HIPPOKRATES, DIOSCORIDES VE GALENOS’UN ZEYTINYAĞI IÇEREN TERKİPLERİ HAKKINDA BİR YORUM

Yıl 2023, Sayı: 26-28, 143 - 155, 03.12.2023

Betül Bakır

Öz

Akdeniz ve Ege gibi dönemin kaliteli, yüksek ihracat potansiyeline sahip zeytinyağının üretildiği bir havzanın merkezi konumundaki Anadolu’da, doğasında tıbbi bitkilerin yetiştiği, asklepionların, farmakologların ve serbest çalışan doktorların revaçta olduğu coğrafyada, doğallıkla ünleri dünyaya yayılmış hekimlerin yetişmesi ve merhemlerin diğer ülkelere ihracı gerçekleşmekteydi.
Batı’da Roma İmparatorluğu’nun çöküşünden XV. yüzyıl Rönesans dönemine kadar geçen 1000 yıllık sürede, feodalite ve kilise baskısıyla gizlenen bilimsel öğretiler tıp alanında gerilemeye neden olurken, tedaviler dini yöntemlerle yapılmaya çalışılmış, akıl hastaları yakılmış ve halk fakirliğin yanı sıra veba, frengi, cüzzam gibi bulaşıcı hastalıklara bağlı kitlesel ölümlerle uğraşmak zorunda bırakılmıştı. Kaynaklarda, “ Karanlık Dönem” olarak geçen bin yıllık süreçte batıda bilim yok olurken, Doğu’da Hippokrates, Galenos, Dioscorides, Efesli Rufus, Oribasius…vb. gibi antik Yunan bilginlerinin eserleri Süryanice ve Arapça’ya çevrilerek darüşşifalarda İbni-Sina, Zehraâvi, İbn-i Rüşd, İbnü’l- Baytâr gibi Müslüman bilim adamlarıyla aynı anda okutulmaktaydı. Bu nedenle ünlü bilim adamlarının eserleri ve Anadolu’da yetişmiş bilginlerin yazma eserlerindeki tedavilerinin tüm dünyaya yayıldığı bu coğrafyada “zeytinyağı” ile ilgili tedavi ve terkiplerin incelenmesi ve anlaşılması önemlidir.
Kos’lu Hippokrates (M.Ö. 460-377) ve Bergama’lı Galenos’un (M.S. 131-201), hastalarına verdikleri ilaçlar ve terkipler arasında zeytinyağı da vardı. Hippokrates, yıkanmayanlara vücutlarını zeytinyağı ile ovarak kirlerinden arınacaklarını söylemiş, böylece bir nevi hijyen malzemesi olarak önermiştir.
Adana civarında yetişen Dioscorides’in yaşadığı bölgede koyun, keçi gibi hayvanların yağları bolca üretildiği halde, birçok hastalığın tedavisi için hazırladığı terkiplerde yüksek oranda zeytinyağını kullanması, iyileştirici kimyasal özelliklerini deneyimleyerek gördüğü izlenimi uyandırmaktadır.
Bu nedenle makalede Anadolu’da yetişmiş ve eserleriyle dünyadaki tıp bilginlerini etkilemiş, tedavi yöntemleri günümüz tıbbına kadar gelmiş Dioscorides, Hippokrat ve Galenos’un eserlerinden yararlanılarak, zeytinyağı ile hazırladıkları terkipler, ilaçlar ve zeytinyağlı terkiplerle ilgili kendilerine özgü tedavi yöntemleri ve önerdikleri özel diyetlere değinilecektir.

Anahtar Kelimeler

Dioscorides, Hippokrates, Galenos, zeytinyağı

Kaynakça

• Mehmet Balyemez. Batı’nın Karanlık Çağı, Doğu’nun Altın Çağı. Prof. Dr. Fuat Sezgin İslam Bilim Tarihi Sempozyumu, İstanbul Üniversitesi, 13-16 Haziran 2019.
• Betül Bakır, İbrahim Başağaoğlu. Antik Dönemlerden Günümüze Zeytinyağının Tarihçesi. 2. Uluslararası Türk Tıp Tarihi Kongresi ( 2nd International Congress on The Turkish History of Medicine), Afyon, 25-29 Ekim 2018.
• İbrahim Başağaoğlu, Betül Bakır. Geçmişten Günümüze Sinop’ta Zeytin ve Zeytinyağı Kültürü. 8.Uluslararası İslam Tıp Tarihi ve Etiği Kongresi, İstanbul, 14-16 Kasım 2019.