The Pınarbaşı granitoid (Gediz-Kütahya) Mo-Cu, Pb-Zn and Sb±Ag mineralizations: an example of the polymetallic mineralizations from the Mid-West Anatolia

Yıl 2012, Cilt: 33 Sayı: 2, 141 - 168, 01.03.2012

Okan Delibaş Oktay Parlak Fatih Pekdemir Cüneyt Baran

Öz

Anahtar Kelimeler

-

Pınarbaşı Granitoidi (Gediz-Kütahya) Mo-Cu, Pb-Zn ve Sb±Ag Cevherleşmeleri: Polimetalik Cevherleşmelere Orta-Batı Anadolu'dan Bir Örnek

Öz

Orta-Batı Ege Bölgesinde Eğrigöz, Koyunoba ve Baklan granitoidleri ile birlikte Menderes masifinin kuzeydoğu kenarında yüzeylenen Pınarbaşı granitoidi başlıca granit, porfirik monzonit ve kuvars-monzodiyoritlerden oluşmaktadır. Farklı mineralojik ve dokusal özelliklere sahip bu magmatik birimlerin birbirlerini keser ilişkiler sunması, Pınarbaşı granitoidinin bölgeye çok fazlı getirimlerle yerleştiğini göstermektedir. Pınarbaşı granitoidini kuzeybatıda kireçtaşları, güneybatıda ise ofiyolitik melanj birimleri sınırlandırmakta ve tüm bu birimler ise normal ve doğrultu atımlı fay sistemleri tarafından kesilmektedir. Çalışma bölgesinde Mo-Cu-Pb-Zn, Pb-Zn ve Sb±Ag olmak üzere üç farklı tipte cevherleşme saptanmıştır. Mo-CuPb-Zn cevherleşmesi; granitodi kesen ağsal kuvars damarları ile KB, KD doğrultulu kırık hatlarına paralel gelişmiş kuvars damarları ve silisleşmiş zonlarla ilişkilidir. Cevherleşmenin ana mineralleri başlıca molibdenit, kalkopirit, pirit, sfalerit, galenit ve fahlerz grubu minerallerdir. Ana alterasyon tipleri ise serisitleşme, killeşme ve silisleşmedir. Pb-Zn cevherleşmesi, kireçtaşları içerisinde kırık hatları boyunca gelişen silisleşmiş zonlar ile ilişkilidir. Cevherleşmenin ana mineralleri galenit, sfalerit, anglezit ve serüsittir. Sb±Ag cevherleşmesi ise ofiyolitik melanj içerisinde jasperoid ve listvenitler ile ilişkili olarak gözlenmektedir.Dokanak ilişkileri, yan kayaç alterasyonları, cevherleşme tipleri, cevherleşmeye eşlik eden mineraller ile yan kayaçlarda gözlenen cevherleşmeler ve alterasyonlar, bölgede saptanan tüm bu cevherleşmelerin iki farklı evrede geliştiğini göstermektedir. Birinci evrede, granit içerisine porfirik monzonit sokulumu ile ağsal kuvars damalarlarına bağlı Cu-Mo-Pb-Zn cevherleşmesi ve bu cevherleşmeler ile ilintili serisitleşme ve killeşme, ikinci evrede ise porfirik monzonitleri kesen kırık sistemlerine paralel kuvars damarlarına ve silisleşmelere bağlı Mo-Cu-Pb-Zn cevherleşmesi gelişmiştir. Mo içeren bu damarlar çevresinde ise daha önce gelişmiş alterasyon zonlarını maskeleyen ve başlıca profillit-, muskovit-, andaluzit-, alunit-, diaspor-, apatit-, florit ve kil grubu minerallerden oluşan alterasyon zarfları tanımlanmıştır. Ayrıca, ikinci evre cevherleşmelerinin; bölgede kireçtaşları içerisinde Pb-Zn, jasperoidler içerisinde ise Sb±Ag cevherleşmelerinin gelişiminde de önemli rol oynadığı düşünülmektedir

Anahtar Kelimeler

Pınarbaşı granitoidi, Orta-Batı Anadolu, Mo-Cu-Pb-Zn cevherleşmesi, Sb±Ag±Au cevherleşmesi, Alterasyon tipleri

Kaynakça

• Akdeniz, N. ve Konak, N. 1979. Simav-Emet
• Tavşanlı-Dursunbey-Demirci yörelerinin
• jeolojisi. MTA., Rapor No: 6547, Ankara (yayımlanmamış).
• Altunkaynak, Ş. 2007. Collision-driven slab bre- akoff magmatism in northwestern Ana- tolia, Turkey. Journal of Geology, 115, 63-82.
• Altunkaynak, Ş. and Yılmaz, Y. 1998. Petroge- nesis and time-progressive evolution of the Cenozic continental volcanism in the Biga Peninsula, NW Anatolia (Tur- key), Lithos, 102, 316-340.
• Aydoğan, M.S. 2006. Baklan graniti (Murat Dağı, Banaz/Uşak) civarındaki baz metal cev- herleşmesinin mineral parajenezi, metal zonlanması ve kökenlerinin izotop jeo- kimyası ile saptanması. Doktora Tezi, Süleyman Demirel Üniversitesi, 238s.
• Aydoğan, M.S., Çoban, H., Bozcu, M. and Akın- cı, Ö. 2008. Geochemical and mantle- like isotopic (Nd, Sr) composition of the Baklan granite from the Muratdağı regi- on (Banaz, Uşak), western Turkey: imp- lications for input of juvenile magmas in the source domains of western Anato- lia Eocene-Miocene granits. Journal of Asian Earth Sciences, 33, 155-176.
• Bekler, T., Demirci, A., Özden, S. ve Kalafat, D. 2011. Simav ve Emet fay zonlarındaki depremlerin optimum kaynak paramet- relerinin analizi. 1. Türkiye Deprem Mü- hendisliği ve Sismoloji Konferansı, An- kara.
• Bozkurt, E. and Satır, M. 2000. The southern Menders massif (western Anatolia): ge- ochronology and exhumation history. Geological Journal, 35, 285-296.
• Cengiz, İ. ve Genç, Y. 2003. Domaniç (Kütahya) bakır-molibden cevherleşmesinin jeolo- jisi ve alterasyon özellikleri. Jeoloji Mü- hendisliği Dergisi, 27(2), 47-75.
• Dilek, Y., Altunkaynak, Ş. and Öner, Z. 2009. Syn-extensional granitoids in the Men- deres core complex and the Late Ceno- zoic extensional tectonics of the Aege- an province. In: Extending a continent: Architecture, Rheology and heat Bud- get. Ring, U., and Wernicke, B. (Eds.), Geological Society, London, Special Publications, 321, 197-223.
• Doğan, A. ve Emre, Ö. 2006. Ege graben siste- minin kuzey sınırı: Sındırgı-Sincanlı fay zonu. 59. Türkiye Jeoloji Kurultayı Bildi- ri Özleri Kitabı, Ankara, 83-84.
• Dong, G., Morrison, G. and Jaireth, S. 1995. Qu- artz textures in epithermal veins, Que- ensland, -classification, origin, and implication. Economic Geology, 90, 1841-1856.
• Dora, Ö. 1969. Karakoca granit masifinde petro- lojik ve metalojenik etüdler. MTA, Rapor No:3855, Ankara (yayımlanmamış).
• Ercan, T., Satır, M., Kreuzer, H., Turkecan, A., Günay, E., Çevikbaş, A., Ateş, M. ve Can, B. 1985. Batı Anadolu Senozoyik volkanitlerine ait yeni kimyasal, izotopik ve radyometrik verilerin yorumu. Türki- ye Jeoloji Kurumu Bülteni, 28, 121-136.
• Ercan, T., Satır, M., Sevin, D. ve Türkecan, A.
• Batı Anadolu’daki Tersiyer ve Ku
• vaterner yaşlı volkanik kayaçlarda yeni
• yapılan radyometrik yaş ölçümlerinin
• yorumu. MTA Dergisi, 119, 103-112.
• Erler, A. 1979. Karakaya (Simav-Kütahya) kur- şun, çinko yatağı kükürt izotoplarının in- celemesi. Türkiye Jeoloji Kurumu Bülte- ni, 22, 117-119.
• Gawlik, J. 1960. Karakoca-Simav kurşun ocağı- nın etüdü hakkında rapor. MTA, Rapor No: 2813 (yayımlanmamış).
• Gonca, Ş., Karul, B., ve Dilek, S. 1986. Orta Anadolu polimetal aramaları Muratda- ğı genel jeokimya prospeksiyon raporu. MTA, Rapor No: 8061, Ankara (yayım- lanmamış).
• Gökce, A. 1986. Cebrail (Gediz-Kütahya) anti- mon yatağının jeolojisi. Cumhuriyet Üni- versitesi, Mühendislik Fakültesi, Yerbi- limleri Dergisi, 3(1), 27-35.
• Gökce, A.  and Spiro, B. 1994. Stable isotope study of antimony deposits in the Mu- ratdağı Region,  Western Turkey. Mine- ralium Deposita, 29, 361-365.
• Gümüş, A. 1967. Eğrigöz (Emet) köyü kurşun zuhurları. MTA, Rapor No:756, Ankara (yayımlanmamış).
• Hariss, N.B.W., Kelley, S. and Okay, A.I. 1994. Post-collisional magmatism and tecto- nics in northwest Anatolia. Contributi- ons to Mineralogy and Petrology, 117, 241-252.
• Hasözbek, A., Akay, E., Erdoğan, B., Satır, M. and Siebel, W. 2010a. Early Miocene granite formation by detachment tec- tonics or not? A case study from the northern Menderes Massif (Western
• Turkey). Journal of Geodynamics, 50, 67-80.
• Hasözbek, A., Satır, M., Erdoğan, B., Akay, E. and Siebel, W. 2010b. Early Miocene post-collisional magmatism in NW Tur- key: geochemical and geochronologi- cal constraints. International Geology Review, 53(9), 1098-1119.
• Hemley, J.J., Montoya, J.W., Marinenko, J.W. and Luce, R.W. 1980. Equilibria in the system AlO-SiO-HO and some general implications for alteration- mineralization processes. Economic Geology, 75, 210-228. 2
• Işık, V. 2004. Kuzey Menderes masifinde Simav makaslama zonunun mikro-tektonik özellikleri, batı Anadolu, Türkiye. Türki- ye Jeoloji Kurumu Bülteni. 47(2), 49-91.
• Işık, V. and Tekeli, O. 2001. Late orogenic crus- tal extension in the northern Menders massif (western Turkey): Evidences for metamorphic core complex formation. International Journal of Earth Sciences, 89, 757-765.
• Işık, V., Seyitoğlu, G. and Çemen, İ. 2003. Ductile-brittle transition along the Ala- şehir detachment fault and its structural relationship with the Simav detachment fault, Menderes massif, western Turkey.
• Tectonophysics, 374, 1-18.
• Işık, V., Tekeli, O. and Seyitoğlu, G. 2004. The 40Ar/39Ar age of extensional ductile de- formation and granitoid intrusion in the northern Menderes core complex: imp- lications for the intrusion of extensional tectonics in western Turkey. Journal of Asian Earth Sciences, 23, 555-566.
• Kaya, O. 1972. Tavşanlı yöresi ofiyolit sorunu- nun ana çizgileri. Türkiye Jeoloji Kuru- mu Bülteni, 15, 26-108.
• Khashgerel, B.-E., Rye, R.O., Hedenquist, J.W. and Kavlieris, I. 2006. Geology and re- connaissance stable isotope study of the Oyu Tolgoi porphyry Cu-Au system, South Gobi, Mongolia. Economic Geo- logy, 101, 503-522.
• Konak, N. 1982. Simav dolayının jeolojisi ve me- tamorfik kayaçların evrimi. İstanbul Yer- bilimleri Dergisi, 3, 313-337.
• Konya, S. 1995. Kütahya, Simav, Dağardı- Örencik antimuan-altın sahası maden jeolojisi ön etüt raporu. MTA, Rapor No: 2679, Ankara (yayımlanmamış).
• Köprübaşı, N. and Aldanmaz, E. 2004. Geoche- mical constraints on the petrogenesis of Cenozoic I-type granitoids in northwest Anatolia, Turkey: evidence for magma generation by lithospheric delamination in a post-collisional setting. Internatio- nal Geology Review, 46, 705-729.
• Lawrence, T.L. and Erler, A. 1992. Geologic set- tings and geochemical signatures of twenty-two precious metal prospects in Turkey. Geosound, 1st Interantional Symposium on Eastern Mediterranean Geology, 9-28.
• M.T.A, 2002. 1/500.000 ölçekli Türkiye jeoloji haritası, İzmir paftası.
• Oyman, T., Özgenç, İ., Tokçaer, M. and Akbu- lut, M. 2012. Petrology, geochemistry, and evolution of the iron skarns along the northern contact of the Eğrigöz Plu- tonic Complex, Western Anatolia, Tur- key. Turkish Journal of Earth Sciences, 21(In Press).
• Oktay, A.,I. and Satır, M. 2000. Coeval pluto- nism and metamorphism in a latest Oli- gocene metamorphic core complex in northwest Turkey. Geological Magazi- ne, 137, 495-516.
• Oygür, V. 1997. Metallogeny of the Simav gra- ben (Inner-Western Anatolia). ODTU Fen Bilimleri Enstitüsü, Doktora Tezi, 144s.
• Oygür, V. ve Erler, A. 2000. Simav grabeninin metalojenesi (İç-Batı Anadolu, Türkiye).
• Türkiye Jeoloji Bülteni, 43(1), 7-19.
• Oygür, V., Demirbaş, M. ve Bayburtoğlu, B. 2002. Simav (Kütahya) yöresi tahkik je- okimya raporu (J21, J22, K22 paftaları). MTA, Rapor No:1456, Ankara (yayım- lanmamış).
• Pourteau, A., Candan, O. and Oberhansli, R. 2010. High-pressure metasediments in central Turkey: Constraints on the Neotethyan closure history. Tectonics, 29(5), TC5004.
• Ring, U. and Collins, A.S. 2005. U-Pb SIMS da- ting of synkinematic granites: timing of core-complex formation in the northern Anatolide belt of western Turkey. Jour- nal of the Geological Society, London, 162, 289-298.
• Ring, U., Johnson, C., Hetzel, R. and Gessner, K. 2003. Tectonic denudation of a Late Cretaceous-Tertiary collisional belt: re- gionally symmetric cooling patterns and their relation to extensional faults in the Anatolide belt of western Turkey. Geological Magazine, 140, 421-441.
• Semiz, B., Özpınar, Y. and Helvacı, C. 2010. Geochemistry of the Pınarbaşı grani- te (Gediz-Kütahya-Western Anatolia), Goldschmidt Conference Abstracts, A933.
• Seyitoğlu, G. and Scott, B.C. 1992. Late Ceno- zoic volcanic evolution of the northeas- tern Aegean region. Journal of Volca- nology and Geothermal Research, 54, 157-176.
• Sillitoe, R.H. 2010. Porphyry copper system. Economic Geology, 105, 3-41.
• Soykal, T., Tuna, E., ve Taşkın, İ., 1980. Kütahya- Simav-Dağardı antimuan cevherleşme- si. MTA, Rapor No: 1768, Ankara (ya- yımlanmamış).
• Şaroğlu, F., Boray, A. ve Emre, Ö. 1987. Türkiye aktif fayları. MTA, Rapor No:8643, An- kara (yayımlanmamış).
• Şaroğlu, F., Emre, Ö. ve Boray, A. 1992. Tür- kiye diri fay haritası (1:1000.000). MTA yayınları, Ankara.
• Şener, A.K., Menteş, B., Sarı, R., Saygılı, A. and
• Tufan, V. 2006. Geological synthesis of
• epithermal gold depoists in the Sındır
• gı district, Balıkesir province, Turkey.
• ICP486, Au-Ag-Te-Se Deposits, Proce
• edings of the 2006 Field Workshop, İz- mir, 148-153.
• Taşkın, İ. 1978. Kütahya ili, Simav ilçesi, Ahmet- li köyü antimuan zuhurları. MTA, Rapor No:6751, Ankara (yayımlanmamış).
• Thompson, S.M. and Ring, U. 2006. Thermoch- ronologic evaluation of postcollision ex- tension in the Anatolide orogen, wes- tern Turkey. Tectonics, 25, 1-20.
• Thompson, A.J.B. and Thompson, J.F.H. 1996. Atlas of Alteration, A Field and Petrog- raphic Guide To Hydrothermal Alterati- on Minerals, Geological Society of Ca- nada, Mineral Deposits Division, 119s.
• Tokay, M. ve Doyuran, V. 1979. Gediz ve dolay- larının sismotektonik özellikleri. Türkiye Jeoloji Kurumu Bülteni, 22, 209-210.
• Watanabe, Y. and Hedenquist, J.W. 2001. Mi- neralogic and stable isotope zonati- on at the surface over the El Salvador porphyry copper deposits, Chile. Eco- nomic Geology, 96, 1775-1797.