EDEBÎ ESERDE ORYANTALİZM VE SELF ORYANTALİZM KAVRAMLARININ DEĞERLENDİRİLMESİNE DAİR BİR YAKLAŞIM

Yıl 2024, Cilt: 16 Sayı: 32, 133 - 146, 01.12.2024

İlknur Tatar Kırılmış

Öz

Edebiyat kuramları, edebî eserlerin farklı okumalarla anlaşılması açısından okura birçok fırsat sunar. Başlangıçtan itibaren Türk romanı yazarları gerek yeni edebî türlerin tecrübe edilmesi gerekse bu türlerin içeriğinin oluşturulması açısından Batı edebiyatı t esiri altındadır. B u etkileşim taklit etme veya onu aşma arzusunu dolaylı yoldan başlatmıştır. Edebî eserlerde taklit söz konusu olduğunda taklit eden ve edilen meselesi açısından felsefik bir içeriğe sahip olan “ben ve öteki” çatışması açığa çıkar. Rene Girard’ın Romantik Yalan ve Romansal Hakikat adlı eserindeki yaklaşımı edebiyatta oryantalizme yönelik araştırmalar için yol göstericidir. Nitekim oryantalizm ve oryantalizmle ilgili self oryantalizm ve oksidentalizm kavramlarına yönelik edebî metinde açığa çıkan “ben ve öteki”ye dair tanım ve çeşitleri Girard’ın araştırmasında incelenmiştir. Bu araştırma, oryantalizmin edebî eserde açığa çıkardığı “ben ve öteki” kavramlarını edebî tahlil açısından değerlendirmeyi amaç edindi. Sami Paşazade Sezai’nin Sergüzeşt adlı romanı, bahsi edilen analizi somut bir şekilde göstermeye elverişli olmasından dolayı örnek materyal olarak seçildi. Osmanlı ve Batılı resim eğitimi almış Celal Bey’in “ben”i esir Dilber’in “öteki” konumunun romanda açığa çıkardığı çatışma, süreç olarak oryantalizm kavramlarıyla anlamlı bir ilişki kurarken romanın sonunda bu çerçeve dağılır. Dolayısıyla Samipaşazade bu eserinde bütünüyle oryantalist bakış açısını muhafaza etmemiş, Doğu’nun aşk hikâyelerinde yer alan klişeleri özgür olma arzusu için kullanmıştır.

Anahtar Kelimeler

Oryantalizm, Self Oryantalizm, Oksidentalizm, Türk edebiyatı, Sergüzeşt

AN APPROACH TO EVALUATING THE CONCEPTS OF ORIENTALISM AND SELF-ORIENTALISM IN LITERARY WORK

Öz

Literary theories offer readers numerous opportunities to understand literary works through various interpretations. From the beginning, Turkish novelists have been influenced by the West, both in experimenting with new literary forms and in shaping the content of these forms. This interaction indirectly revealed a desire to imitate or surpass. When it comes to imitation in literary works, the “Self and Other” conflict, which has a philosophical content in terms of the issue of the imitator and the imitated, emerges.The approach in René Girard’s work Deceit, Desire, and the Novel: Self and Other in Literary Structure serves as a guide for studies on Orientalism in literature. As a matter of fact, Girard’s research provides an opportunity to evaluate the concepts of “Self and Other” that appear in literary texts related to Orientalism, self-Orientalism and Occidentalism. This study aims to concretely exemplify the concepts of “Self and Other” that the mentioned terms related to Orientalism reveal in the literary text. Sami Paşazade Sezai’s Sergüzeşt was chosen as sample material due to its suitability for concretizing the concepts of “Self and Other.” The conflict arising from the position of the captive Dilber as the “Other” against the “Self” of Celal Bey, who received both Ottoman and Western art education, establishes a significant relationship with the concepts of Orientalism, yet this framework dissolves by the end of the novel. Thus, in this work, Samipaşazade does not entirely maintain an Orientalist perspective; instead, he utilizes the clichés found in Eastern love stories for the desire to be free.

Anahtar Kelimeler

Orientalism, Self Orientalism, Occidentalism, Turkish literature, Sergüzeşt

Kaynakça

• Ahmet Mithat Efendi. Çengi. Hazırlayan Mustafa Miyasoğlu, Selis Kitaplar, 2003.
• Akkaya, Sacide Nur. Türk Romanında Self-Oryantalizm (1870-1980). (Yayınlanmamış Doktora Tezi). İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü,2020.
• Ayan, Emine. Edward W. Said’in Oryantalizm Kuramından Hareketle Postmodern Türk Romanlarında Oryantalist Temsiller Üzerine Bir İnceleme. (Yayınlanmamış Doktora Tezi) Çukurova Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, 2018.
• Cevizci, Ahmet. Felsefe Sözlüğü. Paradigma Yayıncılık, 2005.
• Çelik, Hüseyin. Ali Suavi. Kültür Bakanlığı Yayınları, 1993,
• Çoruk, Ali Şükrü. “Oryantalizmin Sergüzeşt’i.” İstanbul Üniversitesi Türk Dili ve Edebiyatı Dergisi, c.36, 2007, ss.79-100.
• Dino, Güzin. “Samipaşazade Sezai Bey’in ‘Sergüzeşt’ İsimli Romanında Gerçekçiliğin Payı.” Ankara Üniversitesi Dil Ve Tarih-Coğrafya Fakültesi Dergisi, c.12(1-2), 1954, ss. 139-152.
• Erdem, Servet. Osmanlı-Türk Romanında Ulusal Oryantalizm ve Oryantalist Uluslaşma. (Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi), Bilkent Üniversitesi Ekonomi ve Sosyal Bilimler Enstitüsü, 2012.
• Foucalt, Michel. Bilginin Arkeolojisi. Çeviren Veli Urhan, Birey Yayıncılık,1999.
• Gebauer, Gunter ve Chrıstoph Wulf. Mimesis - Culture, Art, Society. University of California Press,1995.
• Girard, Rene. Romantik Yalan ve Romansal Hakikat/Edebi Yapıda Ben ve Öteki. Metis Yayınları, 2020.
• Hançerlioğlu, Orhan. “Yabancılaşma.” Felsefe Ansiklopedisi. c.7, Remzi Kitapevi, 1980.
• Kahraman, Hasan Bülent. “Oryantalizm ve Kemalizm.” Doğu Batı. s.20, 2019,ss.155-182.
• Kaplan, Mehmet. Türk Edebiyatı Üzerine Araştırmalar 1. Dergâh Yayınları,1997.
• Kula, Onur Bilge. Hegel Estetiği ve Edebiyat Kuramı, c.1, Bilgi Üniversitesi Yayınları, 2010.
• Kula, Onur Bilge. Hegel Estetiği ve Edebiyat Kuramı, c.2, Bilgi Üniversitesi Yayınları, 2011.
• Özçınar, Şahin. Kendinin Bilinci ve Öteki Diyalektiği, Hegel Felsefesinde Bilincin Dolayımı ve Nesnelleşmesi. (Yayınlanmamış Doktora Tezi). Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, 2007.
• Parla, Jale. Efendilik, Şarkiyatçılık, Kölelik. İletişim Yayınları, 2022.
• Saavedra, Miguel de Cervantes. Don Quijote. Çeviren Roza Hakmen ve Ahmet Güntan, Yapı Kredi Yayınları, 2015.
• Said, W. Edward. Şarkiyatçılık, Batı’nın Şark Anlayışları. Çeviren Berna Ülner. Metis Yayınları, 2010.
• Samipaşazade Sezai. Sergüzeşt. Hazırlayan Zeynep Kerman, Türk Dil Kurumu Yayınları, 2017.