A COMPARATIVE ANALYSIS OF THE ZİRGÜLELİ HİCAZ, SUZİDİL, AND ŞEDARABAN MAKAMS IN TERMS OF THE SHED MAKAM CONCEPT

Yıl 2025, Cilt: 8 Sayı: 3, 2178 - 2208, 30.09.2025

Abidin Özpek , Ozan Baldan

https://doi.org/10.51576/ymd.1756210

Öz

Makams have appeared in different shapes in different schools. One of these schools is Arel-Ezgi-Uzdilek. In this school, makams have been classified in different ways. Shed makams are one of these classifications. It has been observed that there is no consensus among the theorists of the Arel-Ezgi-Uzdilek school regarding shed makams. This study aims to clarify whether the şedaraban and suzidil makams, which are considered to be sheds of the zirgüleli hicaz makam, are indeed shed makams. Three works recommended by the theorists of the Arel-Ezgi-Uzdilek school for the examination of the aforementioned makams have been identified. Then, based on the idea that the şedaraban and suzidil makams are sheds of the zirgüleli hicaz makam, these works were transposed to the dügâh note, which is the tonic note of the zirgüleli hicaz makam, and rewritten in the mus2 notation program. The distribution of the tones on the dügâh scale was determined, and their averages were presented in graphs and their percentages in tables. The works in the zirgüleli hicaz, şedaraban, and suzidil makams were analyzed and interpreted both individually and comparatively. Based on the data obtained, it was concluded that the şedaraban and suzidil makams have distinct identities and are not sheds of the zirgüleli hicaz makam.

Anahtar Kelimeler

shed makam , suzidil , şedaraban , zirgüleli hicaz , music theory

ZİRGÜLELİ HİCAZ, SUZİDİL VE ŞEDARABAN MAKAMLARININ ŞED MAKAM KAVRAMI BAKIMINDAN KARŞILAŞTIRMALI ÇÖZÜMLEMESİ

Öz

Makamlar farklı okullarda farklı biçimlerde karşımıza çıkmaktadır. Bu okullardan biri de Arel-Ezgi-Uzdilek’tir. Bu okulda makamlar farklı sınıflandırmalara tabi tutulmuştur. Şed makamlar da bu sınıflardan biridir. Şed makamlar konusunda Arel-Ezgi-Uzdilek okulu kuramcıları arasında bir fikir birliği olmadığı görülmüştür. Bu çalışmada, zirgüleli hicaz makamının şedleri arasında sayılan şedaraban ve suzidil makamlarının birer şed makam olup olmadığı konusuna açıklık getirilmesi amaçlanmıştır. Arel-Ezgi-Uzdilek okulu kuramcılarının, anılan makamlar için incelenmesini en çok tavsiye ettiği üçer eser tespit edilmiştir. Ardından bu eserler, şedaraban ve suzidil makamlarının zirgüleli hicaz makamının birer şeddi oldukları fikrinden hareketle, zirgüleli hicaz makamının kararı olan dügâh perdesi üzerine göçürülerek mus2 nota yazım programında yeniden yazılmıştır. Dügâh perdesi üzerinde eserlerin perde dağılımları tespit edilerek ortalamaları grafiklerle, yüzdeleri tablolarla verilmiştir. Zirgüleli hicaz, şedaraban ve suzidil makamlarındaki eserler kendi içinde ve karşılaştırmalı olarak çözümlenmiş ve yorumlanmıştır. Elde edilen veriler ışığında, şedaraban ve suzidil makamlarının farklı kimlikler taşıdığı ve zirgüleli hicaz makamının birer şeddi olmadıkları sonucuna ulaşılmıştır.

Anahtar Kelimeler

şed makam , suzidil , şedaraban , zirgüleli hicaz , müzik teorisi

Etik Beyan

Bu çalışma etik kurul onayı gerektirmemektedir.

Kaynakça

• Arel, H. S. (1968). Türk musikisi nazariyatı ve dersleri. İstanbul: İleri Türk Müziği Konservatuvarı.
• Aydemir, M. (2020). Türk müziği makam rehberi. İstanbul: Pan
• İlhan Harmancı, A. B. (2013). Şed makam mı şed icrâ mı? Rast Müzikoloji Dergisi, 1(1), 22-77.
• Karadeniz, M. E. (2013). Türk mûsikîsinin nazariye ve esasları. İstanbul: İş Bankası Kültür Yayınları.
• Karasar, N. (2014). Bilimsel araştırma yöntemi: Kavramlar ilkeler teknikler. Nobel Yayınları.
• Kahyaoğlu, Y. (2019) Türk müziğinde transpoze (şed/göçürme) İnönü Üniversitesi Kültür ve Sanat Dergisi, 5(2), 92-98
• Kutluğ, Y. F. (2000a). Türk musikisinde makamlar: İnceleme. İstanbul: Yapı Kredi Yayınları.
• Kutluğ, Y. F. (2000b). Türk musikisinde makamlar: Notalar 1, basit makamlar. İstanbul: Yapı Kredi Yayınları.
• Kutluğ, Y. F. (2000c). Türk musikisinde makamlar: Notalar 3, şed makamlar. İstanbul: Yapı Kredi Yayınları.
• Özalp, M. N. (1992). Türk mûsikîsi beste formları. TRT Basım ve Yayın Müdürlüğü Yayınları.
• Özalp, M. N. (2000). Türk mûsikîsi tarihi I. Milli Eğitim Bakanlığı Yayınları.
• Özkan, İ. H. (2006). Türk mûsıkîsi nazariyatı ve usulleri kudüm velveleleri. İstanbul: Ötüken.
• Salgar, M. F. (2017). Türk müziğinde makamlar, usuller ve seyir örnekleri. İstanbul: Ötüken.
• Sıdal, F. (1988). Türk mûsıkîsi nazariyatı. Ankara: TRT Müzik Dairesi Yayınları.
• Signell, Karl L. (2006). Makam: Türk sanat musikisinde makam uygulaması. (Çev. İ. Gökçen). İstanbul: Yapı Kredi Yayınları. (Orijinal yayın tarihi, 1977).
• Tanrıkorur, C. (1998). Müzik kimliğimiz üzerine düşünceler. İstanbul: Ötüken Neşriyat
• Tekin, H. S. (2016). Türk müziği nazariyatı ve solfej-I basit makamlar – şed makamlar. Ankara: Müzik Eğitimi Yayınları
• Teymur, A. S. (2010). Türk musikisi. İstanbul: Pan.
• Tura, Y. (2019). Türk mûsıkîsinin mes’eleleri – II: Türk mûsıkîsi ve armoni. İstanbul: İz Yayıncılık.
• Yahya Kaçar, G. (2023). Türk mûsikîsi rehberi. Konya: Eğitim Yayınevi.
• Yıldırım, A., Şimşek, H. (2011). Sosyal bilimlerde nitel araştırma yöntemleri. Seçkin.
• Nota Arşivleri İnternet Sitesi. (t.y.). Beni Ey Gonca-fem Bülbül Sıfat. (Erişim adresi: https://www.notaarsivleri.com/NotaMuzik/beni_ey_gonce-fem_bulbul-sifat_nalan_eden_sensin.pdf), (Erişim tarihi: 29.07.2025).
• Nota Arşivleri İnternet Sitesi. (t.y.). Bâde-i Vuslat İçilsin Kâse-i Fağfurdan. (Erişim adresi: https://www.notaarsivleri.com/NotaMuzik/bade-i_vuslat_icilsin_kase-i_fagfurdan(1).pdf), (Erişim tarihi: 29.07.2025).
• Nota Arşivleri İnternet Sitesi. (t.y.). Düşünür Hep Seni Rûhum Düşünür Bîpayân. (Erişim adresi: https://www.notaarsivleri.com/NotaMuzik/dusunur_hep_seni_ruhum_dusunur_bi-payan.pdf) (Erişim tarihi: 29.07.2025).
• Nota Arşivleri İnternet Sitesi. (t.y.). Kanı Yâd-ı Lebinle Hûn-i Dil-nûş Ettiğim Demler. (Erişim adresi: https://www.notaarsivleri.com/NotaMuzik/kani_yad-i_lebinle.pdf) (Erişim tarihi: 29.07.2025).
• Nota Arşivleri internet Sitesi. (t.y.). Ne Boş Yere Yanmışım. (Erişim adresi: https://www.notaarsivleri.com/NotaMuzik/ne_bos_yere_yanmisim.pdf) (Erişim tarihi: 29.07.2025).
• Nota Arşivleri İnternet Sitesi. (t.y.). Suzidil Peşrev (T. Ali Efendi). (Erişim adresi: https://www.notaarsivleri.com/NotaMuzik/suz-i-dil-pesrev-tanburi-ali-efendi-pdf1590139100.pdf) (Erişim tarihi: 29.07.2025).
• Nota Arşivleri İnternet Sitesi. (t.y.). Şedaraban Saz Semaisi (T. Cemil Bey). (Erişim adresi: https://www.notaarsivleri.com/NotaMuzik/sedd-i-araban-saz-semaisi-tanburi-cemil-bey-pdf1606998114.pdf) (Erişim tarihi: 29.07.2025).