From the Budget Right to the Public Budget: From the Ottoman Empire to the Present

Yıl 2022, Cilt: 29 Sayı: 4, 683 - 706, 29.12.2022

İpek Doğan Özer

https://doi.org/10.18657/yonveek.1068445

Öz

A budget is an economic plan, a political document in which the legislature authorizes the executive to receive revenues and make expenditures.The first document in which the budget right is included the Magna Carta Libertatum. Other countries and Turkey were also affected by this document that appeared in the UK, and budgets in the modern sense began to be made in accordance with the classical budget system in the Tanzimat Period. Since the General Accounting Law No. 1050, which was accepted as the financial constitution in Turkey, could not adapt to the developing and changing public financial management, the Public Financial Management and Control Law No. 5018 was adopted in 2003 and started to be implemented. With Law No. 5018, which is a financial reform in Turkey, the process of preparing, implementing and auditing the budget has completely changed and a performance-based budget system has been introduced. The aim of this study is to investigate the budget process in Turkey based on the development of the budget right in the United Kingdom, France, the United States and Germany. The legal bases and budget systems of the budget applied from the Ottoman Empire to the present are discussed. Due to the problems experienced in the performance-based budget system, the performance-based program budget system was gradually introduced in 2020. This budget system, it is aimed to provide the budget-plan relationship and an output-result-oriented understanding. However, it is expected that the targets will be reached in time in the system, which is still in its infancy.
Key Words: Budget Right, Public Budget, Budget Systems.
JEL Classification: H60, H61.

Anahtar Kelimeler

Budget Right, Public Budget, Budget Systems

Bütçe Hakkından Kamu Bütçesine: Osmanlı’dan Günümüze

Öz

ÖZ
Bütçe, yasamanın yürütmeye gelirlerin alınmasına izin, giderlerin yapılmasına yetki verdiği ekonomik bir plan, siyasi bir belgedir. Bütçe hakkının yer aldığı ilk belge Magna Carta Libertatum (Büyük Özgürlük Fermanı)’dır. İngiltere’de ortaya çıkan bu belgeden diğer ülkeler ve Türkiye de etkilenmiş, Tanzimat Döneminde modern anlamda bütçeler klasik bütçe sistemine uygun yapılmaya başlanmıştır. Türkiye’de mali anayasa kabul edilen 1050 sayılı Muhasebe-i Umumiye Kanunu gelişen ve değişen kamu mali yönetimine uyum sağlayamadığından 2003 yılında 5018 sayılı Kamu Mali Yönetimi ve Kontrol Kanunu kabul edilmiş ve uygulanmaya başlamıştır. Türkiye’de mali anlamda reform niteliği taşıyan 5018 sayılı Kanunla bütçenin hazırlanma, uygulanma ve denetlenme süreci tümüyle değişmiş ve performans esaslı bütçe sistemine geçilmiştir. Bu çalışmanın amacı bütçe hakkının İngiltere, Fransa, ABD ve Almanya’da gelişiminden hareketle Türkiye’deki bütçe sürecini araştırmaktır. Osmanlı Devleti’nden günümüze uygulanan bütçenin hukuki dayanakları ve bütçe sistemleri ele alınmaktadır. Performans esaslı bütçe sisteminde yaşanan sorunlar nedeniyle 2020 yılında performans esaslı program bütçe sistemine kademeli olarak geçilmiştir. Bu bütçe sisteminde bütçe-plan ilişkisinin sağlanması, çıktı-sonuç odaklı bir anlayış hedeflenmiştir. Ancak henüz başlangıç aşamasında olan sistemde zaman içinde hedeflere ulaşılacağı beklenmektedir.
Anahtar Kelimeler: Bütçe Hakkı, Kamu Bütçesi, Bütçe Sistemleri.
JEL Sınıflandırması:H60, H61.

Anahtar Kelimeler

Bütçe Hakkı, Kamu Bütçesi, Bütçe Sistemleri., Budget Right, Public Budget, Budget Systems

Kaynakça

• Ağdemir, Z. (2017). XVI. Yüzyıl Fransa’sında Vergiler ve Vergi İsyanları. Ömer Halis Demir Üniversitesi İİBF Dergisi, C Cilt 10, Sayı 2, 141-157.
• Akbey, F. (Mart 2019). Türkiye’de “Program Bazlı Performans Bütçe” Çalışmaları Üzerine Bir Değerlendirme, Maliye Araştırmaları Dergisi, Cilt 5, Sayı 1, 77-98.
• Akdoğan, A. (2011). Kamu Maliyesi. Ankara: Gazi Kitabevi.
• Akşin, S. (2015). Kısa Türkiye Tarihi. İstanbul: Kültür Yayınları.
• Ataç, E., Coşkun, G. ve Moğol, T. (2004). Bütçe. (Ed. Engin Ataç). Eskişehir: Anadolu Üniversitesi Yayını.
• Bağlı, M. S. (2012). Teorik ve Tarihsel Açıdan Bütçe Hakkı. Yasama Dergisi, S. 20, 39-77.
• Barkan, Ö., L. (1953-1954). Osmanlı İmparatorluğu Bütçelerine Dair Notlar. İstanbul Üniversitesi İktisat Fakültesi Mecmuası, Cilt 15, Sayı 1-4, 238-250.
• Bal, T. (2015). Performans Esaslı Bütçeleme (PEB) Sistemi Çerçevesinde Alternatif Modellerin Türkiye’de Uygulanabilirliği. Sayıştay Dergisi, Sayı 96, 25-54.
• Batırel, Ö. F. (1987). Kamu Bütçesi. İstanbul: Nihad Sayar Yayın ve Yardım Vakfı Yayınları.
• Bulutoğlu, K. ve Kurtuluş, E. (1988). Bütçe ve Kamu Harcamaları. İstanbul: Filiz Kitabevi.
• Bulutoğlu, K. (2008). Kamu Ekonomisine Giriş. Maliye ve Hukuk Yayınları.
• Çataloluk, C. (2015). Osmanlı Devlet Bütçesi. İnsan ve Toplum Bilimleri Araştırmaları Dergisi, Cilt 4, Sayı 3, 497-515.
• Coşkun, G. (2000). Devlet Bütçesi Türk Bütçe Sistemi. Ankara: Turhan Kitabevi.
• Çelik, F. E. (2012). Açıklamalı Yönetim Zaman Dizini 1919-1928 Cilt-I. (Ed. Nuray Ertürk Keskin). 1922: Yeni Türkiye’yi Kuracak Zafer İçin Beşeri ve Mali Kaynakların Yönetimi. Ankara Üniversitesi Siyasal Bilgiler Fakültesi Yayınları, 923-1326.
• Çetin, H. (2002). Liberalizmin Tarihsel Kökenleri. Cumhuriyet Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Dergisi, Cilt 3, Sayı 1, 79-96.
• Çiçek, H. G. ve Dikmen S. (2015). Osmanlı Devleti’nde Bütçenin ve Bütçe Hakkının Tarihsel Gelişimi. Süleyman Demirel Üniversitesi Ekonomik ve Sosyal Araştırmalar Dergisi, 2015, Cilt 11, Sayı 2, 83-98.
• Edizdoğan, N. (2008). Kamu Bütçesi. Bursa: Ekin Yayınevi.
• Erdoğan, Ö. (2009). Bütçe Uygulama Aşamasında Parlamentonun İzleme/Gözetim Fonksiyonu: Komisyonların Rolü ve Bütçe Analiz Kapasitesi, Uluslararası Sempozyum Bütçe Sürecinde Parlamentonun Değişen Rolü, Ankara: TBMM Basımevi.
• Ergen, Z. (2016). Kamu Mali Yönetiminde Yeniden Yapılanma: Muhasebe-İ Umumiye Kanunundan 5018 Sayılı Kanuna Bütçe ve Harcama Usullerinde Dönüşüm. Ekonomi Bilimleri Dergisi, Cilt 8, Sayı 1, 93-115.
• Falay, N. (1989). Maliye Tarihi (Ders Notları). İstanbul: Filiz Kitabevi.
• Giray, F. (2014). Maliye Tarihi. Bursa: Ekin Yayınevi.
• Gözler, K. (2009). İngiltere’de Parlâmento Neden Ve Nasıl Ortaya Çıktı? Malî Hukukun Anayasa Hukukundan Eskiliği Üzerine Bir Deneme. Ankara Üniversitesi Hukuk Fakültesi Yayını, Cilt 1, 365-374.
• Gözler, K. (2000). Türk Anayasa Hukuku, Bursa: Ekin Kitabevi.
• Gözler, K. (2011). Anayasa Hukukunun Genel Teorisi Cilt I. Bursa: Ekin Kitabevi.
• Kayan A. (2000). Verginin Tarihsel Gelişimi ve Sebep Olduğu Bazı Önemli Olaylar. Maliye Dergisi, Sayı 135, 80-87.
• Keskin, N. E. (2012). Açıklamalı Yönetim Zaman Dizini 1919-1928 Cilt-I. (Ed. Nuray Ertürk Keskin). 1920: Bağımsız ve Halka Doğru Yönetim. Ankara Üniversitesi Siyasal Bilgiler Fakültesi Yayınları, 195-452.
• Maliye Bakanlığı. Tarihçe. http://kontrol.bumko.gov.tr/TR,2012/tarihce.html Erişim Tarihi: 26.03. 2018.
• Maliye Bakanlığı. (1996). Tanzimattan Günümüze Devlet Bütçesi Mevzuatı Cilt I, Ankara.
• Maliye Bakanlığı. Türkiye’de Bütçeleme. http://www.bumko.gov.tr/TR,2518/turkiyede-butceleme.html Erişim Tarihi: 08.12.2017.
• Meriç, M. (1993). Osmanlı Bütçe Sistemi. Dokuz Eylül Üniversitesi İİBF Dergisi, Cilt 8, Sayı 1, 226-247.
• Mutlu, A. (2009). Tanzimattan Günümüze Türkiye’de Vergileme Zihniyetinin Gelişimi. Ankara: Ümit Ofset Matbaacılık.
• Saraç, O. (2005). Kamu Mali Yönetimi ve Kontrol Kanunu ile Yapılan Düzenlemelerin Değerlendirmesi, Maliye Dergisi, Sayı 149, 122-163.
• Sayıştay Başkanlığı. 2016 Yılı Dış Denetim Genel Değerlendirme Raporu. https://www.sayistay.gov. tr/tr/Upload/62643830/files/raporlar/genel_raporlar/dis_denetim/2016_Dis_Denetim.pdf Erişim Tarihi: 30.12.2017.
• Sirkeci O. ve Abdula M. S. (2015). Ortadoğu Uygarlıklarında Vergi Uygulamaları. International Journal of Social Sciences and Education Research, Vol. 1(4), 1239-1252.
• Şahin, H. (2013). Osmanlı Bütçe Sisteminin Tekâmülü, 1839–1922. International Journal of Social Science, V. 6, 853-868.
• Şahin İpek, E. A., Sakal M. ve Çiçek H.G. (2014-2). Performans Esaslı Bütçeleme Sistemi ve Diğer Bütçe Sistemlerinden Farklılıkları Üzerine Bir Değerlendirme. Sosyo Ekonomi Dergisi, 81-104.
• Taner, A. (2011). Kamuda Hesap Verme Sorumluluğunun Aracı Olarak Performans Esaslı Bütçeleme. Sayıştay Dergisi, Sayı 83, 3-30.
• TBB. Anayasa Değişikliği Teklifi’nin Karşılıklı ve Açıklamalı Metni. http://anayasadegisikligi.barobirlik.org.tr//A nayasaDegisikligi.aspx Erişim Tarihi: 17.05.2018.
• TBMM. Kamu Malî Yönetimi ve Kontrol Kanunu Tasarısı ve Plan ve Bütçe Komisyonu Raporu. https://www.tbmm.gov.tr/tutanaklar/TUTANAK/ TBMM/d22/c032/tbmm22032026ss0302.pdf Erişim Tarihi: 15.03.2018.
• T.C Cumhurbaşkanlığı Strateji ve Bütçe Başkanlığı. Program Bütçe Yolculuğu Başladı. https://www.sbb.gov.tr/program-butce-yolculugu-basladi/#1568103948157-bc6c15c6-b283 Erişim Tarihi: 20.12.2021.
• Tekbaş, A. (2010). Vergi Kanunlarının Tabi Olduğu Anayasal İlkeler. Dokuz Eylül Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi, Cilt 12, Özel Sayı, 123-191.
• Tüleykan, H. (2009). Kamu Bütçeleme Sistemleri ve Çok Yıllı Bütçeleme. Gaziosmanpaşa Üniversitesi Sosyal Bilimler Araştırmaları Dergisi, Sayı 2, 1-23.
• Türk Dil Kurumu. Bütçe. http://www.tdk.gov.tr/index.php?option=combts&arama=kelime&guid=TDK.GTS.5a5e19d88 f1425. 17677632 Erişim Tarihi: 16.01.2018.
• Yılmaz, H. H. ve Biçer M. (2010). Parlamentonun Bütçe Hakkını Etkin Kullanımının Yeni Bütçe Sistemi Çerçevesinde Değerlendirilmesi. Maliye Dergisi, 201-225.
• Yılmaz, H. H. ve Biçer M. (2009). Parlamentonun Kamu Politikası Oluşturma ve Planlama Sürecindeki Konumunun Yeni Kamu Mali Yönetim Sistemi Çerçevesinde Değerlendirilmesi. Yasama Dergisi, Sayı 13, 45-84.
• Yüksel, N. (2005). Türk Parlamento Hukukunda “Bütçe” Komisyonu. Sayıştay Dergisi, Sayı 56, 3-22.
• Yüksel, N. (2010). Cumhuriyet’in “İlk” Bütçesi: Coşku, Gurur ve Kaygı. Maliye Dergisi, Sayı 159, 299-322.
• 1050 sayılı Muhasebe-i Umumiye Kanunu. (1927). https://teftis.ktb.gov.tr/TR-264514/1050-muhasebei-umumiye-kanunu.html, Erişim Tarihi: 04.01.2022.
• 1876 Kanun-ı Esasi. https://www.anayasa.gov.tr/tr/mevzuat/onceki-anayasalar/1876-k%C3%A2n%C3%BBn-ies%C3%A2s%C3 %AE/, Erişim Tarihi: 21.09.2017.
• 1961 Türkiye Cumhuriyeti Anayasası. https://www.anayasa.gov.tr/tr/mevzuat/onceki-anayasalar/1961-anayasasi/ Erişim Tarihi: 04.01.2022.
• 1982 Türkiye Cumhuriyeti Anayasası. https://www.mevzuat.gov.tr/MevzuatMetin/1.5.2709.pdf Erişim Tarihi: 04.01.2022.
• 5018 sayılı Kamu Mali Yönetimi ve Kontrol Kanunu. (2003). http://www.mevzuat.gov.tr/MevzuatMetin/1.5.5018.pdf Erişim Tarihi: 21.09.2017.