“For Thousands of Years, Waters Delineated the Destiny of This City and Its People”: A Material Cartography of the Coastlines and the Shaping of Istanbul’s Port Geography

Yıl 2021, Cilt: 3, 93 - 121, 30.12.2021

Gökçen Erkılıç

https://doi.org/10.53979/yillik.2021.5

Öz

The planetary scale of urbanization and shifting scales of ecological devastation have recently brought new forms of attention to the conditions of the urban edge. Preconceived temporal frameworks, scales, and agents fail to decipher histories. This paper introduces a conceptual and a cartographic methodology to study the material history of Istanbul’s urban edge by the water through the “critical delineation” of its coastline. In a city whose process of urbanization has been predominantly defined by the colonization of land, this methodology aims to shift attention to the waterward space, to the production of port geography. It follows material dispositions between land and sea, focusing on the organization of port logistics, dislocation, and discharge of coastal sediments. By landing and production of urban debris, the coastal geography of the city was made and remade as a place of human engagement with nature. A longue durée take on this material disposition provides over a hundred years of historic processes to delineate a cartography of fluctuations of the changing coastlines on this shifting landscape. The coastline of Istanbul becomes the body of research, and therefore, the production of port geography initiates a production of meaning. As an urban edge, it unfolds nonhuman agency and human engagement with the planetary, as much as it unfolds the everyday production of political discourse and its discrepancies.

Anahtar Kelimeler

coastline, port geography, material cartography, planetary urbanization, political ecology

Teşekkür

This paper is partially based on my doctoral thesis, “‘This is not a line’: Critical Delineation of the Coastline in Istanbul” (PhD diss., Istanbul Technical University, 2019). I would like to thank all the reviewers and editors of YILLIK: Annual of Istanbul Studies for their thoughtful insights and comments during the finalization of this text.

“Bu Su Binlerce Yıldır Bu Şehrin ve İnsanlarının Kaderini Çizmiş”: Kıyı Çizgilerinin Maddi Kartografisi ve İstanbul’un Liman Coğrafyasının Şekillendirilmesi

Öz

Gezegensel kentleşme ve ekolojik yıkımın yer değiştiren ölçeklere yayılan etkileri, kent çeperi olarak anılan yerlere dair yeni ilgi biçimleri getirdi; alışılagelmiş ölçek algıları aşılıyor, zamansal çerçeveler genişliyor ve öznelikler artıyor. Bu yazı, kıyı şeridinin eleştirel bir tasvirini yaparak, İstanbul’un suyla birleşen kentsel çeperinin maddi tarihini incelemek amacıyla kavramsal ve kartografik bir metodoloji önermektedir. Kentleşme süreci anlatısı ağırlıklı olarak karanın kolonileştirilmesi olarak tanımlanan şehri düşündüğümüzde, bu metodoloji dikkatini kıyı çizgisinin su tarafına, liman coğrafyasının yaratımına yönlendiriyor. Kara ve suyun arasında cereyan eden maddi yer değiştirmeleri, liman lojistiğinin organizasyonu, yerinden etme ve kıyı boşaltımına odaklanarak takip ediyor. Şehrin kıyısal coğrafyası, karada yerleşim ve kentsel atık üretimiyle, doğayla insan etkileşiminin bir mekânı olarak devamlı yeniden üretilmiştir. Bu maddi duruma uzun süreli bir tarihsel bakış (longue durée), yerinde sabit durmayan bu peyzajdaki değişken kıyı şeritlerinin yüz yılın üzerinde bir tarihsel sürece yayılan dalgalanmasının bir kartografyasını sunmaya yardım ediyor. İstanbul’un kıyı şeridi araştırmanın temelini oluşturuyor, dolayısıyla liman coğrafyasının üretimi anlam üretimine önayak oluyor. Şehir çeperi olarak, siyasal söylemler ve onların tutarsızlıklarının gündelik üretimini ortaya koyduğu kadar, insan olmayan öznelikleri ve insanın gezegensel olanla ilişkisini açığa çıkarıyor.

Anahtar Kelimeler

kıyı çizgisi, liman coğrafyası, maddi kartografi, gezegensel kentleşme, politik ekoloji.

Kaynakça

• Ahmet Şefik, Seyyid. Dersaadet men-i müsademe map, 1893. Istanbul Studies Center.
• Ahmet Rasim. Türkiye Coğrafyası Sahilisi: Karadeniz Sevahili, 1930. Istanbul Research Institute Library.
• Ahmet Rasim. Mesahai bahriye icmali ve İstanbul Boğazı akıntılarının tetkiki, 1930.
• Başar, Ahmet Hamdi. İstanbul Limanı, Akşam Matbaası, , 1929. (Istanbul Studies Center and Bogazici University Library)
• Başar, Ahmet Hamdi. İstanbul’un Liman ve Köprü Meselesi, 1930. Istanbul Studies Center.
• Sayar, Malik., Sayar, Cazibe. İstanbul’un Surlar İçindeki Kısmının Jeolojik Haritası / The geology of the intramural city of Istanbul, İstanbul Teknik Üniversitesi, Maden Fakültesi, Kağıt ve Basım İşleri A.Ş., 1962. Istanbul Research Institute Library.
• İstanbul Limanı, T.C. Ekonomi bakanlığı Neşriyatı, İstanbul Deniz Ticaret Müdürlüğü, 1935. Istanbul Research Institute Library.
• İstanbul Limanına Verilecek Yeni Şekil, 1950. Istanbul Research Institute Library.
• Türkiye coğrafyası sahilisi: Karadeniz Sevahili. Yazan: Harita umum müdürlüğü, Deniz şubesi müdürü, Dz. Kaymakam Ahmet Rasim. Metin haricinde iki cetvel, bir harita ve yüz yirdmi dört resmi havi bir manzarai rüyet albümü vardır. Büyük Erkanıharbiye IX. Deniz Şubesi, İstanbul Deniz Matbaası, 3 IX 1930. Istanbul Research Institute Library.
• “Amiral (Vorton) tarafından 1871’da boğazlarda ceryanlar hakkında yapılan tetkikata ait profillerin mahalli ile 1894’te Rus ulemayi epharından Şendel’in iskandiller, kesafet, dereceyi hararet ve ceryanlar hakkında yaptığı tetkikatı mübeyyin kroki.” Istanbul Research Institute Library.
• Haydarpaşa Limanı Tevsii ve Salıpazarı Rıhtım İnşaatı, Nafia Vekaleti Demiryollar ve Limanlar İnşaat Dairesi, Pulman Matbaası, İstanbul, 1954. Salt Research Library.
• Aerial photographs: Istanbul Metropolitan Municipality and Google Earth
• Akcan, Esra. (Land)Fill Istanbul - Dolgu İstanbul: Twelve Scenarios for a Global City. Istanbul: 124/3, 2004.
• Barry, Andrew. Material Politics: Disputes Along the Pipeline, Wiley & Blackwell: UK, 2015.
• Braudel, Fernand. (1996). The Mediterranean and the Mediterranean World in the Age of Philip II, (Reprint ed). Berkeley, Calif: University of California Press.
• Bremner, Lisa. (2018). The Political Life of Rising Acid Mine Water. Urban Forum, 24, 463–483.
• Caprotti, Federico and Kaika, Maria. Producing the ideal fascist landscape: nature , materiality and the cinematic representation of land reclamation in the Pontine Marshes. Social & Cultural Geography. p. 613–634. (2008): 9(6).
• Cronon, William. Nature’s Metropolis: Chicago and the Great West (Reprint ed). New York: W. W. Norton & Company, 1992.
• Çaylı, Eray. İklimin Estetiği: Antroposen Sanatı ve Mimarlığı Üzerine Denemeler, İstanbul: Everest Yayınları, 2020.
• Çiçekoğlu, Feride., Erkal, Namık., Costantini, Vera. Darzana - Two Arsenals, One Vessel / İki Tersane, Bir Vasıta, Venice Architecture Biennial Turkish Pavillion Exhibition Book, IKSV, Istanbul: Yapı Kredi Yayınları, 2016.
• Da Cunha, Dilip. The Inveniton of Rivers: Alexander’s Eye and Ganga’s Descent, University of Pennsylvania Press: 2019.
• De Landa, Manuel. A Thousand Years of Nonlinear History (Revised). New York: Zone Books, 2000.
• _________. A New Philosophy of Society: Assemblage Theory and Social Complexity. London - New York: Continuum, 2006.
• Deleuze, Gilles. The Fold: Leibniz and the Baroque. Minneapolis, MN: University of Minnesota Press, 2006.
• Deleuze, Gilles and Guattari, Felix. A Thousand Plateaus Capitalism and Schizophrenia. Minneapolis - London: University of Minnesota Press, 1987.
• Diamandouros, P. Nikiforos., Dragonas, P. Nikiforos., Keyder, Çağlar. Mekan ve Millet: Yunanistan ve Türkiye’nin Coğrafyalarının Oluşumu / Spatial Conceptions of the Nation: Modernizing Geographies in Greece and Turkey, İstanbul: Koç Üniversitesi Yayınları, 2016.
• Eldem, Edhem., Goffmann, Daniel., Masters, Bruce. Doğu ile Batı Arasında Osmanlı Kenti: Halep, İzmir ve İstanbul. İstanbul: Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları, 2010.
• Erkal, Namık. Bugün Liman Kara Olmuştur: İmparatorluk-Cumhuriyet Eşiğinde İstanbul Rıhtımlarının Dönüşümü. In Osmanlı Başkentinden Küreselleşen İstanbul’a: Mimarlık ve Kent, 1910-2010. İstanbul: Osmanlı Bankası Arşiv ve Araştırma Merkezi, 2010.
• Gandy, Matthew. Concrete and Clay: Reworking Nature in New York City. MIT Press, 2003.
• Gandy, Matthew. The Fabric of Space: Water, Modernity, and the Urban Imagination, MIT Press, 2014.
• Geambazu, Serin. “Dimensions of Urban Waterfront regeneration: Case of Halic/The Golden Horn an assessment of obstacles and opportunities for inclusiveness” PhD diss., Berlin Technical University, 2014.
• Güvenç, Murat. Port of Istanbul: A Short History. In Port City Talks: Istanbul - Antwerp. Istanbul: Mas Books, 2016.
• Güvenç, Murat. Transformation and Stability at the Istanbul Harbor throughout the Process of Modernization. In Liman - Harbor. İstanbul Modern, 2017.
• Haraway, Donna. Simians, Cyborgs, and Women: Reinvention of Nature. New York: Routledge, 1991.
• Haraway, Donna. Staying with the trouble: Making Kin in the Chthulucene, Duke University Press, 2016.
• Harvey, David. The nature of environment: dialectics of social and environmental change. In R. Miliband and L. Panitch (eds) Real Problems, False Solutions. A special issue of the Socialist Register. London: The Merlin Press, 1993.
• Hastaoglou-Martinidis, Vilma. The building of Istanbul docks 1870-1910. New entrepreneurial and cartographic data. A/Z ITU Journal of the Faculty of Architecture, 8(1), 85–99, 2011.
• Hegel, Friedrich. Lectures on the Philosophy of History, 1837.
• Kahraman, Cengiz. İstanbul kış günlüğü 1929 ve 1954. İstanbul: Yapı ve Kredi Yayınları, 2015.
• Kaika, Maria. City of Flows: Modernity, Nature and the City. New York: Routledge, 2005.
• Keyder, Çağlar. Özveren, Eyüp. & Quataert, Donald. Doğu Akdeniz’de Liman Kentleri. İstanbul: Tarih Vakfı Yurt Yayınları, 1994.
• Latour, Bruno. Reassembling the Social: An Introduction to Actor-Network-Theory. Oxford University Press (Vol. 1). New York: Oxford University Press, 2005.
• Latour, Bruno. We Have Never Been Modern. Cambridge, MA: Harvard University Press. 1993.
• Latour, Bruno. Politics of Nature: How to Bring the Sciences into Democracy. Cambridge, MA: Harvard University Press, 2004.
• Levinson, Marc. The Box: How the Shipping Container Made the World Smaller and the World Economy Bigger. New Jersey: Princeton University Press, 2006.
• Mattern, Shannon. Code + Clay... Data + Dirt: Five Thousand Years of Urban Media, University of Minnesota Press, 2018.
• Mazak, Mehmet. Osmanlı’nın Deniz Hamalları: İstanbul Mavnaları, Yeditepe Yayınları, Istanbul, 2012.
• Müller-Wiener, Wolfgang. Bizans’tan Osmanlı’ya İstanbul Limanı. İstanbul: Tarih Vakfı Yurt Yayınları, 1998.
• Quataert, Donald. Osmanlı Devleti’nde Avrupa İktisadi Yayılımı ve Direniş 1881-1908, İletişim Yayıncılık, 2017.
• Schmitt, Carl. Land and Sea. Washington D.C.: Plutarch Press, 1997.
• Swyngedouw, Eric. Liquid Power: Water and Contested Modernities in Spain, 1898-2010. The MIT Press, Cambridge, Massachusetts; London, England, 2015.
• Turan, Neyran. “Strait, Beach, and Highway: Geographic Imagination of Istanbul 1935-1960” in Landscapes of Development: The Impact of Modernization Discourses on the Physical Environment of the Eastern Mediterranean, ed. Panayiota Pyla, Harvard Graduate School of Design, 2013.
• Wiegend, G.G. Some Elements in the Study of Port Geography, 1954.