A CRITICAL LOOK AT THE USE OF THE TERM “COMA” IN TURKISH MAQAM MUSIC CIRCLES

Yıl 2025, Cilt: 8 Sayı: 1, 529 - 570, 27.03.2025

Serkan Günalçın

https://doi.org/10.51576/ymd.1625932

Öz

ABSTRACT
Terms are words that are the representations of concepts in language that are the concrete counterparts of the meanings of various phenomena in the mind. Correct understanding of concepts and expressing them in correct terms is directly proportional to knowledge. On the other hand, using concepts out of their scientific purposes can lead to various misconceptions within their discipline. Preventing these misconceptions is a much more difficult process than correcting individual misunderstandings. In this research it is focused on a misconception that emerged with the inclusion of the term "coma" into the Turkish makam music discipline in the twentieth century and negatively affected both theory and performance. The main reason for the emergence of the misconception in question is that the term "coma" was used in Turkish maqam music theory without fully examining its scientific equivalent and was directly associated with the concept of pitch, which forms the basis of this musical tradition. The source of the perception expressed as “There are comas in Turkish makam music!” is actually this misconception. In this research, it is aimed that the misconception in question is clearly revealed by examining the approaches adopted in the theoretical sources of Turkish makam music within the framework of tuning systems and thus defining the concept of pitch correctly. By recalling the scientific definitions of the term "coma" during the research process, it can be determined how far this term is from both the Turkish makam music theory and the concept of pitch, which forms the basis of the theory-performance relationship of this tradition. In addition to these determinations, the research also focuses on the relationship between the concept of pitch and instruments and makes various suggestions about the transfer of this tradition.

Anahtar Kelimeler

Turkish maqam music theory, concept of perde in Turkish maqam music, concept of coma, tuning scales in Turkish maqam music, misconceptions in Turkish maqam music theory

TÜRK MAKAM MÜZİĞİ ÇEVRELERİNDE “KOMA” TERİMİNİN KULLANIMINA ELEŞTİREL BİR BAKIŞ

Öz

ÖZ
Terimler, çeşitli olguların anlamlarının zihindeki somut karşılıkları olan kavramların dildeki temsilleri olan sözcüklerdir. Kavramların doğru anlaşılması ve doğru terimlerle ifade edilmesi bilgiyle doğru orantılıdır. Öte yandan kavramların bilimsel amaçları dışında kullanılmaları ise bulundukları disiplin içerisinde çeşitli kavram yanılgılarına yol açabilmektedir. Bu yanılgıların önüne geçmek ise bireysel yanlış anlamaların düzeltilmesinden çok daha zor bir sürece yayılmaktadır. Bu araştırmada, yirminci yüzyılda “koma” teriminin Türk makam müziği disiplini içerisine dahil edilmesiyle ortaya çıkan ve hem teoriyi hem de icrayı olumsuz etkileyen bir kavram yanılgısına odaklanılmaktadır. “Koma” teriminin Türk makam müziği teorisi içerisinde bilimsel karşılığı tam olarak irdelenmeden kullanılmış olması ve bu müzik geleneğinin temelini oluşturan perde kavramıyla doğrudan ilişkilendirilmesi söz konusu kavram yanılgısının ortaya çıkışının başlıca nedeni olmuştur. “Türk makam müziğinde komalar vardır!” şeklinde ifade edilen algının kaynağı da aslında bu kavram yanılgısıdır. Bu araştırmada Türk makam müziğinin teorik kaynaklarında benimsenen yaklaşımların ses sistemi kavramı çerçevesinde ele alınması ve böylece perde kavramının doğru tanımlanmasıyla söz konusu kavram yanılgısı net biçimde ortaya koymak amaçlanmaktadır. Araştırma sürecinde “koma” teriminin bilimsel tanımlamalarının hatırlatılmasıyla bu terimin gerek Türk makam müziği teorisine gerekse bu geleneğin teori-icra ilişkisinin temelini oluşturan olan perde kavramına ne denli uzak olduğu tespit edilebilmektedir. Bu tespitlere ek olarak araştırmada perde kavramının çalgılarla ilişkisi üzerinde de durulmakta ve bu geleneğin aktarımı konusunda çeşitli önerilerde bulunulmaktadır.

Anahtar Kelimeler

Türk makam müziği teorisi, Türk makam müziğinde perde kavramı, koma kavramı, Türk makam müziğinde ses sistemleri, Türk makam müziği teorisinde kavram yanılgıları

Kaynakça

• Abdülbâkî Nasır Dede (2006). Tedkik ü tahkik. (Y. Tura, Çev.). İstanbul: Pan Yayıncılık (Orjinal yayın tarihi 1794).
• Akdoğu, O. (1991). Türk musikisi nazariyatı dersleri. Ankara: Kültür Bakanlığı.
• Arslan, F. (2004). Safiyyüddin Abdülmümin el-Urmevi er-risalet’ş-şerefiyye’si. (Yayımlanmamış doktora Tezi). Ankara Üniversitesi İslam Tarihi ve Sanatları Türk Din Musikisi Anabilim Dalı, Ankara.
• Bahçeci, D., Kaya, V. H. (2010). Kavramsal algılamalar ve kavram yanılgıları. Bilim ve Teknik Dergisi, Yıl: 2010, Sayı: Ekim, 30-33.
• Can, C. (1995). Çeşitli kültürlerin müziklerinde ses sistemleri, Ankara.
• Çakar, Ş. (1997). Mildan Niyazi Ayomak’ın hayatı ve eserleri. (Yayımlanmamış yüksek lisans tezi). İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, İstanbul.
• Çergel, M., A. (2007). Rauf Yekta Bey’in ikdam gazetesinde neşredilen Türk musikisi konulu makaleleri. (Yayımlanmamış doktora tezi). Marmara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, İstanbul.
• Dean, J. (2001). Ramis [Ramus] de Pareia, Bartolomesus. (Erişim adresi: https://doi.org/10.1093/gmo/9781561592630.article.22848. (Erişim tarihi: 12.06.2024).
• Dumitrescu, S. (2014). Portraits of commas in 31edo. Department of Composition and Music Theory (Composition). Sibelius Academy.
• Ezgi, S. (1933). Nazari ve ameli Türk mûsikîsi, Cilt:1, İstanbul: Milli Mecmua Matbaası.
• Farabi. (2020). Kitabu’l mûsika’l-kebir. (A. Kızılcık, N. Tercan Çev.). İstanbul: Türksoy Yayınları.
• Gazimihal, M., R. (1961). Musiki sözlüğü. İstanbul: Milli Eğitim Basımevi.
• Girişen, N. (2020). Terminolojide tanım ve tanım çözümleme ölçütleri. Uluslararası Disipliner Arası Dil Araştırmaları Dergisi. Cilt:1, Sayı:1, 53-73. http://doi.org/10.48147/dada.9.
• Girişen, N. (2019), Terminolojide tanım tipolojisi. (Yayımlanmamış doktora tezi). Eskişehir Osmangazi Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Eskişehir.
• Gökçe, E., N. (2023). Ramazan Güngör (Topal Ramazan), Güzel Sanatlar Alanında Akademik Çalışmalar. Bölüm 13. Ankara: Gece Kitaplığı.
• Günalçin, S. (2019). Kanun’un mandal düzeneğinin Türk mûsikîsi perde anlayışına uyarlanabilirliği. (Yayımlanmamış doktora tezi). Gazi Üniversitesi Güzel Sanatlar Enstitüsü, Ankara.
• Günalçin, S. (2018). Rauf Yekta Bey’in nazari anlayışında cins ve perde ilişkisi. Erişim adresi: https://tumac.org/rauf-yekta-beyin-nazari-anlayisinda-cins-ve-perde-iliskisi/), (Erişim tarihi: 06.06.2024).
• Greated, C.(2001). Comma. (Erişim adresi: https://doi.org/10.1093/gmo/9781561592630.article.06186). (Erişim tarihi: 12.06.2024).
• Hammond, F., M.(2001). Odington, Walter.(revised by Lefferts P., M.) (Erişim adresi: https://doi.org/10.1093/gmo/9781561592630.article.20252). (Erişim tarihi: 12.06.2024).
• İbni Sînâ. (2004). Mûsikî. (A. H. Turabi, Çev.) (1. Baskı) İstanbul: Litera Yayıncılık.
• İlerici, K.(1981). Bestecilik bakımından Türk müziği ve armonisi. İstanbul: Milli Eğitim Basımevi.
• Kalender C., Akgül Barış D. (2022). Tamperemanın tarihçesine kısa bir bakış. Sanat&Tasarım Dergisi, Sayı:12, Sayfa:331-346.
• Kantemiroğlu, D. (2001). Kitabu ilmi’l- musiki ala vechi’l-hurufat (1). (Y. Tura Çev.). İstanbul: Yapı Kredi Kültür Sanat (Orjinal yayın tarihi 1691).
• Karaosmanoğlu, M. (2017). Müzik aritmetiği ve ses sistemleri, İstanbul: İTÜ Vakfı Yayınları.
• Karadeniz, M. E. (1983). Türk musikîsinin nazariye ve esasları (1.Basım). Ankara: Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları.
• Kolukırık, K. (2011). Muallim Kazım Uz’un “musiki nazariyatı” adlı eserinin incelenmesi. İlahiyat Fakültesi Dergisi, 16:2, 101-114.
• Köksal, M. S. (2006). Kavram öğretimi ve çoklu zeka teorisi. Kastamonu Eğitim Dergisi, Cilt:14, No: 2, 473-480.
• Lindley, M.(2001a), Pythagorean ıntonation. (Erişim adresi: https://doi.org/10.1093/gmo/9781561592630.article.22604). (Erişim tarihi: 13.06.2024).
• Lindley, M.(2001b), Just ıntonation. (Erişim adresi: https://doi.org/10.1093/gmo/9781561592630.article.14564). (Erişim tarihi: 13.06.2024).
• Lindley, M.(2001c), Equal temperament. (Erişim adresi: https://doi.org/10.1093/gmo/9781561592630.article.08900). (Erişim tarihi: 12.06.2024).
• Mathiesen, T. J. (2001), Genus. (Erişim adresi: https://doi.org/10.1093/gmo/9781561592630.article.527769. (Erişim tarihi: 12.06.2024).
• Meşeci, B., Tekin, S., Karamustafaoğlu, S. (2013). Maddenin tanecikli yapısıyla ilgili kavram yanılgılarının tespit. Dicle Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, Yıl: 5, Cilt:14, Sayı:9, 20-40.
• Öncel, M., Yahşi, T. (2023). Raûf Yektâ Bey Türk mûsikîsi’nin 24’lü ses sistemini risâletü’ş-şihâbiyye’den mi almıştır?. Cumhuriyet Teology Journal 27(2), 459-479. https://doi.org/10.18505/cuid.1325151.
• Özavcı, K. (2014). Sanat ve icra tekniği açısından Neşet Ertaş ile Muharrem Ertaş arasındaki farklılıklar. (Yayımlanmamış yüksek lisans tezi). Fırat Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Elazığ.
• Özkan, İ., H. (2006). Türk musikisi nazariyatı ve usulleri, kudüm velveleleri. Ötüken Neşriyat. İstanbul: Ötüken Neşriyat.
• Öztuna, Y. (2000). Türk musikisi kavram ve terimleri ansiklopedisi. Ankara: Atatürk Kültür Merkezi Yayınları.
• Öztürk, O., M. (2022). Türk müziğinin temeli olarak halk müziği teorisi ve uygulaması I. Ankara: Bilge Sistem Bilişim ve Yayıncılık Hiz. Ltd. Şti.
• Öztürk, O., M. (2014). Makam, avaze, şube ve terkib: Osmanlı mûsikî nazariyatında Pisagorcu “kürelerin uyumu/mûsikîsi” Anlayışının Temsili. Rast Müzikoloji Dergisi, Cilt: I, Sayı: 1, 1-49.
• Öztürk, O. M. (2020). Türk Müziğinde Yekta, Ezgi ve Arel teorilerinin pozitivist inşası: kısa fakat eleştirel bir tarihçe, Eurasian Journal of Music and Dance, Sayı:16, s. 171-215. https://doi.org/10.31722/ejmd.757313.
• Öztürk, O. M., Beşiroğlu, Ş., Bayraktar, M. E. (2014), Makamı anlamak: makam nazariye tarihinde başlıca modeller. Porte Akademik, Sayı:10, 9-36.
• Öztürk, O., M. (2009). Onyedi’den yirmidört’e: bağlama ailesi çalgılar ve geleneksel perde sistemi, Folklor Edebiyat Dergisi, Cilt:15, Sayı:58, 63-68.
• Sağlam, M. Y. (2007). Türkçe’deki terim sorunsalı. Türkbilig, Yıl:2006, Cilt:14, 168-176.
• Sayan, E. (2003). Müziğimize dair/görüşler analizler öneriler. Ankara: ODTÜ Geliştirme Vakfı Yayıncılık ve İletişim A.Ş.
• Signell, K., L. (2006). Makam [1977]. (İ. Gökçen Çev.). İstanbul: Yapı Kredi Yayınları.
• Şenel, O. (2021). Müzikte mükemmelin göreceliği: akort sistemlerinin evrimi ve eşit tampere sistemin yükselişi. Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi, Cilt:14, Sayı:76, 352-369.
• Snyder, J. L. (2001), Theinred of Dover. (Erişim adresi: https://doi.org/10.1093/gmo/9781561592630.article.27784). (Erişimtarihi: 15.06.2024).
• Tamay S., Gençoğlu, M., S., H., E. (2020). Mildan Niyazi Ayomak’ın Türk müziği armonisi ve müzik fiziği notları. Ankara: Akademisyen Kitapevi A. Ş.
• Tan, A. (2008). Niyazi Sayın’ın ney tavrında perde pozisyonları. (Yayımlanmamış yüksek tezi), İstanbul Teknik Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü., İstanbul.
• Tanburi Cemil Bey (1993). Rehber-i musiki [1904]. (H. Cevher Çev.). (1. Baskı). İzmir: Ege Üniversitesi Basımevi. TDK Türkçe Sözlük. (2024). (Erişim adresi: http//sozluk.gov.tr).(Erişim tarihi: 17.06.2024).
• Tırışkan (2000). Haşim Bey’in edvarı. (Yayımlanmamış yüksek lisans tezi). İstanbul Teknik Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, İstanbul.
• Tura, Y. (2017). Türk mûsikîsinin meseleleri (3. Baskı). İstanbul: İz Yayıncılık.
• Uygun, M. N. (1999). Safiyüddin Abdülmümün Urmevî ve kitabü’l edvârı (1.Baskı). İstanbul: Kubbealtı Neşriyatı.
• Uzdilek, S. M. (1977). İlim ve musiki / Türk musikisi üzerine incelemeler (1.Basım). İstanbul: Kültür Bakanlığı Yayınları.
• Yayla, F. (2006). Müziksel işitmenin temel prensipleri. Mehmet Akif Ersoy Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, Sayı:12, 28-38.
• Rauf Yekta Bey (2007). Türk Musikisi Nazariyatı. (G. Paçacı Çev.) Musikişinas. Sayı: 9. İstanbul: Boğaziçi Üniversitesi Türk Müziği Kulübü Yayını (Orijinal yayın tarihi 1924).
• Rauf Yekta Bey (2008). Türk Musikisi Nazariyatı. (G. Paçacı Çev.) Musikişinas. Sayı: 10. İstanbul: Boğaziçi Üniversitesi Türk Müziği Kulübü Yayını (Orijinal yayın tarihi 1924). Rauf Yekta Bey (1986). Türk musikisi [1913]. (O. Nasuhioğlu Çev.). İstanbul: Pan Yayıncılık.
• Redhouse (1986). Redhouse sözlüğü. İstanbul: Redhouse Yayınevi. Zeren, A. (2008). Müzikte ses sistemleri (2. Basım). İstanbul: Pan Yayıncılık. Zeren, A. (2007). Müzik fiziği (4. Basım). İstanbul: Pan Yayıncılık.