Ergül, E. ve Asutay, H.J.,
• Orta Sakarya ve Güneyinin Jeolojisi.
• MTA Report No. 9973, Ankara.
• Halls, C., and Zhao, R., 1995. Listvenite and related rocks: perspectives on terminology and mineralogy with reference to an occurrence at Cregganbaun, Co. Mayo, Republic of Ire- land. Mineralium Deposita, 30, 303–313.
• Haris, P., 1972. The composition of the Earth. In: I.G. De Gass, P.J. Smith., and R.C.L. Wilson, (eds), Understanding the Earth, Artemis Press, London, pp. 53-68
• Kashkai, M.A., and Allakhverdiev S.H.I., 1965. List- venites, their origin and classification. Insti- tute Geologim. Akad. I. M. Gubkina; Izdat. Akad. Nauk Azerbaidzhanskoi SSR, Baku, 142 p [in Russian].
• Kashkai, M.A., and Allakhverdiev, S.H.I., 1971. New data on listvenite and rodingite metasoma- tites among ultrabasites. Izvestiya Akademii Nauk SSSR Nauka, 17–26.
• Keskin, M., 2003. Magma generation by slab steep- ening and breakoff beneath a subduc- tion- accretion complex:An alternative model for collision-related volcanism in Eastern Anatolia, Turkey. Geophysical Re- search Letters, 30 (24), 8046, (doi:10,1029/ 2003GL018019).
• Koç, S., and Kadıoğlu, Y.K., 1996. Mineralogy, geo- chemistry and precious metal content of Karacakaya (Yunusemre-Eskişehir) list- waenites. Ofioliti, 21, 125–130.
• Korobeynikov, A.F., and Goncharenko, A.I., 1986. Gold in ophiolite complexes in the Altai- Sayan folded region. Geochimica, 1, 49–62.
• Krauskopf, K.B., 1979. Introduction to Geochemistry. McGraw-Hill and Kogakusha.
• Kuleshevich, L.V., 1984. Listvenites in the greenstone belts of Eastern Karelia. Geologiya Rudnykh Mestorozhdeni, Geology of Ore Deposits, 3, 112–116.
• Leblanc, M., and Lbouabi, M., 1988. Native silver mineralization along a rodingite tectonic contact between serpentinite and quartz di- orite (Bou Azzer, Morocco). Economic Geol- ogy, 83, 1379–1391.
• Leblanc, M., and Fischer, W., 1990. Gold and plati- num group elements in cobalt-arsenide ores: hydrothermal concentration from a serpen- tinite source-rock (Bou Azzer, Morocco). Mineralogy and Petrology, 42,197–209.
• Melson, W.G., Vallier, T.L., Wright, T.L., Byerl, G., and Nelen, J., 1976. Chemical diversity of abys- sal volcanic glass erupted along Pacific,
• Atlantic and Indian Ocean sea-floor spread
• ing centers. The Geophysics of the Pacific
• Ocean Basin and its Margin, American Geo
• physical Union, Washington, DC, 351-367.
• Mos, R., and Scott, S.D., 1996. Silver in sulfide chim- neys and mounds from 13°N and 21°N, East Pacific Rise. Mineralogical Association of Canada, 34, 697-716.
• Ploshko, V., 1963. Listvenitization and carbonatiza- tion at thermal stage of Urushten Igneous Complex, North Caucasus. International Geology Review, 7, 446–463.
• Ramdohr, P., 1980. The ore minerals and their inter- growth, Pergamon Press, Oxford, London.
• Ringwood, A.E., 1977. Composition of the core and implications for origin of the earth. Geochemical Journal, 11, 113-135.
• Rose, G., 1837. Mineralogisch-geognostiche Re- ise nach dem Ural, dem Altai und dem Kaspischen Meere. Volume 1: Reise nach dem nördlichen Ural und dem Altai.
• C.W., Eichoff (Verlag der Sanderschen Buch- handlung), Berlin.
• Rose, A.W., Hawkes, H.E., and Webb, J.S., 1979. Geochemistry in Mineral Exploration. 2nd Edition, Academic Press, London.
• Sazanov, V.N., 1975. Listvenitization and mineraliza- tion (Listvenitizaciya iorudeneniye) Izdate- listvo Nauka (Science Publishers, Moscow).
• Shcherban, I.P., 1967. On the genesis of listwaen- ites. Doklady Akad, Nauk SSSR 172, pp. 448–450.
• Scherban, I.P., and Borovikova G.A., 1969. Thermo- dynamic data on the genesis of listwaenites and listwaenitized rocks. Doklady Akad, Nauk SSSR 191, pp. 448–450.
• Sherlock, R.L., and Logan, M.A.V., 1995. Silica-car- bonate alteration of serpentinite, implica- tions for the association of mercury and gold mineralization in northern California. Explo- ration and Mining Geology, 4, 395–409.
• Spiridonov, E.M., 1991. Listvenites and zodites. Inter- national Geology Review, 33, 397–407.
• Şengör, A.M.C., 2002. The Turkish-Iranian High Pla- teau as a falcogenetic structure. Abstracts of thr Workshop on the Tectonics of Eastern
• Turkey and the NorthernAnatolian plate, Er
• zurum, Turkey, p. 28.
• Şengör, AMC., and Yılmaz, Y., 1981. Tethyan evolu- tion of Turkey: A plate tectonic approach.
• Tectonophysics, 75, 181-241.
• Şengör, A. M. C., Görür, N., and Saroğlu, F.,1985. Strike slip faulting and related basin forma- tion in zones of tectonic escape: Turkey as a case study, The Society of Economic Pale- ontologists and Mineralogists, 37, 227-265.
• Şengör, A.M.C., S., Özeren, Zor, E., and Genç, T., 2003. East Anatolian high plateau as a man- tle-supported, N-S shortened domal struc- ture. Geophysical Research Letter, 30 (24), 8046 (doi:10,1029/ 2003GL018019).
• Şengün, M., 1984. Bitlis Masifi Tatvan güneyinin je- olojik/petrografik incelenmesi. Doktora Tezi, Hacettepe Üniversitesi, Fen Bilimleri En- stitüsü, Ankara (yayımlanmamış).
• Şengün, M., Çağlayan, A.M. ve Sevin, M., 1991. Bitlis Masifi Bitlis-Tatvan-Hizan-Şirvan dolayının jeolojisi. MTA Report No. 299, Ankara (yayımlanmamış).
• Tolluoğlu, A. Ü. ve Erkan, Y., 1982. Mutki (Bitlis) yöresindeki bölgesel metamorfik kayaçların petrografik incelenmesi. Yerbilimleri, 9, 73- 89 (in Turkish).
• Tsikouras, B., Karapi, S., Grammatikopoulos, A.T., and Hatzipanagiotou, K., 2006. Listwaen- ite evolution in the ophiolite mélange of Iti Mountain. European Journal Mineralogy, 18, 243-255.
• Turekian, K.K., 1977. Geochemical distribution of ele- ments. Encyclopedia of Science and Tech- nology, 4th ed., McGraw-Hill, NewYork., pp. 627-630,
• Tüysüz, N., and Erler, A., 1993. Geochemistry and evolution of listwaenites in the Kağızman region (Kars, NE-Turkey). Chemie der Erde 53, 315–329.
• Uçurum, A., 1998. Application of the correspon- dence-type geostatistical analysis on the Co, Ni, As, Ag and Au concentrations of the listwaenites from serpentinites in the Divriği and Kuluncak Ophiolitic Mélanges. Turkish
• Journal of Earth Science, 7, 87-95.
• Uçurum, A., 2000. Listwaenites in Turkey: Perspec- tives on formation and precious metal con- centration with reference to occurrences in East - Central Anatolia. Ofioliti, 25, 15–29.
• Uçurum, A., and Larson, L.T., 1999. Geology, base- precious metal concentration and genesis of the silica-carbonate alteration (listwaenites) from Late Cretaceous ophiolitic melanges at Cürek-Divriği in Sivas province and at Gü- venç, Karakuz Hekimhan in Malatya prov- ince, Central East Turkey. Chemie der Erde Geochemistry, 59, 77–104.
• Wicks, F.J., and Plant, A.G., 1979. Electron-micro- probe and X-ray microbeam studies of
• serpentine textures. The Canadian Mineralo- gist, 17 (4), 785-830.
• Yılmaz, O., 1975. Cacas bölgesi (Bitlis Masifi) kayaçlarının petrografik ve stratigrafik ince- lenmesi. Bulletin of Turkish Journal, 18 (1), 33-41.
• Yılmaz, Y., 1978. Gevaş (Van) dolayında Bitlis Mas- ifi/ofiyolit ilişkisi. Turkish 4th PetroliumCon- gress, Ankara, Abstract, p.83-93.
• Yılmaz, Y., Dilek, Y. ve Işık, H.,1981. Gevaş (Van) ofi- yolitinin jeolojisi ve sinkinematik bir makasla- ma zonu. Bulletin of the Geological Society of Turkey, 24, 37-44.
• Zhelobov, P., 1979. Alpine type hyberbasite rocks as a probable source of gold. International Ge- ology Review, 23, 347-353.