Türk Vakıf Sisteminin Uluslararası Ticaret ve Lojistik Üzerindeki Etkisi: Bir Ağ Teorisi Perspektifi

Yıl 2025, Cilt: 11 Sayı: 1, 12 - 20, 30.06.2025

Muhammed Fatih Yücel , Murat Çemberci

https://doi.org/10.51803/yssr.1679731

Öz

Dünyada etki yatırımcılığının popülaritesi her geçen gün artarken, bunun nedeni olarak sosyokültürel yapıda oluşan değişim ifade edilmektedir. Sosyokültürel yapı, toplumlarda kısa vadeli sonuçlar yerine uzun vadeli kalıcı sonuçlara odaklanmaya değer atfetmektedir. Etki yatırımlarının finansal getiri sağlayan diğer yatırımlardan en önemli farkı, yatırımın sosyal getirisine de önem vermesidir. Günümüzde İngiltere merkezli Etki Yatırımcılığı Enstitüsü tarafından önerilen modeller, yüzlerce yıl önce Abdülkerim Satuk Buğra Han'ın 930'larda kurduğu ilk Türk vakıfı ile başlamış, 1071'den 23 yıl önce 1048'de Sultan Muhammed Alp Arslan'ın amcası Tuğrul Bey'in talimatıyla gıda tedarik zincirini yönetmek üzere Anadolu'da kurulan ilk vakıfla devam etmiştir. Bununla birlikte toplum mühendisliği çalışmalarıyla tanınan Selçuklu veziri Nizamül Mülk tarafından 1091 yılında kurulan Bağdat, Amul, Basra, Belh, Herat, İsfahan, Musul, Nişabur’da devlet desteği alınmadan kurulan ve vakıf gelirleriyle öğrencilere tam burs sağlayan, müderrislerinin eserlerini yayınlayan ilk özel vakıf üniversitesine örnek verilebilir. Vakıf kavramı günümüzde sadece bağışa dayalı hayır kurumu olarak bilinse de Türk vakıfları, medeniyet tarihinde kurumsal sürdürülebilirliğini temin eden bir gelir modeli oluşturarak toplumun ihtiyaçlarını dikkate alan iş modelleri ile çalışan kurumlar olarak ifade edilmektedir. Çalışmamızda uluslararası ticaretin genişlemesini sağlayan lojistik altyapıyı geliştiren kervansaray vakıfları ağ teorisi üzerinden analiz edilmiştir. Çalışmamızda sistematik literatür taraması yöntemiyle içerik analizi gerçekleştirilmiştir. Lojistik ağların birbirleriyle entegre edilerek uluslararası bir lojistik ağın oluşturulması, tek kuşak tek yol projesinde olduğu gibi günümüzde de devam etmektedir. Günümüzde maliyet ve zamana göre demiryolu, havayolu veya karayolu ile erişim imkânı varken, Türk kervansarayları döneminde sadece karayolu imkânı olduğuna göz önüne alınarak ağ teorisindeki düğümlerde seyahat süresi ve güvenlik kavramına vurgu yapılmaktadır. Türk vakıf modelinin yeni adı ile etki yatırım modelinin yüzyıllardır var olduğuna dikkat çeken çalışmamız, uluslararası ticari ilişkilere konu bu değer modelinin halen önemini koruduğunu göstermektedir.

Anahtar Kelimeler

uluslararası ticaret , lojistik , ağ teorisi , etki yatırımı , türk vakıf sistemi

The Impact of the Turkish Waqf System on International Trade and Logistics: A Network Theory Perspective

Öz

As impact investing and social benefit creation grow in popularity around the world, this trend is attributed to the importance that sociocultural structures place on long-term effects, as impact investments prioritise social returns that are critical to the continuity of their activities over financial returns. The fundamental difference between impact investing and modern waqf lies in their ability to measure outcomes. Traditional Turkish waqf, which possess this measurement capability, offer a structure similar to impact investing due to their ability to generate both sustainable income and social returns. In particular, the caravanserai foundations that are the subject of our study, despite being owned by different individuals, have demonstrated a holistic approach due to their systematic planning and have ensured the safety of merchants and their goods by being located at daily distances along international trade routes. Although each waqf had different ownership, it was determined that caravanserais were strategically placed at distances of 25-30 km in accordance with network theory, with nodes planned near the capitals of the principalities. The waqf's free services make it a hub for traders, while its trading exchange activities generate income. It has been observed that caravanserai waqfs, operating within a systematic framework, provided their own operational capital, thereby not imposing a financial burden on the state while contributing to regional development and international trade. Similar activities aimed at fostering international trade are currently being implemented under the ‘One Belt, One Road’ initiative. In our study, content analysis was conducted using a systematic literature review method. Our study, which draws attention to the fact that the impact investment model, the new name of the traditional Turkish waqf model, has existed in Turkish waqf civilization for centuries, emphasises that this value model still retains its importance.

Anahtar Kelimeler

international trade , logistic , network theory , impact investment , turkish waqf system

Kaynakça

• REFERENCES
• Acemoglu, D., & Robinson, J. A. (2019). The narrow corridor: States, societies, and the fate of liberty. Penguin UK.
• Ağır, A. M. (2021). Chicago Üniversitesi Orta Doğu Dokümantasyon Merkezi Memlûk araştırmaları hakkında bir değerlendirme. Türk İslâm Medeniyeti Akademik Araştırmalar Dergisi, 16(31), 19–30.
• Akar, T. (2009). Osmanlı kentinde ticari mekânlar: Bedesten-han-arasta-çarşı mekânları literatür değerlendirmesi. Türkiye Araştırmaları Literatür Dergisi, (13), 267–292.
• Aksoy, C. (1997). The socio-economic effects of the Valide Sultan Foundations: The Bezmialem Valide Sultan Foundations (Publication No. 317376) [Master's thesis, Marmara University]. YÖKTez.
• Asmadili, V. U., & Eser, E. (2020). Sultan Alparslan’ın Anadolu fetih güzergâhı üzerinden bir kültür rotası önerisi. Akademik Tarih ve Düşünce Dergisi, 7(4), 2386–2406. [CrossRef] Babazadeh, A. (2022). Toplumdaki vakıf patolojisi. Current Perspectives in Social Sciences, 26(1), 47–53. [CrossRef]
• Barber, B. M., Morse, A., & Yasuda, A. (2021). Impact investing. Journal of Financial Economics, 139(1), 162–185. [CrossRef]
• Bell, R. J., & Dean, P. (1972). The structure of vitreous silica: Validity of the random network theory. Philosophical Magazine, 25(6), 1381–1398. [CrossRef] Bellew, A. (2017). Solving the Königsberg bridge problem. IB Mathematics HL Internal Assessment.
• Berk, J. B., & Van Binsbergen, J. H. (2025). The impact of impact investing. Journal of Financial Economics, 164, 103972. [CrossRef]
• Birol, G. (2007). Bir kentin kimliği ve Kervansaray Oteli üzerine bir değerlendirme. Arkitekt Dergisi, 514(1), 46–54.
• Castells, M. (2011). Network theory: A network theory of power. International Journal of Communication, 5, 15.
• Cezzar, M. (1997). Anadolu öncesi Türklerde şehir ve mimarlık. Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları.
• Çemberci, M., Civelek, M. E., & Canbolat, N. (2015). The moderator effect of global competitiveness index on dimensions of logistics performance index. Procedia - Social and Behavioral Sciences, 195, 1514–1524. [CrossRef]
• Gomes, L. (2003). The economics and ideology of free trade: An historical review. Edward Elgar Publishing. [CrossRef]
• Güler, A., & Ayata, A. (2023). The place of the waqf civilization in the history of Turkish administration in terms of reflecting the welfare state approach to the society. Hitit Journal of Social Sciences, 16(2), 426–441. [CrossRef]
• Günel, G. (2010). Anadolu Selçuklu döneminde Anadolu’da ipek yolu-kervansaraylar–köprüler. Kebikeç, 29, 133–146.
• Kaiser, T., & Menkhoff, L. (2017). Does financial education impact financial literacy and financial behavior, and if so, when? The World Bank Economic Review, 31(3), 611–630. [CrossRef]
• Kamsi, N. L. (2022). Nizamul Mulk Dan Madrasah Nizamiyah: Relasi lembaga pendidikan dan penguasa (Madrasah dan otodoksi pendidikan). Edification Journal: Pendidikan Agama Islam, 5(1), 11–24.
• Koç, İ., & Asar, H. (2017). Tarihi Kastamonu şehiriçi hanlarının ticari ve kültürel fonksiyonlar bağlamında değerlendirilmesi. Artium, 5(1), 1–13.
• Krugman, P., & Obstfeld, M. (2009). International economics: Theory and policy (8th ed.). Pearson. North, D. C. (1990). Institutions, institutional change and economic performance. Cambridge University Press. [CrossRef]
• Özergin, M. (1965). Anadolu'da Selçuklu kervansarayları. Tarih Dergisi, 15(20), 141–170.
• Pathak, P., & Dattani, P. (2014). Social return on investment: Three technical challenges. Social Enterprise Journal, 10(2), 91–104. [CrossRef]
• Sürmen, Y., & Abdioğlu, H. (2020). Kervansaray ve muhasebe işlemleri. Muhasebe ve Finans Tarihi Araştırmaları Dergisi, (19), 25–40.
• Vernon, R. (2015). International investment and international trade in the product cycle. Journal of International Business Studies, 1(1), 1–10.
• Zahra, S. A. (1999). The changing rules of global competitiveness in the 21st century. Academy of Management Perspectives, 13(1), 36–42. [CrossRef]