“Tükenmişlik Kavramı: Birey ve Örgütler Açısından Önemi”

Yıl 2008, Cilt: 15 Sayı: 1, 131 - 148, 01.03.2008

Güler Sağlam Arı Emine Çına Bal

Öz

Anahtar Kelimeler

-

Tükenmişlik Kavramı: Birey ve Örgütler Açısından Önemi

Öz

Bu çalışmanın amacı önceki çalışmalardan yola çıkarak tükenmişlik kavramına ilişkin kavramsal bir çerçeve çizmektir. Tükenmişliğe yönelik olarak yapılan ilk çalışmalardan (Freudenberger,1974; Maslach ve Jackson,1981) bu yana kavrama ilişkin yapılan araştırmalar incelendiğinde, bir yandan farklı meslek ya da işlere yönelik tükenmişlik düzeyi tespitleri yapılırken, öte yandan kavrama ilişkin teorik yapının oluşturulmaya çalışıldığı gözlenmektedir. Duygusal tükenme, duyarsızlaşma ve kişisel başarıda düşme hissi olarak üç alt boyuttan oluşan tükenmişlik, bireylerde duygusal, davranışsal ve bedensel bazı belirtilerle kendini göstermektedir. Cinsiyet, yaş, işte çalışma süresi, kişilik, değerler, sosyal destek gibi bireysel ve sosyal özellikler, iş yükü, iş üzerindeki kontrol düzeyi, ödüller, örgüte karşı hissedilen aidiyet duygusu ve adalet gibi iş ve örgütle ilgili özellikler tükenmişlikte azaltıcı ya da artırıcı bir etkiye sahiptir. Çalışmada son olarak tükenmişlik ile baş etmeye yönelik olarak gerek birey gerekse örgütsel düzeyde neler yapılabilir sorusuna cevap aranmıştır

Anahtar Kelimeler

Tükenmişlik, örgüt

Kaynakça

• ALMER, Elizabeth D. ve KAPLAN, Steven E. (2002), “The Effects of Flexible Work Arragements on Stressors, Burnout, and Behavioral Job Outcomes in Public Accounting”, Behavioral Research in Accounting, Vol.14, 1-33.
• BLOİSİ,Wendy, COOK, Curtis W. ve Phillip L. HUNSAKER (2003), Management and Organizational Behavior, The McGraw-Hill Companies, European Edition,London.
• BUDAK, Gülay, ve SÜREGEVİL,Olca (2005), “Tükenmişlik ve Tükenmişliği Etkileyen Örgütsel Faktörlerin Analizine İlişkin Akademik Personel Üzerinde Bir Uygulama”, D.E.Ü.İ.İ.B.F. Dergisi ,Cilt:20, Sayı:2, 95-108.
• BUICK,Ian ve THOMAS,Mahesh (2001), “Why do Middle Managers in Hotels Burn Out?”, International Journal of Contemporary Hospitality Management, 13/6, 304-309.
• Örnek bir çalışma için bkz. Whitaker 1996.
• Örnek bir çalışma için bkz. Wright ve Bonett 1997, Özdemir ve diğ.2003.
• CANO-GARCİA,Francisco C., PADİLLA-MUŇOZ, Eva M. ve Miguel A. CARASCO-ORTİZ, (2005), “Personality and Contextual Variables in Teacher Burnout”, Personality and Indıvıdual Differences, 38, 929-940.
• CORDES, Cynthia L. ve DOUGHERTY, Thomas W. (1993), “A Review and in Integration of Research on Job Burnout”, Academy of Management Review, Vol.18, No.4, 621-656.
• CORDES, Cynthia L., DOUGHERTY, Thomas W. Ve Michael BLUM (1997), “Pattens of Burnout Among Managers and Professionals: a Comparison of Models”, Journal of Organizational Behavior, Vol.18:685-701.
• ÇAM, Olcay. (1993), “ Tükenmişlik Envanterinin Geçerlilik ve Güvenilirliğinin Araştırılması”, VII.Ulusal Psikoloji Kongresi Çalışmaları, Türk Psikologlar Derneği Yayını, ,Ankara, s.155-160
• ÇİMEN, Mesut. ve ERGİN, Canan (2001), Türk Silahlı Kuvvetleri Sağlık Personelinin Tükenmişlik Düzeylerinin İncelenmesi”, Gülhane Tıp Dergisi, 43 (2), 169–176.
• ÇİMEN, Mesut. (2000), “Türk Silahlı Kuvvetleri Sağlık Personelinin Tükenmişlik, İş doyumu, Kuruma Bağlılık ve İşten Ayrılma Niyetlerine İlişkin Bir Alan Araştırması”, Yayınlanmamış Doktora Tezi, T. C. Genelkurmay Başkanlığı Gülhane Askeri Tıp Akademisi Sağlık Bilimleri Enstitüsü Sağlık Hizmetleri Yönetimi Bilim Dalı.
• DALEY, Michael R. (1979), ”Burnout: Smoldering Problem in Protective Services”, Social Work, September, 375-379.
• DERVİŞOĞLU,Gökçen (2000), “The Role of Certain Demographic Variables,Burnout and Stres on Job Satisfaction”, Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, the Graduate School of Social Sciences of Middle East Technical University, The Department of Educational Sciences.
• ERGİN,Canan (1995), “Akademisyenlerde Tükenmişlik ve Çeşitli Stres Kaynaklarının İncelenmesi”, Hacettepe Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Dergisi, 12 (1-2), 37-50.
• ERGİN, Canan. (1993), “ Doktor ve Hemşirelerde Tükenmişlik ve Maslach Tükenmişlik Ölçeğinin Uyarlanması”, VII. Ulusal Psikoloji Kongresi Bilimsel Çalışmaları, Türk Psikologlar Derneği Yayını, 22-25 Eylül, Hacettepe Üniversitesi, Ankara.
• FOGARTY,Timothy J, SİNGH. Jagdip , RHOADS, Gary K. ve Ronald K.MOORE (2000), “Antecedents and Consquences of Burnout inAccounting: Beyond the Role Stress Model”, Behavioral Research in Accounting, Vol.12, 32-67.
• FRİESEN,David ve SARROS, James C. (1989), “Sources of Burnout Among Journal of Organizational Behavior, 10 (2), April, 179-188. Educators”,
• FREUDENBERGER, Herbert J. (1974), “ Staff Burn-Out”, Journal of Social Issues, Vol.30, Number 1, 159-165.
• GLOGOW,Eli. (1986), “Research Note: Burnout and Locus of Control”, Public Personel Management, Vol.15, No.1, Spring, 79-83.
• GMELCH, Walter H. ve GATES,Gordon (1998), “The Impact of Personal, Professional and Organizational Characteristics on Administartor Burnout”, Journal of Educational Administration, Vol.36,No.2, 146-159.
• GÜVEN, Mehmet. (2005), “Davranış Düzlemi Sosyal Statü ve Roller”, Örgütsel Davranış Boyutlarından Seçmeler içinde, Editör: Mehmet Tikici, Nobel Yayın Dağıtım, Ankara, s.56-83.
• IZGAR, Hüseyin (2000), Okul Yöneticilerinin Tükenmişlik Düzeyleri (Burnout) Nedenleri ve Bazı Etken Faktörlere Göre İncelenmesi (Orta Anadolu Örneği), Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Eğitim BilimleriAna Bilim Dalı Eğitimde Psikolojik Hizmetler Bilim Dalı, Yayınlanmamış Doktora Tezi, Konya.
• JEANNEAU,P ve ARMELIUS,K. (2000), “Self -image and Burnout in Psychiatric Staff”, Journal of Psychiatric and Mental Health Nursing,7,399-406.
• KAÇMAZ, Nazmiye (2005), “Tükenmişlik (Burnout) Sendromu” ,İstanbul Üniversitesi İstanbul Tıp Fakültesi Dergisi, Cilt.68, sayı:1,29-32.
• KİM, Hyun J., SHİN,Kang H. ve W.Terry UMBREİT (2007), “Hotel Job Burnout: the Role of Personality Characteristics”, Hospitality Management, 26, 421-434.
• KOYUNCU, Mustafa (2005), “Üniversite Öğretim Elemanlarında Tükenme Duygusu ve Organizasyondan Ayrılma İsteğine Etkisi”, 13.Ulusal Yönetim veOrganizasyonKongresi,İstanbulÜniversitesi,http://www.isletme.istanbul.edu.tr/duyurula r/kongrebook/27/kongre.htm, 28.09.2005.
• LAMBIE,Glenn W. (2007), “The Contribution of Ego Development Level to Burnout in School Counselors: Implications for Professional School Counseling”, Journal of Counseling & Develpoment , Vol.85, Winter, 82-88.
• LEE, Raymond T. ve ASHFORTH, B.lake E. (1993), “A Further Examination of Managerial Burnout: Toward an Integrated Model”, Journal of Organizational Behavior, Vol.14, No.1, 3-20.
• LEITER, Michael P. Ve MASLACH,Christina. (1988), “The Impact of Interpersonal Environment on Burnout and Organizational Commitment”, Journal of Organizational Behavior, Vol.9, 297-308.
• LEWİN, Jeffrey E. ve SAGER, Jeffrey K. (2007), “A Process Model of Burnout among Salespeople: Some New Thoughts”, Journal of Business Research, (Article in Press- Accepted 24 April 2007)
• MARTİNUSSEN, M., RİCHARDSEN, A.M. ve R.J.BURKE (2007), “Job Demands, Job Resources, and Burnout Among Police Officers”, Journal of Criminal Justice, 35, 239- 249.
• MASLACH, Christina. (2003), “Job Burnout: New Directions in Research and Intervention” Current Directions in Psychological Science, Vol.12, 5, 189-192.
• MASLACH, Christina. (1999),”Take This Job and Love it”, Psychology Today, October, 50-80.
• MASLACH, Christina. ve JACKSON, Susan E. (1981), “The Measurement of Experienced Burnout”, Journal of Occupational Behavior, Vol.2, 99-113.
• MASLACH, Christina, SCHAUFELI, Wilmar B. ve LEITER, Michael P. (2001), “Job Burnout”, Annual Reviews of Psychology, 52, 397-422.
• ÖZDEMİR, Ali K., KILIÇ, Erdem, ÖZDEMİR, Deniz, ÖZTÜRK,Mustafa ve Haldun SÜMER, (2003) “Cumhuriyet Üniversitesi Diş Hekimliği Fakültesi Akademik Personelinde Tükenmişlik Ölçeğinin Üç Yıllık Arayla Değerlendirilmesi”, Cumhuriyet Üniversitesi Diş Hekimliği Fakültesi Dergisi, C.6, S.1, 14-18.
• PINES, Ayala Malasch. (2003), “Occupational Burnout: a Cross Cultural Israeli Jewish-Arab Perspective and its Implications for Career Counselling”, Career Development International, 8/2, 97-106.
• SCHAUFELI, Wilmar B. ve VAN DIERENDONCK, Dirk. (1993), “The Construct
• Validity of Two Burnout Measures”, Journal of Organizatioanl Behavior, Vol.14, 631-647.
• SINGH, Jagdip, GOOLSBY, Jerry R., ve Gary R. RHOADS. (1994), “Behavioral and Psychological Consequences of Boundary Spanning Burnout for Customer Service Representatives”, Journal of Marketing Research, Vol.XXXI, November, 558-569.
• SWEENEY, John T. ve SUMMERS, Scott L.. (2002), “ The Effect of the Busy SeasonWorkload On Public Accountants’ Job Burnout”, Behavioral Research In Accounting, 14, 223-245.
• TEPECİ, Mustafa, ve BİRDİR, Kemal (2005), “Otel Çalışanlarında Tükenmişlik Sendromu”, 11.Ulusal Yönetim ve Organizasyon Kongresi, Afyon Kocatepe Üniversitesi, 22 Mayıs,Afyon,958–972.
• TORUN, Alev (1997), “Stres ve Tükenmişlik”, Endüstri ve Örgüt Psikolojisi içinde, Ed.Suna Tevrüz, 2.Baskı, Türk Psikologlar Derneği ve Kalite Derneği Ortak Yayını, İstanbul, 43- 53.
• TÜMKAYA, Songül (2000), “Akademik Tükenmişlik Ölçeğinin Geliştirilmesi”, Hacettepe Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 19, 128-133).
• TÜMKAYA, Songül (2006), “Faculty Burnout in Relation to Work Environment and Humor as a Coping Strategy”, Educational Sciences:Theory &Practice, Vol.6,Issue.3, 911-921.
• WEISBERG, J.(1994), “Measuring Workers’ Burnout and Intention to Leave”, International Journal of Manpower, Vol.15, No.1, 4-14.
• WHITAKER, Kathryn S. (1996), “Exploring Causes of Principal Burnout”, Journal of Educational Administration, Vol.34, No.1,60-71.
• ZEL,Uğur (2001), Kişilik ve Liderlik, Seçkin Yayınevi, Ankara.
• Yönetim ve Ekonomi 15/1 (2008) 131-148 148