GILGAMIŞ MİTİNİN YAPISÖKÜMÜ: ZEYNEP AVCI’NIN GILGAMIŞ ADLI OYUNU

Yıl 2021, Sayı: 26, 177 - 204, 01.12.2021

Bahar Yıldırım Sağlam

Öz

Gılgamış mitinde Uruk Kralı Gılgamış ölümsüzlük arzusuyla aşılmaz geçitleri aşar, ölüm suyunu ge- çer, gece gündüz uykusuz yol alır. Ölümsüzlüğü elde edeceği inancıyla doludur ancak arzu ettiği ölümsüzlüğe ulaşamaz. Zeynep Avcı’nın Gılgamış adlı oyunu Gılgamış mitinin yeniden-yazımıdır. Avcı, oyunda Gılgamış mitini yeniden yazarken mitin kurgusuyla, diliyle, yapısıyla oynayarak miti yeniden üretir. Bir metni sökmek ve yeniden yapılandırarak inşa etmek denildiğinde akla post-yapı- salcı düşünür Jacques Derrida’nın yapısöküm (déconstruction) kuramı gelir. Yapısöküm bir metnin hiyerarşisini, kurgusunu, yapısını yıkarak onu yeniden üretmektir. Oyunda yazar miti yeniden inşa ederken mitin yolculuğunu, serüvenini de takip eder. Mitin zamanına geri döner. Mitin sırlarını, bilgisini öğrenir. Mit kahramanının deneyimini yineler. Avcı’nın Gılgamış oyununda ölümsüzlük; ceza-ödül, hediye-eziyet, huzur-kaos gibi ikili karşıtlıklar üretir. Mitin ölümsüz kahramanı Yılan, oyunda ölümsüzlüğü bir hastalık gibi söküp atmaya çalışır. Tufanın ölümsüz kahramanı Utnapiştim ise oyunda umutsuz bir boşluğun içinde kalakalır, ölümün ruhun kurtuluşu olacağını dile getirir. Oyun, Gılgamış mitinin ölümsüzlük arzusunu ters çevirir. Miti yeniden inşa ederken ölümsüzlüğün anlamlarının içini boşaltır. Gılgamış oyunu tanrı-insan, köle-efendi, iktidar-tebaa, aydınlık-karanlık, yeryüzü-yer altı, görmek-körlük ikilikleri etrafında örülür. Makalede Zeynep Avcı’nın Gılgamış adlı oyunu Derrida’nın kuramı çerçevesinde incelenecektir. Gılgamış mitinin nasıl yapısöküme uğratıl- dığı irdelenecek ve Uruk Kralı Gılgamış’ın ölümsüzlük arzusu, Derrida’nın pharmakon ve différance kavramları üzerinden tartışılacaktır.

Anahtar Kelimeler

Gılgamış miti, yapısöküm, pharmakon, différance, ölümsüzlük.

DECONSTRUCTION OF GILGAMESH MYTH: ZEYNEP AVCI’S GILGAMIŞ PLAY

Öz

In the myth of Gilgamesh, with the desire for immortality Uruk King Gilgamesh travels days and nights. Zeynep Avcı’s Gılgamış play is the rewriting of the myth of Gilgamesh. While re- writing of the myth, Avcı breaks down the hierarchies of myth; and reconstructs it by playing with the fiction, language and structure of the myth. When it comes to dismantling and recon- structing a text, the post-structuralist philosopher Jacques Derrida’s deconstruction theory comes to mind. Deconstruction is destroying the hierarchy, setup and structure of a text and reproducing it. While deconstructing the play, the author follows the myth’s journey and adventure; travels back to the play’s time; learns the myth’s secrets and knowledge; lives the protagonist’s experiences; blows away the cobwebs. In Avcı’s Gılgamış play, the immortality produces contrasts such as punishment-award, present-torment, comfort-chaos. In the play, myth’s immortal character Serpent tries to rip out the immortality like it is a sickness. As for the immortal man Utnapishtim of the myth is left in a hopeless space in the play; says that the death is the salvation of the soul. The play turns the desire for the immortality of the myth upside down. It empties the meanings of immortality while reconstructing the myth. The play of Gılgamış woven around the dualities of god-man, slave-master, power-subject, en- lightenment-darkness, earth-underground and sight-blindness. Because of this connection, Avcı’s Gılgamış play will be examined withing the framework of Derrida’s theory in this article. How the myth of Gilgames was deconstructed in the play will be examined and the desire of immortality of the Uruk King Gilgamesh will be discussed through Derrida’s concepts of pharmakon and différance.

Anahtar Kelimeler

The myth of Gilgamesh, déconstruction, pharmakon, différance, immor- tality.

Kaynakça

• Akay, Ali (1999). “Yapıbozma ve Plastik Sanatlar”, Toplumbilim Dergisi. 10: 13-23.
• Akşin, Tülin (1999). “Avrupa Kültürü’nün Krizi ve Jacques Derrida”, Toplumbilim Dergisi. 10: 41-48.
• Almond, Ian (2016). İbni Arabî ve Derrida: Tasavvuf ve Yapısöküm. Kadir Filiz (Çev.). İstanbul: Ayrıntı.
• Avcı, Zeynep (1996). Gılgamış. İstanbul: Mitos Boyut.
• Aytaç, Gürsel (2003). Genel Edebiyat Bilimi. İstanbul: Say.
• Carroll, Lewis (2019). Alice Harikalar Diyarında. Sinan Ezber (Çev.). İstanbul: İş Bankası.
• Derrida, Jacques (1999a). “Différance”, Önay Sözer (Çev.). Toplumbilim Dergisi. 10: 49-61.
• Derrida, Jacques (1999b). “Japon Bir Dosta Mektup”, Medar Atıcı- Mehveş Omay (Çev.). Toplumbilim Dergisi. 10: 185-188.
• Derrida, Jacques (2004). “Teoriyi İzlemek”, Ebru Kılıç (Çev.). Michael Payne-John Schad (Der.). Teoriden Sonra Hayat. 1-52. İstanbul: Agora Kitaplığı.
• Derrida, Jacques (2014). Platon’un Eczanesi. Zeynep Direk (Çev.). İstanbul: Pinhan.
• Direk, Zeynep (2004). “Derrida’nın Düşüncesinin Fenomenolojideki Kaynakları”, Zeynep Direk-Refik Güremen (Der.). Çağdaş Fransız Düşüncesi. 133-156. Ankara: Epos.
• Dursun, Yücel (2014). Oyunun Ontolojisi. Ankara: Doğu Batı. Eagleton, Terry (2008). Tatlı Şiddet: Trajik Kavramı. Kutlu Tunca (Çev.). İstanbul: Ayrıntı.
• Eagleton, Terry (2011). Edebiyat Kuramı: Giriş. Tuncay Birkan (Çev.). İstanbul: Ayrıntı.
• Eagleton, Terry (2015). William Shakespeare. A. Cüneyt Yalaz (Çev.). İstanbul: Boğaziçi Üniversitesi.
• Eliade, Mircea (2017). Mitlerin Özellikleri. Sema Rifat (Çev.). İstanbul: Alfa.
• Erkman-Akerson, Fatma (2010). Edebiyat ve Kuramlar. İstanbul: İthaki.
• Gilgameş Destanı. Ramazanoğlu, Muzaffer (Çev.). (2001). Ankara: Milli Eğitim Bakanlığı.
• Grosz, Elizabeth (1990). Jacques Lacan A Feminist Introduction. Londra: Routledge.
• İzmir, Mutluhan (2013). Öznenin Diyalektiği: Hegel, Sartre ve Lacan. İstanbul: İmge.
• Kantarcıoğlu, Sevim (2004). Ahmet Hamdi Tanpınar: Yapıbozumcu ve Semiotik Yaklaşımlar Işığında Tanpınar Hikâyeleri. Ankara: Akçağ.
• Kantarcıoğlu, Sevim (2009). Edebiyat Akımları: Platon’dan Derrida’ya. İstanbul: Paradigma.
• Kristeva, Julia; Derrida, Jacques. (1999). “Göstergebilim ve Gramatoloji”, Tülin Akşin (Çev.). Toplumbilim Dergisi. 10: 175-183.
• Megill, Allan (1998). Aşırılığın Peygamberleri: Nietzsche, Heidegger, Foucault, Derrida. Tuncay Birkan (Çev.). Ankara: Bilim ve Sanat.
• Minor, Vernon Hyde (2013). Sanat Tarihinin Tarihi. Cem Soydemir (Çev.). İstanbul: Koç Üniversitesi.
• Ökten, Kaan (2008). “Varlık ve Zaman” Kılavuzu. İstanbul: Agora.
• Sarup, Madan (2004). Post-yapısalcılık ve Postmodernizm. Abdülbaki Güçlü (Çev.). Ankara: Bilim ve Sanat.
• Saussure, Ferdinand de (1998). Genel Dilbilim Dersleri. Berke Vardar (Çev.). İstanbul: Multilingual.
• Sim, Stuart. (2000). Derrida ve Tarihin Sonu. Kaan H. Ökten (Çev.) İstanbul: Everest.
• Skinner, Quentin (1991). Çağdaş Temel Kuramlar. Ahmet Demirhan (Çev.). Ankara: Vadi.
• Sözer, Önay (1999). Jacques Derrida ile Birlikte, ‘En-son Apori’nin Yeniden-Kapanmış Kapısından Nasıl Geçilir?”, Ferda Keskin-Önay Sözer (Haz.). Pera Peras Poros: Jacques Derrida ile Birlikte Disiplinlerarası Çalışma. 142-155. İstanbul: Yapı Kredi.
• West, David (1998). Kıta Avrupası Felsefesine Giriş: Rousseau, Kant, Hegel’den Foucault ve Derrida’ya. Ahmet Cevizci (Çev.). İstanbul: Paradigma.
• Yalom, Irvin (2009). Din ve Psikiyatri. Emre Ağanoğlu (Çev.). İstanbul: Turkuvaz.
• Zima, Peter Václav (2015). Modern Edebiyat Teorilerinin Felsefesi. Mustafa Özsarı (Çev.). Ankara: Hece.
• Zizek, Slavoj (2016). Hiçten Az: Hegel ve Diyalektik Materyalizmin Gölgesi. Erkan Ünal (Çev.). İstanbul: Encore.