“Konaklarıyla Yekpare”: Fenerli Beyler ve Fener Sahilindeki Evleri

Yıl 2022, Cilt: 4, 7 - 44, 31.12.2022

Namık Erkal Firuzan Melike Sümertaş

https://doi.org/10.53979/yillik.2022.2

Öz

Bu makale Osmanlı İstanbulu’nun önemli Rum mahallelerinden Fener’in sur dışı Haliç sahilinde yer alan erken modern yalı evlerini konu alır. Evleri kendi bağlamları içinde, ortaya çıkışları ve dönüşümlerine odaklanarak, derinlemesine okumayı hedefler. Çalışmanın bel kemiğini Haliç’in Fener kıyılarındaki sahil yerleşiminin, on altıncı yüzyılda balıkçı evlerinden, “uzun” on sekizinci yüzyılda Ortodoks-Hıristiyan cemaatinin önce ticaret eliti, ardından Eflak ve Boğdan’ın boyar ve hospodarları olarak yükselen ve mahalleye referansla Fenerliler olarak adlandırılan seçkinlerinin konaklarına dönüşmesi oluşturur. Rum-Ortodoks Patrikhanesi’nin Fener’e taşınmasının, mahallenin ve özellikle su kıyısının ortaya çıkması ve dönüşmesindeki merkezi rolü de vurgulanmaktadır.

Fenerli Beylerin evlerinin mevcut ve gelişmekte olan ikincil literatürün yanı sıra döneme ait görgü tanıklıkları ve kaynakların yakından incelenmesiyle ortaya çıkarılan biçimsel yönlerine özel bir vurgu yapılır. Yazının temel savı on dokuzuncu yüzyılda Fener evleri mimarlık tarihi kanonuna alınırken, bunun kârgir kısımları üzerinden natamam bir temsil olduğu ve ahşap yarısını dışarıda bıraktığıdır. Yığma taş ve ahşap bölümlere sahip evlerin iki parçalı şeması, malzemeleri, işlevleri, parsel düzeni ve Haliç de dâhil olmak üzere yakın kentsel bağlamla ilişkileri değerlendirilir. Bu evler, biçimsel ve kentsel yönlerinin yanı sıra, görgü tanıklıklarından izlenebilecek bir olgu olarak, Fenerlilerin görünmeyen evleri olarak kavramsallaştırılmıştır. Fener’in söylenegelen “gözden düşüşü” ve hem İstanbul’da hem de Yunanistan’da, Fener’in uzak Rum geçmişinin nostaljik nesnesine dönüşmesi de bu makalenin araştırma odağının önemli bir bölümünü oluşturur.

Anahtar Kelimeler

Fener, Haliç, Fenerliler, Osmanlı Rumları, Erken Modern Konut Dokusu

“Of a Piece with Their Habitations”: Phanariots and Their Houses on the Phanar Waterfront

Öz

This paper discusses the early modern houses on Phanar’s extramural waterfront, one of Ottoman Istanbul’s main Greek Orthodox neighborhoods, located on the northwest of the walled city on the Golden Horn. Focusing on their emergence and transformation within their own context, this study aims to achieve an in-depth reading of these residences. The transformation of the waterfront settlement around Phanar, from fisher houses in the sixteenth century to the mansions of the rising mercantile elite of the Orthodox Christian community and then of boyars and hospodars of Wallachia and Moldavia (referred to as Phanariots after the neighborhood) in the “long” eighteenth century, constitutes the backbone of the study. The centripetal role of the relocation of the Greek Orthodox patriarchate to Phanar in the seventeenth century in the larger story of the emergence and transformation of the neighborhood in general and of the waterfront in particular is key. Special emphasis is given to the formal aspects of the Phanariot houses, which have been reconstructed through a close analysis of sources. It is argued that, while the seventeenth- and eighteenth-century houses in Phanar displayed a unique bipartite construction which combined masonry and timber, when the houses were later “canonized” in the early twentieth century, they had an incomplete presentation, distinguishing the masonry parts and dismissing the timber half. This bipartite scheme in the early modern period suggests connections to not only their materiality but also their functionality, plot pattern, and relation to the immediate urban context including the Golden Horn.

In addition to their formal and urban aspects, these houses were peculiar in that they were frequently conceptualized as the inconspicuous, even “invisible,” houses of the Phanariots, a phenomenon which can be traced in the eyewitness accounts. Thus, we attempt to reconstruct the material form of the houses of Phanar as a way to understand the social and political form that they forged for themselves in the Ottoman Empire. The “demise” of Phanar and its transformation into a nostalgic neighborhood of a distant Greek past, both in Istanbul and in Greece, also constitutes a significant endnote.

Anahtar Kelimeler

Phanar, Golden Horn, Phanariots, Ottoman Greek Orthodox, early modern residence

Teşekkür

The authors would like to acknowledge the three anonymous reviewers for their insightful comments and K. Mehmet Kentel for his kind support throughout the publication process. Firuzan Melike Sümertaş acknowledges the research support provided by B-TU - Cottbus, Senftenberg; GRK 1913 Cultural and Technological Significance of Historic Buildings.

Kaynakça

• Aristoklēs, T.M. Kōnstantinou A' tou apo Sinaiou Constantinople: Proodou, 1866.
• Barker, Henry Aston. A Series of Eight Views Forming a Panorama of the Celebrated City of Constantinople and its Envrions, taken from the Town of Galata. London: Thomas Palser, 1813.
• Baş, Ulviye. “Ayasofya Vakıfları Tahrir Defteri.” MA Thesis, Marmara University, 2002.
• De Beylié, Léon Marie E. L'habitation Byzantine. Grenoble: Falque & Perrin, 1903.
• Blancard, Théodore. Les Mavroyéni, historie d'Orient (de 1700 à nos jours) 2 Vol. Paris: Ernst Leroux, 1909.
• Byzantios, Skarlatos. Constantinople: A topographical, archaeological & historical: Description of the celebrated metropolis (First ed.). trans. Haris Theodorelis-Rigas, Foreword by: Socrates Pesmazoglou, Karaköy, İstanbul: İstos 2019 [1851].
• Cantemir. Dimitrie. The History of the Growth and Decay of the Othman Empire. trans. London: Printed for James, John, and Paul Knapton, at the Crown in Ludgare Street, 1734.
• Choisy, Auguste. L’art de Batir Chez Les Byzantines. Paris, 1883.
• Celal Esad. Eski İstanbul: Abidat ve Mebanisi. İstanbul: Turing, 1989 [1912, İstanbul: Muhtar Halit Kütüphanesi].
• Carım, Fuad, ed. and trans. Pedro'nun Zorunlu İstanbul Seyahati: 16. Yüzyıl'da Türkler'e Esir Düşen Bir İspanyol'un Anıları. Istanbul: Güncel 2002.
• Castellan, Antoine-Laurent. Lettres sur la Morée, l'Hellespont et Constantinople, 2 vol. Paris: Nepveu, 1820.
• Dallaway, James. Constantinople, Ancient and Modern. London: Bensley, 1797.
• Durand de Fontmagne, Marie, Caroline. Un Sejour à l’ambassade de France à Constantinople sous le second Empire. Paris: Libraire Plon, 1902.
• Dwight, Harrison Griswold. Constantinople, Old and New. London: Longsman, 1915.
• Evliya Çelebi Seyahatnâmesi, vol. 1. eds. Yücel Dağlı, Seyit Ali Kahraman, Robert Dankoff, and Orhan Şaik Gökyay. İstanbul: Yapı Kredi Yayınları, 1996.
• Galland, Antoine, Journal pendant son séjour à Constantinople:1672-73. Paris: Ernest Leroux, 1881.
• Gautier, Théopile. Constantinople, Paris: Michel Levy Freres, 1853.
• Gedeōn, Manuēl. Phanariōtai meta tous Phanariōtas. Istanbul, Patrikhane Matbaası:1920.
• –––––– “Peri tēs Phanariōtikēs koinōnia mexri tōn arxōn tes evestōsēs ekatontaetēridos.” EFSK, Syngramma Periodikon, Vol.21 (1887-88 and 1888-89), (Constantinople: 1891): 55 – 71.
• Gerlach, Stephan. Türkiye Günlüğü, 1577–78, 2 volumes. trans. Türkis Noyan. İstanbul: Kitap Yayınevi, 2006.
• Gyllius, Petrus. The Antiquities of Constantinople. London: 1729 [1561].
• Gurlitt, Cornelius. Die Baukunst Konstantinopels, 2 vols. Berlin: Masmuth, 1912.
• Hammer-Purgstall, J. İstanbul ve Boğaziçi. trans. S.Özkan. Ankara: Türk Tarih Kurumu, 2011.
• Hope, Thomas. Anastasius or the Memories of a Greek. London: John Murray, 1820.
• Hovhannesyan, Sarkis Sarraf. Payitaht İstanbul'un Tarihçesi. trans. E. Hançer. İstanbul: Tarih Vakfı Yurt Yayınları, 1996.
• Injijian, G. (Ğugios). Description du Bosphore. (Paris: J.B. Sajou 1813),
• [Konstantios] Kōnstantinias Palaia te kai neōtera ētoi perigrafē Kōnstantinoupoleōs, (Venice: Panos Theodosiou.1820),
• –––––– Kōnstantinias Palaia te kai neōtera ētoi perigrafē Kōnstantinoupoleōs. Constantinople: Dimitrios Paspallis 1844.
• Kömürcüyan, Eremya Çelebi. İstanbul Tarihi, eds., trans. Hrand Andeasyan. İstanbul: Eren, 1988 (2nd print).
• Misaēlidēs, Charioton. To Istoriko Phanari Kōnstantinoupoleōs Kata ton 19 kai 20 Aiōna. Atina: Rossolatou,1965.
• Michaud. M. Correspondence d’Orient. Paris: Ducollet, 1834.
• Senyor Momars, Vosporomachia, Venice: 1792 [1766].
• Pardoe, Julia. The Beauties of the Bosphorus. London: George Virtue, 1838.
• –––––– The City of the Sultan: Domestic Manners of Turks in 1836. London: Henry Colburn, 1837.
• Paspatēs, Alexander G. Hypomnēma peri tou Graikikou nosokomeiou tōn Hepta Pyrgōn. Athens: L. D. Vēlaras, 1862.
• –––––– Byzantinai meletai: Topographikai kai historikai meta pleistōneikonōn. Kōnstantinoupolei: Ek tou typographeiou A. Koromēla, 1877.
• Mémoires du Prince Nicolas Soutzo: Grand legothète de Moldovie 1798-1871. Vienne: Gerold, 1899.
• Texier, Charles and Pullan Popplewell. Architecture byzantine ou recueil des monuments premiers temps du christianisme, Paris: 1864.
• Van Millingen, Alexander. Byzantine Constantinople: Walls of the City and Adjoining Historical Sites. London: John Murray, 1899.
• Zallony, Marc-Philippe. Essai Sur Les Fanariotes: Marseille, Antoine Ricard Printing House, 1824.
• Zarifi, Yorgo, Hatıralarım Kaybolan Bir Dünya, İstanbul 1800-1920. İstanbul: Literatür Yayıncılık, 2005.
• Acar, Duygu, “Tur-i Sina (Balatkapı Ioannes Prodromos Metokhion) Kilisesi Koruma Projesi.” PhD diss., İTÜ, 2012. Acciai, Serena. “Developing Dereko’s Theories: Looking for the “Incunabula” of Byzantine Housing,” SAJ, 11 (2019): 75–96.
• Ansel, Esra. “Continuity and Change on the Bosphorus Shore: Arnavutköy Before and After the Greek Revolution of 1821.” MA Thesis, Bosphorus University, 2016.
• Arel, Ayla. "Pyrgos'tan Burgaz'a: Osmanlı dünyasında sivil amaçlı kuleler I: Erken Dönem ve öncüller", Bir Allame-i Cihan: Stephanos Yerasimos, eds. .Edhem Elde. 1. vol: 15–71. İstanbul: Kitap Yayınevi, 2012.
• Artan, Tülay. "Architecture as a Theater of Life: Profile of the Eighteenth Century Bosphorus." PhD diss., MIT, 1989.
• Atasoy, Nurhan. Photographs from the Yıldız Palace Albums: Souvenir of Istanbul. İstanbul: Akkök, 2007.
• Ayman, Aygün, "Fener’deki 17. Yüzyıl Kargir Mimarinin İrdelenmesi ve Ayios Yeorgios Metokhi Kütüphanesi Örneğinde Günümüze Uyarlanabilecek Bir Rehabilitasyon Önerisi. " MA Thesis, Mimar Sinan University, 2006.
• Berger, Albrecht. “Die Bosporomachia der Senyor Momars.” Zwischen Polis, Provinz und Peripherie: Beiträge zur byzantinischen Geschichte und Kultur. Mainzer Veröffentlichungen zur Byzantinistik, Vol. 7, ed. Lars M. Hoffmann, Wiesbaden: 2005, 749–776.
• Bilgiç, Melis. “Osmanlı Kentlerinde 19. Yüzyıldaki dönüşümler: İstanbul Fener Örneği,” Meltem, no 6, winter (2019): 49–74.
• Cerasi, Maurice. "İstanbul 1620–1750: Change and Tradition," in The City in the Islamic World, eds. Salma Khadra Jayyusi, Renata Holod, Antillio Petruccioli, and André Raymond, 465–489. Leiden: Brill, 2008.
• ––––––"The Formation of Ottoman House Types: A Comparative Study in Interaction with Neighboring Cultures," Muqarnas, vol.15 (1998): 116–156.
• Colonas, Vasilis. Greek architects in the Ottoman Empire, 19th-20th Centuries, trans. Chris Markham. Athens: Olkos Publishers Ltd. 2005.
• Çeçen, Kazım. II. Beyazid Suyolları Haritası. İstanbul: IBB, 1997.
• Dağdelen, İhsan, ed. Alman Mavileri, 1913-1914, vol. 3. İstanbul: İBB, 2007.
• Deleon, Jak, Ancient Districts on the Golden Horn, (İstanbul: Gözlem, 1992).
• Dinler, Mesut and Neriman Şahin. "Fener ve Balat'ın Dönüşümü Üzerine: Üç Vizyon/ Üç Dönem/ Üç Ayrı "Koruma Anlayışı," TÜBA–KED, no. 14 (2016): 223–224.
• Dragatsēs, Iaōvou, To Phanari kai ai Phanariaotissa, Athens:Arnaki, 1930.
• Ekrem, Mehmet Ali. Romen Kaynak ve Eserlerinde Türk Tarihi, I: Kronikler. Ankara: Türk Tarih Kurumu, 1993.
• Eldem, Sedad Hakkı. Turkish Houses: Ottoman Period, 2 vols. İstanbul: Türkiye Anıt ve Çevre Turizm Değerlerini Koruma Vakfı, 1982.
• Erkal, Namık, "Tam Zamanında Gözlerinizin Önünde: Londra Panoramalarında İstanbul Sergileri 1," Toplumsal Tarih, Şubat (2008): 40-47.
• ––––––"Haliç Extra-mural Zone: A Spatio-temporal Framework for Understanding the Architecture of the Istanbul City Frontier” (PhD diss., METU, 2001).
• Genim, Sinan, eds., From Konstantiniyye to Istanbul: Photographs of Rumeli Shore of the Bosphorus from the mid-19th to 20th century, 2 volumes. İstanbul: Pera Müzesi, 2011.
• Goodwin, Godfrey. A History of Ottoman Architecture. London: Thames and Hudson, 1997.
• Güler, Ara. Kumkapı Balıkçıları 1952. İstanbul: Aras Yayıncılık, 2010.
• Hamadeh, Shirine and Çiğdem Kafescioğlu, eds. A Companion to Early Modern Istanbul. Leiden, Boston: Brill, 2021.
• Ilıcak, Şükrü, ed., Those Infidel Greeks: The Greek War of Independence through Ottoman Archival Documents, 2 Vol. Leiden: Brill, 2021.
• –––––– “A Radical rethinking of empire: Ottoman state and society during the Greek War of Independence 1821–1826.” PhD Diss. Harvard University, 2011.
• Iorga, Nicolae, Byzance aprés Byzance. Bucharest: L’institut l’études byzantines, 1935.
• İşkorkutan, Sinem Erdoğan. The 1720 Imperial Circumcision Celebrations in Istanbul: Festivity and Representation in the Early Eighteenth Century. Leiden: Brill, 2021.
• Janos, Damien. “Panaiotis Nicousios and Alexander Mavrocordatos: The Rise of the Phanariots and the Office of the Grand Dragoman in the Ottoman Administration in the Second Half of the Seventeenth Century,” Archivum Ottomanicum, ed. G. Hazai. Wiesbaden: Harrasssowitz, 2006.
• Joja, C. “Contributions to the Study of the Domestic Stone Architecture,” Revue des Etudes Sud-est Europeennes, 11. Vol.1 (1973): 57–80.
• Kafadar, Cemal. “Eremya Çelebi Kömürciyan'ın Kamera Öncesi Kamerası,” Altyazı Sinema Dergisi 150. Özel Sayı: Altyazı’nın Gayrı Resmi ve Resimli Türkiye Sinema Sözlüğü (Haziran-Eylül, 2015): 78–79.
• Kafescioğlu, Çiğdem. Constantinopolis/Istanbul: Cultural Encounter, Imperial Vision, and the Construction of the Ottoman Capital. University Park, PA: Pennsylvania State University Press, 2009.
• ––––––"Sokağın, Meydanın, Şehirlilerin Resmi: On Altıncı Yüzyıl Sonu İstanbul'unda Mekan Pratikleri ve Görselliğin Dönüşümü", Yıllık: Annual of Istanbul Studies, 1–1 (2019), 7–19.
• Kaptı, Mevlüde Rüstemoğlu. "İstanbul’da 19. Yüzyıl Sivil Kargir Mimarinin Korunması için Fener Bölgesi Örneğinde Bir Yöntem Geliştirilmesi." PhD diss., Mimar Sinan University, 1998.
• Kayra, Cahit and Erol Üyepazarlı. II. Mahmud'un İstanbulu: Bostancı Sicilleri. İstanbul: IBB, 1992. Kitromilides, Paschalis. Enlightenment and Revolution : The Making of Modern Greece. Cambridge, Massachusetts, 2013.
• Koçu, Reşad Ekrem. “Fener Nahiyesi” İstanbul Ansiklopedisi, Cilt 10, 5640–5641. İstanbul: Koçu Yayınları, 1971.
• Kuban, Doğan. İstanbul, an Urban History: Byzantion, Constantinopolis, Istanbul. Istanbul: Tarih Vakfı Yurt Yayınları, 2010.
• Kubilay, Ayşe. Maps of Istanbul, 1422–1922. İstanbul: Denizler, 2010.
• Kuruyazıcı, Hasan and Eva Şarlak eds., Greek architects of Istanbul in the era of westernization. Istanbul: Zografyon Lisesi Mezunları Derneği, 2010.
• Leal, Karen. “Communal Matters” A Companion to Early Modern Istanbul, eds. Shirine Hamadeh and Çiğdem Kafescioğlu, 363-393. Leiden: Brill, 2021.
• Massavetas, Aleksandros. Diadromes sto Phanari ton Balata kai tis Vlachernes. İstanbul: İstos, 2013.
• Max Fruchtermann Kartpostalları, 3 volumes. İstanbul: Koçbank, 2000.
• Mentzos, Theophanes. “Ta archontika ospitia ton Phanariōtōn,” Technē, no.1 (İstanbul, 1944): 69–73.
• Moutsopoulos, Nikos. “Hē Architektonikē proexochē sta palia Phanariōtika Spitia”, in Hē Architektonikē proexochē to Sachnisi, Symvolē stē melete tēs Ellēnikēs Katoikias. (Thessaloniki, Macedonian Studies, 1988), 298–318.
• Necipoğlu, Gülru. “Volatile Urban Landscapes between Mythical Space and Time.” A Companion to Early Modern Istanbul, eds, Shirine Hamadeh and Çiğdem Kafescioğlu, 197–232. Leiden: Brill, 2021.
• Özkaya, Hatice Gökçen. "Rethinking about Ottoman Houses: Cases of Five Houses with Dahiliye-Hariciye Sections from the 18th century," METU JFA, 35–1 (2018): 243–262.
• ––––––18. Yüzyılda İstanbul Evleri: Mimarlık, Rant, Konfor, Mahremiyet. İstanbul Araştırmaları Enstitüsü, 2016.
• ––––––"İstanbul’da On Yedinci Yüzyıl Evlerinde Yaşama Mekânları", Yıllık: Annual of Istanbul Studies, 1 (2019): 45–59.
• Patrinelis, Christos G. "The Phanariots Before 1821", Balkan Studies, 42, no. 1 (2001), 177-198.
• Philliou, Christine. Biography of an Empire: Governing Ottomans in an Age of Revolution. Berkeley, California, London: University of California Press, 2011.
• Philippidēs, Dēmētrēs Neohellēnikē Architektonikē, Architektonikē Theōria kai Praxē (1830 - 1980) san Antanaklasē tōn Ideologikōn Epilogōn tēs Neoellēnıkēs Koulturas, Athens: Melissa, 1984.
• Rüstem, Ünver. Ottoman Baroque: The Architectural Refashioning of Eighteenth-Century Istanbul. Princeton and Oxford: Princeton University Press, 2019.
• Stancu, Victor. ʺL'architecture dans les pays roumains à l'époque phanariote et les monuments représentatifs les plus importants de cette époque,” L’epoque Phanariote, 21–25 Octobre 1970, Institute for Balkan Studies, (1974), 65–294.
• Sezer, Yavuz. “The Architecture of Bibliophilia Eighteenth-Century Ottoman Libraries.” PhD diss., Massachusetts Institute of Technology, 2016.
• Sezgin, Haluk. “Les Maisons en Pierre de Fener” in Armos, Timētikos Tomos gia ton Niko Moutsopoulo, Vol 3. (Thessaloniki 1991), 1597–1629.
• Söğüt, Sibel Gürses. “16. yüzyıldan 19. yüzyıla İstanbul Haneleri,” Türk İslam Medeniyeti Akademik Araştırmalar Dergisi, 16/32 (2021), 311–336.
• Sözen, Zeynep. Fenerli Beyler: 110 Yılın Hikâyesi. İstanbul: Aybay, 2000.
• Sümertaş, Firuzan Melike. “From Antiquarianism to Urban Archaeology: Transformation of Research on ‘Old’ Istanbul throughout the Nineteenth Century.” PhD diss. Boğaziçi University, 2021.
• Stamatopoulos, Kostas. İstanbul Manzaralarının fotoğrafcı Achille Samandji ile Eugene Dalleggios’un objektifinden görüntüleri ();
• Tanyeli, Uğur. “Klasik Dönem Osmanlı Metropolünde Konutun ‘Reel’ Tarihi: Bir Standart Saptama Denemesi,” Prof. Dr. Doğan Kuban’a Armağan 57–71. İstanbul: Eren Yayıncılık, 1996.
• Tanyeli, Gülsün. "Hiçbir Üstâd Böyle Kâr Etmemiştir": Osmanlı İnşaat Teknolojisi Tarihi. İstanbul: Akın Nalça Kitapları, 2017.
• Tekeli, İlhan; Murat Güvenç, eds. Istanbul in the insurance maps of Jacques Pervititch. İstanbul Tarih Vakfı Yurt Yayınları, 2000.
• Terzibaşoğlu, Yücel and Alp Yücel Kaya. "Tahrir’den Kadastro’ya: 1874 İstanbul Emlak Tahriri ve Vergisi," Tarih ve Toplum Yeni Yaklaşımlar, 5 Spring (2007), 9–58;
• Theodorelis-Rigas, Haris and Firuzan Melike Sümertaş. “Archaeology as epic: Language, transmission and politics in the different editions of Patriarch Konstantios Ι’s Constantiniad (1820)” in ed. E.Balta Following the traces of Turkishspeaking Christians (Harvard University, The Department of Near Eastern Languages and Civilizations of Anatolia Publications 2021, 103-136
• Tsilenis Savvas. “Hē diamorfosē tou chōrou stēn Kōnstantinoupolē: O rolos tōn omoyenōn architektonōn sto theutero miso tou 19ou aiōna (1878–1908).” PhD diss., Athens Polytechnical School, 2009.
• Tsilenis Savvas, and Kalliroi Dafna. “Senyor Momars’ın Vosporomachia Adlı Yunanca Şiirinde Türkçe Kelimeler ve 18. Yüzyıl İstanbul Tasviri”. In Osmanlı İstanbulu: V. Uluslararası Osmanlı İstanbulu Sempozyumu Bildirileri eds. F. M. Emecen, A. Akyıldız, E. S. Gürkan (İstanbul: 29 Mayıs Üniversitesi, İstanbul Büyükşehir Belediyesi, 2018) 68–96.
• –––––– “Oi Tourkogeneis lexeis sto stichourgēma tēs Bosporomachias kaı ē chrēsē tous se keimena tou 18 aiōna” Synghrona Themata, Year 38, 2016 (134-135),
• Tsigakou, Fani-Maria, and Mina Moraitou, eds., Thomas Hope Drawings of Ottoman Istanbul. Athens:Benaki Museum, 2016.
• Ünlü, Ertan. “18. Yüzyılda Osmanlı Eliti Bir Darphane Sarrafının Muhallefatı: Bedros Nam-ı Diğer Petraki,” OTAM, 43/ 2018, 281-317.
• ––– “18. Yüzyılın İkinci Yarısında Merkez-Taşra Bağlamında Sarrafların İlişki Ağları: Bir Sosyal Ağ Analiz Yöntemi Denemesi.” PhD diss. Ankara University, 2020.
• Westbrook, Nigel, Kenneth Rainsbury Dark and Rene van Meeuwen. "Constructing Melchior Lorichs's Panorama of Constantinople," SAH, 69–1 (March 2010), 62–87.
• Yamaner, Gülen. "Eski Haliç Yerleşme Bölgesi, Fener Mahallesi ve Fener Evleri üzerine Koruma Amaçlı Çalışma." MA Thesis, İTU, 1982.
• Yavuz, Mehmet Fatih. Byzantion: Byzas'tan Constantinus'a Antik İstanbul. İstanbul:İstanbul Araştırmaları Enstitüsü, 2014.
• Yaycıoğlu, Ali, Partners of the Empire: The Crisis of the Ottoman Order in the Age of Revolutions. California: Stanford University Press, 2016.
• Yerasimos, Stefanos. “16. Yüzyılda İstanbul Evleri,” Soframız Nur Hanemiz Mamur: Osmanlı Maddi Kültüründe Yemek ve Barınak, eds. Suraiya Faroqhi and Christoph Neumann, 307–332. İstanbul: Kitap Yayınevi, 2006.