Yerebatan Cistern and Neighborhood during the Ottoman Period

Yıl 2019, Cilt: 1, 81 - 99, 27.12.2019

Ayhan Han

https://doi.org/10.53979/yillik.2019.5

Öz

Studies of the restorations of Byzantine structures during the Ottoman period and of
their placement within the urban fabric have been limited to certain types of buildings;
cisterns have not been among them. This study discusses the Ottoman restorations of
the Basilica Cistern and the neighborhood built upon it. Its main purpose is to identify
the Ottoman restorations carried out in the cistern and to explore the relationship of the
structure to its urban landscape. The neighborhood, including its main street, stables,
and palace, became known by the name of the cistern above which they were located,
Yerebatan. The cistern’s columns, arches, and vaults supported the ground and provided
a flat surface upon which the neighborhood was built. First, the study aims to analyze
the cistern and the neighborhood with the aid of two previously unpublished plans as
well as a cross section of the cistern. Second, it seeks to identify the transformations
in the street pattern, the layout of dwellings along the streets, and the social makeup
of the area through the analysis of an 1803 sketch of the neighborhood and an 1874
property register. It concludes that the cistern, which became the key component of the
ground topography in Yerebatan, shaped the neighborhood’s morphology.

Anahtar Kelimeler

yerebatan cistern, Ottoman restorations, Ottoman neighborhood, street

Osmanlı Döneminde Yerebatan Sarnıcı ve Mahallesi

Öz

Bizans yapılarının Osmanlı dönemi restorasyonları ve kent morfolojisindeki yeri hakkındaki
araştırmalar belirli bina tipleriyle sınırlı kalmış ve sarnıçlar bu gruba dahil edilmemiştir.
Bu çalışma, Yerebatan Sarnıcı’nın Osmanlı döneminde geçirdiği onarımları ve sarnıç
üzerinde yer alan mahalleyi incelerken, sarnıçtaki onarımların kapsamını tespit etmeyi ve
yapının kent ile kurduğu ilişkiye dair gözlemlerde bulunmayı amaçlıyor. Yerebatan Sarnıcı,
üzerinde bulunan cadde, mahalle, ahırlar ve saraya hem ismini hem de zeminini vermişti.
Bu çalışma, ilk olarak daha önce yayımlanmamış olan Yerebatan Sarnıcı’nın iki adet plan
ve kesiti üzerinden sarnıç ve mahalleye dair bir analiz yapıyor. İkinci aşamada ise sokak
dokusu ve cadde üzerindeki konut dizilerinin dönüşümü ve sosyal içeriğin belirlenmesi
amacıyla mahallenin 1803 tarihli krokisi ve 1874 tarihli emlak defterini inceliyor. Zemin
topografyasının belirleyici unsuru olan sarnıcın mahalle morfolojisini de şekillendirdiği
sonucuna varılıyor.

Anahtar Kelimeler

yerebatan, sarnıç, Osmanlı restorasyonları, cadde, Osmanlı mahallesi

Kaynakça

• Beyatlı, Ahmet, haz. Fâtih Sultan Mehmed’in 877/1472 Tarihli Vakfiyyesi. Ankara: Türk Tarih Kurumu, 2013.
• Evliya Çelebi. Evliyâ Çelebi Seyahatnâmesi, Topkapı Sarayı Kütüphanesi Bağdat 304 Numaralı Yazmanın Transkripsiyonu-Dizini. Cilt 1. Hazırlayan Robert Dankoff, Seyit Ali Kahraman ve Yücel Dağlı. İstanbul: Yapı Kredi Yayınları, 2006.
• Forcheimer, Philipp, ve Josef Strzygowski. Die Byzantinischen Wasserbehalter von Konstantinopel. Viyana: Verlag der Mechitharisten-Congregation, 1893.
• Gyllius, Petrus. The Antiquities of Constantinople. Çeviren John Ball. Londra: 1729.
• Hafız Hüseyin Ayvansarayi. The Garden of the Mosques. Çeviren Howard Crane. Leiden: Brill, 2000.
• Mehmed Ziya Bey. İstanbul ve Boğaziçi: Bizans ve Osmanlı Medeniyetlerinin Âsâr-ı Bâkıyesi. İstanbul: İBB Kültür A.Ş., 2016.
• Pardoe, Julia. The Beauties of the Bosphorus. Londra: George Virtue, 1838.
• Pertusier, Charles. Picturesque Promenades in and Near Constantinople, and on the Waters of the Bosphorus. Londra: Sir Richard Phillips and co., 1820.
• Procopius. Buildings. Cilt 7. Çeviren B. Dewing ve Glanville Downey. Londra: Loeb Classical Library, 1971.
• Şem’dânî-zâde Fındıklılı Süleyman Efendi. Müri’i’t-Tevârih. Cilt 1. Yayınlayan Münir Aktepe. İstanbul: İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Matbaası, 1976.
• Walsh, Robert, ve Thomas Allom. İstanbul Manzaraları: Rumeli’de ve Batı Anadolu’da Gezintilerle. Çeviren Şeniz Türkömer. İstanbul: Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları, 2013.
• Altınay, Ahmet Refik. Fatma Sultan. İstanbul: Diken-İnci Matbaası, tarihsiz.
• Altuğ, Kerim. “İstanbul’da Bizans Dönemi Sarnıçlarının Mimari Özellikleri ve Kentin Tarihsel Topografyasındaki Dağılımı.” Doktora Tezi, İstanbul Teknik Üniversitesi, 2013
• Arseven, Celâl Esad. Istılâtât-ı Mi’mâriyye. Çeivren Şeyda Alpay. İstanbul: Kaknüs Yayınları, 2017.
• Bozkurt, Nebi. “Sarnıç.” TDV İslâm Ansiklopedisi. Cilt 36, 158-159. İstanbul: TDV Yayınları, 2009.
• Byzantios, Scarlatos D. Constantinople: A Topographical, Archaeological, and Historical Description. Cilt 1. Çeviren Haris Theodorelis-Rigas. İstanbul: İstos, 2019.
• Cerasi, Maurice. Divanyolu. Çeviren Ali Özdamar. İstanbul: Kitap Yayınevi, 2014.
• Cezzar, Mustafa. “Osmanlı Devrinde İstanbul Yapılarında Tahribat Yapan Yangınlar ve Tabii Âfetler.” Türk Sanatı Tarihi Araştırma ve İncelemeleri, c. I, yayınlayan Türk Sanatı Tarihi Enstitüsü, 327-414. İstanbul: Berksoy Matbaası, 1963.
• Crow, James, Jonathan Bardill ve Richard Bayliss. The Water Supply Of Byzantine Constantinople. Londra: Society for the Promotion of Roman Studies, 2008.
• Çeçen, Kazım, ve Celal Kolay. Topkapı Sarayı’na Su Sağlayan İsale Hatları. İstanbul: İSKİ, 1997. Erdoğan, Muzaffer. Lale Devri Başmimarı Kayseri’li Mehmed Ağa. İstanbul: İstanbul Fetih Cemiyeti Yayınları, 1962.
• Eyice, Semavi. “Yerebatan Sarayı.” Dünden Bugüne İstanbul Ansiklopedisi. Cilt 7, 503-504. İstanbul: Kültür Bakanlığı ve Tarih Vakfı, 1994.
• İnalcık, Halil. The Survey of Istanbul 1455. İstanbul: Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları, 2012. Müller-Wiener, Wolfgang. İstanbul’un Tarihsel Topografyası. Çeviren Ülker Sayın. İstanbul: Yapı Kredi Yayınları, 2016.
• Necipoğlu, Gülrü. Architecture, Ceremonial, and Power: The Topkapı Palace in the Fifteenth and Sixteenth Centuries. Cambridge: MIT Press, 1991.
• Önlü, Şenhaz. “Yerebatan Sarnıcı’nın Taşıyıcı Elemanlarının Analizi.” Yüksek lisans tezi, İstanbul Teknik Üniversitesi, 2010.
• Rossi, Aldo. The Architecture of the City. Derleyen Peter Eisenman, çeviren Diane Ghirardo ve Johan Oackman. Cambridge: MIT Press, 1984.
• Yücel, Erdem. “İstanbul’da Bizans Sarnıçları.” Arkitekt 325 (1967): 16-20.