OKUMA KONTRATI VE MEHMET ÂKİF ERSOY’UN SAFAHAT’ININ BAŞLIKSIZ ŞİİRİ

Yıl 2022, Cilt: 14 Sayı: 28, 29 - 50, 01.12.2022

Gökhan Tunç

Öz

Gündelik hayatımızda dil, para ve hukuk gibi unsurlar nasıl ki toplumsal bir sözleşmeye dayanıyorsa edebî metinler de örtük veya görünür şekilde bir kontrat içermektedir. Okuma kontratı olarak kavramlaştırılabilecek söz konusu olgunun en başat ögesi, yorumlamanın temel üç ayağından ikisi olan metin ve okura göre son dönemlerde geri plana düşen yazardır. Bilhassa Umberto Eco gibi bazı yorumbilimciler, yazarın niyetini belirlemenin zorluğundan bahisle metnin niyetini ön plana alırlar ve metne yaşam verecek örnek okur kavramını öne sürerler. Bununla birlikte yazarların örtük veya doğrudan bir şekilde okurla metin üzerinden okuma kontratı kurduklarını görürüz. Bu çalışmada bahsedilen sorunsalın ortak ve özel okuma kontratı olarak iki boyutta değerlendirilebileceğine dair bir sınıflandırma modeli sunulmuştur. Ortak okuma kontratlarıyla kastedilen anlam, okurun okuma eylemini yönlendiren edebiyatın genelgeçer kodlarıdır. Diğer taraftan özel okuma kontratları, türün ya da ortak okuma kontratının kodlarını, yazarın varlığını aşikâr ederek değiştirdiği, başkalaştırdığı durumlarda ortaya çıkar. Bu makalede, Türk eleştirisinde yeterince üzerinde durulmayan okuma kontratı kavramı merkeze alınarak Mehmet Âkif Ersoy’un Safahat adlı kitabının ilk ve başlıksız şiiri yorumlanmıştır. İfade edilen şiirde, Âkif’in hâkim poetik bilince karşı tutumu ve okurla inşa ettiği özel okuma kontratı tartışılmıştır.

Anahtar Kelimeler

Mehmet Âkif Ersoy, şiir, şiir yorumu, modern Türk şiiri, okuma kontratı

READING CONTRACT AND UNTITLED POEM OF MEHMET ÂKİF ERSOY’S BOOK SAFAHAT

Öz

As well as all the legal, financial and linguistic elements in our social life depending on a kind of a social and common contract, literary works also contain an implicit or explicit contract. The principal components of this phenomenon in question that can be conceptualized as reading contract are the text and the author who has been recently retreated into background in respect to the reader. Especially in the recent times some critics like Umberto Eco put the intention of the text at forefront because of the difficulty in identifying the intention of the author and also put the concept of role model reader bringing the text alive forward. Besides we can see that the authors make an implicit or a direct contract with the readers through the text. In this study a classification model, in which the related phenomenon can be evaluated through two subtitles as mutual
and specific contracts, is bounced off. What is meant by mutual reading contracts is the generally accepted codes of literature leading the reading of the readers. On the other hand, the specific reading contracts come up in the circumstances when the author changes or metamorphoses the codes of the genre or the mutual reading contract for laying his/her entity bare. In this article the first and untitled poem of Mehmet Âkif Ersoy in his famous book Safahat has been interpreted by putting the concept of reading contract that has not been argued enough in Turkish literary criticism in center. Within the mentioned poem, the position of Âkif against the dominating poetical consciousness
and the specific reading contract he made with the readers have been argued.

Anahtar Kelimeler

Mehmet Âkif Ersoy, poem, poem interpretation, modern Turkish poetry, reading contract

Kaynakça

• Adanır, Oğuz. Sinemada Anlam ve Anlatım. Alfa Yayınları, 2003.
• Barthes, Roland. Göstergebilimsel Serüven. Çeviren Mehmet RifatSema Rifat, Yapı Kredi Yayınları, 2005.
• Culler, Jonathan. Structuralist Poetics: Structuralism, Linguistics and the Study of Literature. Routledge Classics, 2004.
• Çantay, Balıkesirli Hasan Basri. Âkifname (Mehmed Âkif). Ahmed Sait Matbaası, 1966.
• Çonoğlu, Salim. “Mehmet Âkif Ersoy: ‘Bazen Bütün Bir Memleketi Birkaç Adamın Vefası Temsil Eder.’”. Mehmet Âkif Ersoy. Safahat. Hazırlayan Salim Çonoğlu, Ötüken Neşriyat, 2021.
• Dubrow, Heather. Genre. Routledge Revivals, 2014.
• Eco, Umberto. Yorum ve Aşırı Yorum. Çeviren Kemal Atakay, Can Yayınları, 2003.
• Erenus, Özlem Kalkan. Marcel Duchamp. Tekhne Yayınları, 2014.
• Ersoy, Mehmet Âkif. Safahat. Hazırlayan Salim Çonoğlu, Ötüken Neşriyat, 2021.
• Frye, Northrop. Eleştirinin Anatomisi. Çeviren Hande Koçak, Ayrıntı Yayınları, 2015.
• Gariper, Cafer ve Yasemin Küçükcoşkun. “Kendi Şiir Anlayışının Dışına Düşmüş Bir Şair: Mehmet Âkif’in Poetik Görüşleri Işığında Sanatına Bir Bakış”. 1. Uluslararası Mehmet Akif Ersoy Sempozyumu, 19- 20-21 Kasım 2008, Editör Gökay Yıldız vd. Desen Ofset, 2009, ss. 145-157.
• Jameson, Fredric. Siyasal Bilinçdışı. Çeviren Yavuz Alogan-Mesut Varlık, Ayrıntı Yayınları, 2011.
• Nef’î Dîvânı. Hazırlayan Metin Akkuş, Akçağ Yayınları, 1993.
• Okay, M. Orhan, Mehmed Âkif: Bir Karakter Heykelinin Anatomisi, Akçağ Yayınları, 1989.
• Orhan Veli. Bütün Şiirleri. Yapı Kredi Yayınları, 2013.
• Parla, Jale. Don Kişot’tan Bugüne Roman. İletişim Yayınları, 2000.