Yeşilırmak Havzası Mekânsal Yağış Dağılımına ait Değişiminin Deterministik ve Stokastik Yöntemlerle Belirlenmesi

Yıl 2018, Cilt: 39 Sayı: 3, 263 - 276, 27.12.2018

Murat Kale

https://doi.org/10.17824/yerbilimleri.503952

Cited By: 8

Öz

Bu çalışmada, deterministik ve stokastik yöntemler bir arada kullanılarak Yeşilırmak Havzası için mekânsal yağış dağılımını en iyi temsil eden modelin belirlenmesi ve mekânsal yağış dağılımına ait değişiminin ortaya çıkartılması amaçlanmıştır. Çalışmada, otuz meteoroloji gözlem istasyonuna ait 1954 – 2014 yılları arasındaki yağış veri seti kullanılmıştır. Havzayı en iyi temsil eden modelin belirlenmesi için deterministik yöntemlerden Uzaklığın Tersi ile Ağırlıklandırma (IDW) ve stokastik yöntemlerden Ortalamasız Kriging (OK) yöntemi kullanılmıştır. Yağış modellerinin doğruluğu Çapraz Geçerlilik (Cross-Validation) analiz yöntemiyle test edilmiş ve modellerin karşılaştırılmasında Ortalama Hata (ME), Ortalama Mutlak Hata (MAE), Karekök Ortalama Hata (RMSE) ve Standardize Karekök Ortalama Hata (RMSSE) değerlerinden faydalanılmıştır. En uygun model seçiminden itibaren 1954 – 1984 ve 1984 – 2014 dönemlerine ait mekânsal yağış haritaları oluşturulmuş ve değişim araştırılmıştır. Çalışma sonuçları iki grupta toplanabilir. (i) OK yöntemi ile yapılan modelleme IDW yöntemi ile yapılan modellemeye göre daha iyi sonuçlar vermiştir. (ii) İkinci otuz yıllık dönemde havza genelinde yağış yüksekliği artış eğilimindedir.

Anahtar Kelimeler

IDW, OK, Mekânsal yağış dağılımı, Yeşilırmak Havzası

Kaynakça

• Ahrens, B., 2006. Distance in spatial interpolation of daily rain gauge data. Hydrology and Earth System Sciences, 10(2), 197- 208.
• Atalay, İ., 1982. Türkiye Jeomorfolojisine Giriş. Ege Üniversitesi Edebiyat Fakültesi. Yayın No: 9, İzmir.
• Atalay, İ., 1986. Uygulamalı Hidrografya. Ege Üniversitesi Edebiyat Fakültesi. Yayın No: 38, İzmir.
• Aydın, O., 2014. Türkiye’de yıllık ortalama toplam yağışın kriging yöntemiyle belirlenmesi. Doktora Tezi, Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Ankara (yayımlanmamış).
• Aydın, O., ve Çiçek, İ., 2013. Ege bölgesindeki yağışın mekânsal dağılımı. Coğrafi Bilimler Dergisi, 11 (2), 101-120.
• Aydın, O., and Çiçek, İ., 2015. Geostatistical Interpolation of Precipitation in Turkey. Lambert Academic Publishing, Saarbrucken.
• Avcı, K.M., Erkal, T., ve San, B.T., 2003. Yeşilırmak Deltası kıyı çizgisi değişiminin uzaktan algılama ve coğrafi bilgi sistemleri yöntemi ile incelenmesi. Maden Tetkik ve Arama (MTA), Rapor no: 10612, Ankara.
• Avcı, K.M., Erkal, T., and San, B.T., 2004. Practical detection of coastline changes of the Yeşilırmak Delta using remote sensing and GIS techniques, northern Turkey. Proceedings of International Symposium on Earth System Sciences 2004, İstanbul.
• Bailey, T.C., and Gatrell, A.C., 1995. Interactive Spatial Data Analysis. Addison Wesley Longman Limited, Harlow.
• Bayazıt, M., 1995. Hidroloji. İstanbul Teknik Üniversitesi Yayınları, İstanbul.
• Bivand, R.S., Pebesma, E.J., and Gómez-Rubio, V., 2008. Applied Spatial Data Analysis with R (Use R). Springer, New York.
• Chun, Y., and Griffirth, D.A., 2013. Spatial Statistics&Geostatistics. SAGE, London. Delhomme, J.P., 1978. Kriging in the hydrosciences. Advantages in Water Resources, 1(5) , 251-266.
• Erkal, T., 1991. Çarşamba ovası (yeşilırmak deltası) ve çevresinin jeomorfolojisi. Doktora Tezi, İstanbul Üniversitesi Deniz Bilimleri ve Coğrafya Enstitüsü, İstanbul (yayımlanmamış).
• Erkal, T., 1995. Plio-Quaternary evolution of the Yeşilırmak Delta, northern Turkey. Geology of the Black Sea Region, A.Erler, T.Ercan, E.Bingöl and S.Örçen (eds.), Proceedings of the International Symposium on the Geology of the Black Sea Region, Ankara.
• Ertunç, G., 2013. Kovaryans eşlemeli krigleme yöntemi ile kaynak kestirimi. Hacettepe Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü, Doktora Tezi, Ankara (yayımlanmamış).
• Fetter, C.W., 1994. Applied Hydrogeology. Prentice Hall, New Jersey.
• Fisk, H.N., 1955. Sand facies of recent Mississippi Delta deposit. 4th World Petroleum Congress. Rome.
• Fotheringham, A., Brunsdon, C., and Charlton, M., 2000. Quantitative Geography Perspectives on Spatial Data Analysis. SAGE, London.
• Frazier, D.E, 1967. Recent deltaic deposits of the Mississippi River: Their development and chronology. Gulf Coast Association of Geological Societies, 17, 287–315.
• Franke, R., and Nielson, G., 1980. Smooth interpolation of large sets of scattered data. International Journal for Numerical Methods in Engineering, 15, 1691–1704.
• Hengl, T., 2009. A Practical Guide to Geostatisticstical Mapping. Office for Official Publications of the European Communities, Luxembourg.
• Isaaks, E., and Srivastava, R., 1989. An Introduction to Applied Geostatistics. Oxford University Press, New York.
• İnal, C., ve Yiğit C.O, 2003. Jeodezik uygulamalarda Kriging enterpolasyon yönteminin kullanılabilirliği. TUJK 2003 Yılı Bilimsel Toplantısı Coğrafi Bilgi Sistemleri ve Jeodezik Ağlar Çalıştayı, Konya.
• Jagannathan, P., Arlery, R., Ten, K.H., and Zavarina, M., 1967. A note on climatological normals. World Meteorological Organization (WMO), Technical Note 84, Geneva.
• Kalkhan, M.A., 2011. Spatial Statistics Geospatial Information Modelling and Thematic Mapping. CRC Press, USA.
• Kerey, E.İ., ve Erkal, T., 2014. Sedimantoloji. Nobel, Ankara.
• Köle, M.M, ve Ataol, M., 2016. Yeşilırmak Deltası’nda 2000 - 2016 yılları arasında gözlenen kıyı erozyonu. 4.Uluslararası Coğrafya Sempozyumu GEOMED 2016, R. Efe, İ. Cürebal ve L. Levai (edt.), Antalya.
• Krige, D., 1951. A statistical approach to some basic mine valuation problems on the Witwatersrand. Journal of the Chemical, Metallurgical and Mining Society of South Africa, 52, 119-139.
• Krivoruchko, K., Gotway, C., and Zhigimont, A., 2003. Statistical tools for regional data analysis using GIS. GIS’03 Proceedings of the 11th Association for Computing Machinery (ACM) International Symposium on Advances in Geographic Information Systems, New Orleans.
• Liu, F, Yuan, L., Yang, Q., Ou, S., Xie, L., and Cui, X., 2014. Hydrological responses to the combined influence of diverse human activities in the Pearl River delta, China. Catena, 113, 41-55.
• Saraç, C., 1994. Maden yataklarının değerlendirilmesinde jeoistatistiksel simülasyon yöntemlerinin kullanılması. Jeoloji Mühendisliği, 44-45, 21-27.
• Tercan, A.E., ve Saraç, C., 1998. Maden yataklarının değerlendirilmesinde jeoistatistiksel yöntemler. TMMOB Jeoloji Mühendisleri Odası, Yayın no 48, Ankara.
• Thompson, M., 1983. Control Procedures in Geochemical analysis. In statistics and Data Analysis in Geochemical Prospecting, Hovvarth, R.J. (eds.), Elsevier, Amsterdam.
• Ünver, Ö., Gamgam, H., ve Altunkaynak, B., 2013. Temel İstatistik Yöntemler. Seçkin, Ankara.
• Vieira, S.R., Hatfield, J.L., Nielsen, D.R., and Biggar, J.W., 1983. Geoistatistical theory and aplication to variability of some agronomical properties. Hilgardia, 51(3), 1-75.
• Xing, W., and ChaoYu, W., 2011. Holocene delta evolution and sequence stratigraphy of the Pearl River Delta in South China. Science China Earth Sciences, 54(10), 1523-1541.