TRADITIONAL SOURCES AND THE USE OF MUSIC IN INTERCULTURAL THEATRE

Yıl 2025, Cilt: 8 Sayı: 1, 748 - 776, 27.03.2025

Enis Yıldız

https://doi.org/10.51576/ymd.1630522

Öz

ABSTRACT
In parallel with the wars and socio-economic crises that took place around the world in the 20th century, a process of questioning also began in the art of theatre. Accordingly, by the mid-century, theatrical theories emerged that advocated a return to theatre’s own intrinsic sources, such as rituals and traditional elements. Various theatre studies have conducted research on the ways in which traditional music and dance forms are utilized in theatre This study examines the ways in which theatre draws upon traditional sources such as music and dance in its turn toward intrinsic elements, focusing on the period from the second quarter of the 20th century to the early 21st century. The study is conducted within the framework of Western theatre practitioners' approaches to Eastern culture and Turkish theatre practitioners' approaches to Anatolian culture. First, the artistic perspectives of Western theatre pioneers such as Artaud, Grotowski, and Brook—who advocated a return to traditional sources in theatre—are examined, along with their utilization of traditional Eastern music and dance elements. Subsequently, the use of traditional plays, music, and dance, as well as other cultural elements shaping Anatolian heritage in Turkish theatre, is analyzed primarily through the works of Baltacıoğlu and And. Finally, a comparative evaluation is made between the experiences of Western and Turkish theatre in utilizing traditional sources. In the conclusion, it has been determined that Western theatre, in utilizing traditional sources, has incorporated Eastern philosophy and technical structures to create an intercultural framework, developing original methods in acting and staging through traditional music and dance. In contrast, Turkish theatre has largely replicated traditional dramatic sources—such as folk music, religious music and rituals, Ortaoyunu, and village plays—in their original forms. Despite the potential of cultural elements such as rituals and myths, they have not been sufficiently explored in terms of meaning and technique. The study emphasizes the necessity of reinterpreting traditional dramatic forms in a contemporary manner and conducting experimental research on cultural elements such as traditional music and dance, shamanistic practices, and the sema. To achieve success in this area, it is recommended that theatre practitioners collaborate with musicologists and choreographers while also seeking support from social science researchers.

Anahtar Kelimeler

Theatre, intercultural theatre, ritual, traditional music, traditional dance.

KÜLTÜRLERARASI TİYATRODA GELENEKSEL KAYNAKLAR VE MÜZİK KULLANIMI

Öz

ÖZ
20. yüzyılda dünyada yaşanan savaşlar ve sosyo-ekonomik krizlere paralel olarak tiyatro sanatında da bir sorgulama başlamıştır. Buna bağlı olarak yüzyılın ortalarında tiyatronun kendi öz kaynakları olan ritüellere ve geleneksel kaynaklara yönelmeyi öneren tiyatro düşünceleri ortaya çıkmıştır. Çeşitli tiyatro araştırmaları geleneksel müzik ve dans türlerinin tiyatroda kullanım biçimleri üzerine araştırmalar gerçekleştirmiştir. Bu makalede, tiyatronun öz kaynaklara yönelirken müzik ve dans gibi geleneksel kaynaklardan yararlanma biçimi, 20. yüzyılın ikinci çeyreğinden 21. yüzyıl başına kadarki dönemle sınırlandırılarak incelenmiştir. İnceleme Batılı tiyatro insanlarının Doğu kültürüne, Türk tiyatro insanlarının Anadolu kültürüne yaklaşımları çerçevesinde yapılmıştır. Öncelikle tiyatronun kökenindeki geleneksel kaynaklara yönelme düşüncesinin öncülerinden Batılı tiyatro insanları Artaud, Grotowski ve Brook’un sanatsal yaklaşımları ve Doğu’nun geleneksel müzik ve dans kaynaklarından yararlanma biçimleri ele alınmıştır. Ardından Türk tiyatrosunda, geleneksel oyun, müzik ve dansın ve Anadolu kültürünü oluşturan unsurların kullanımı, ağırlıklı olarak Baltacıoğlu ve And üzerinden incelenmiştir. Son olarak Batı ile Türk tiyatrosunun geleneksel kaynaklardan yararlanma deneyimi karşılaştırılmıştır. Sonuç bölümünde Batı tiyatrosunun geleneksel kaynaklardan yararlanırken Doğu’nun felsefesini ve teknik yapılarını kullanarak kültürlerarası yapı oluşturduğu, geleneksel müzik ve dans yardımıyla oyunculuk ve sahnelemede özgün yöntemler geliştirdiği saptanmıştır. Türk tiyatrosunda halk müziği, dinsel müzik ve ayinler, Ortaoyunu, köylü oyunu gibi geleneksel dramatik kaynaklar genel olarak ilk halleriyle tekrar edilmiştir. Ritüeller, mitler gibi kültürel unsurlar potansiyel taşımasına rağmen anlamsal ve teknik olarak yeterince değerlendirilmemiştir. Türk tiyatrosunda geleneksel dramatik biçimlerin yeniden, çağdaş bir şekilde yorumlanması ve geleneksel müzik ve dans, şamanlık, sema gibi kültürel unsurlar üzerine deneysel incelemeler yapılmasının gereği saptanmıştır. Bu konuda başarıya ulaşılması için de tiyatro insanlarıyla özellikle müzikolog ve koreografların işbirliği yapması, sosyal bilim araştırmacılarından destek alınması önerilmiştir.

Anahtar Kelimeler

Tiyatro, kültürlerarası tiyatro, ritüel, geleneksel müzik, geleneksel dans.

Kaynakça

• Alangu, T. (2020). Türkiye folkloru el kitabı (Göz. geç. 1. b.). İstanbul: Yapı Kredi.
• And, M. (2002). Ritüelden drama: kerbela-muharrem-ta'ziye. İstanbul: Yapı Kredi.
• And, M. (2007). Oyun ve bügü: Türk kültüründe oyun kavramı (2. b.). İstanbul: Yapı Kredi.
• Artaud, A. (1993). Tiyatro ve ikizi. (B. Gülmez, Çev.) İstanbul: Yapı Kredi.
• Baltacıoğlu, İ. H. (1941). Tiyatro. İstanbul: Sebat.
• Barba, E., & Savarese, N. (2002). Oyuncunun gizli sanatı: Tiyatro antropolojisi sözlüğü. (A. Candan, Çev.) İstanbul: Yapı Kredi.
• Basat, E. M. (2016). Saya gezme oyununu Artaud'nun "kıyıcı tiyatro" kuramıyla birlikte düşünmek. Milli Folklor, 14(112), 61-72.
• Birkiye, S. K. (2007). Çağdaş tiyatroda kültürlerarası eğilim: Peter Brook - Eugenio Barba - Robert Wilson. Ankara: De Ki.
• Brook, P. (1990). Boş alan. (Ü. İnce, Çev.) İstanbul: Afa.
• Brook, P. (2004). Oyunculuk ve tiyatro üzerine düşünceler. (M. Balay, Çev.) İstanbul: Yapı Kredi.
• Candan, A. (1994). Yirminci yüzyılda öncü tiyatro. İstanbul: Yapı Kredi.
• Çapan, C. (1993). Musiki aşkı besliyorsa eğer. Tiyatro Araştırmaları, 91-97.
• Eraydın, S. (2016). Tasavvuf ve tarikatlar (12. b.). İstanbul: İfav.
• Grotowski, J. (1994). Aksiyon literal'dir. Mimesis(5), 171-180.
• Grotowski, J. (1994). Ista ve kaynaklar tiyatrosu. Mimesis(5), 191-207.
• Innes, C. (2004). Avant-garde tiyatro: 1892-1992. (B. Güçbilmez, & A. V. Kahraman, Çev.) Ankara: Dost Kitabevi.
• Karadağ, N. (1995). Türk tiyatrosunun kut-töresel kaynakları ve köylü tiyatrosu. Tiyatro Araştırmaları, 12(12), 65-75. doi:https://doi.org/10.1501/TAD_0000000198
• Kurtiz, T. (2013). Bölük pörçük. İstanbul: Boyut.
• Nutku, Ö. (1985). Dünya tiyatrosu tarihi. İstanbul: Remzi.
• Richards, T. (2005). Grotowski fiziksel eylemler üzerine çalışmak. (H. Yıldız, & A. Candan, Çev.) İstanbul: Norgunk.
• Schimmel, A. (2001). İslamın mistik boyutları. (E. Kocabıyık, Çev.) İstanbul: Kabalcı.
• Şener, S. (1991). Dünden bugüne tiyatro düşüncesi. Eskişehir: Anadolu Üniversitesi.
• Şener, S. (2003). Gelişim sürecinde Türk tiyatrosu. İstanbul: Alkım.
• Tuna, E. (2000). Şamanlık ve oyunculuk. İstanbul: Okyanus.
• Turan, A. (2024). Peter Brook'un oyuncularla çalışması. İnönü Üniversitesi Kültür ve Sanat, 10(1), 76-82. doi:http://doi.org/10.22252/ijca.1438409
• Uzşen, E. (2024). Oyuncunun sanatında temel bir çalışma alanı olarak enerjik beden. RumeliDE Dil ve Edebiyat Araştırmaları,(Ö14), 728-736.
• Yıldız, E. (2008). Oyun yazımından sahnelemeye: Körayak (Yayınlanmamış sanatta yeterlik tezi). Eskişehir: Anadolu Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.