Verem Kabil-i Şifa mıdır? Erken 20. Yüzyıl’da Tüberkülozun Tedavi Edilebilirliğine Dair Toplumu İkna Etmek: Kilisli Rıfat (Kardam)’ın “Verem Kabil-i Şifadır” İsimli Kitabı

Yıl 2024, Sayı: 29, 119 - 143, 31.12.2024

Ceren Gülser İlikan Rasimoğlu

Öz

Bu makale, Rıfat Kardam’ın 1903 yılında yazdığı Verem Kabil-i Şifadır adlı kitabını incelemekte ve tüberküloz konusunda geç Osmanlı dönemindeki literatürdeki önemini vurgulamaktadır. Kardam’ın eseri, Osmanlı İmparatorluğu’nda tüberküloz hakkında kaleme alınmış telif ve tercüme eserler bağlamında ele alınmaktadır. Çalışma Osmanlı tıbbının Batı’daki gelişmelerle nasıl etkileşime girdiğini incelerken, 20. yüzyılın başında Osmanlı coğrafyasında tıbbi bilginin nasıl aktarıldığına dair de bir perspektif sunmaktadır. Makale, tüberküloz konusundaki bilgi birikiminin hızlı artışıyla birlikte bu dönemde ardı ardına kitapların yayımlanmasının "Pasteur Devrimi" olarak da anılan mikrop teorisinin Osmanlı tıp literatüründe nasıl alımlandığını tartışmaktadır. Özellikle Rıfat Kardam’ın eserini merkeze alarak, mikrop teorisinin Osmanlı sağlık anlayışında yarattığı değişimi, bu değişimin sınırlarının ve bu değişim çerçevesinde yaşanan sorunları ele almakta ve bu teorinin tüberküloz gibi bulaşıcı hastalıklarla mücadeledeki etkisini tartışmaktadır.

Anahtar Kelimeler

Osmanlı tüberküloz tarihi, mikrop teorisi, halk sağlığı tarihi, Verem Kabil-i Şifadır, rıfat kardam

Kaynakça

• AGAR, Jon; Science in the 20th Century and Beyond, Polity, 2012.
• AKSU, Murat; Tıp Tarihi Açısından Türkiye’de Verem Savaşı, Türkiye Ulusal Verem Savaşı Dernekleri Federasyonu Yayınları, Ankara, 2007.
• ARTVİNLİ, Fatih; BAŞARAN, Cem Hakan; PEKTAŞ, Tuna (yay. Haz.); Gökçe, Tevfik İsmail; Heybeliada Sanatoryumu Kuruluş ve Gelişimi, 1924-1955, İstanbul Tüberküloz Vakfı, 2021, s. 4-5.
• BOYAR, Ebru; “Medicine in practice: European influences on the Ottoman medical habitat”, Turkish Historical Review, 9/3, 2018, s. 213-241.
• BYNUM, Helen; Spitting Blood: The History of Tuberculosis, OUP Oxford, 2012, s. 51-52.
• BYNUM, William F.; The History of Medicine: A Very Short Introduction. Oxford University Press, 2008.
• CARTER, K. Codell; "Semmelweis and His Predecessors." Medical History, 25 (1981): 57-72. “Charles Bouchard (1837–1915),” Nature 140, 457 (1937).
• CUNNINGHAM, Andrew; “Transforming Plague. The Laboratory and the Identity of Infectious Disease,” in: CUNNINGHAM, Andrew and WILLIAMS, Perry (eds.), The Laboratory Revolution in Medicine, [1992] 2002, s. 209-244.
• DAY, Carolyn; Consumptive chic: a history of beauty, fashion, and disease, Bloomsbury Publishing, 2017.
• DANIEL, Thomas M.; “The history of tuberculosis”, Respiratory medicine, 100, S. 11, 2006.
• DUFFIN, Jacalyn; To See with a Better Eye: A Life of RTH Laennec, Princeton University Press, 2014.
• DUTCHER, Adelaide; "Where the Danger Lies in Tuberculosis," The Philadelphia Medical Journal, Cilt 6, Sayı 1 (1900): 1030-32.
• DUTOUR, Olivier, COLOMBO, Antony, COQUEUGNIOT, Hélène; "Was the Rise of TB Contemporaneous with the Industrial Revolution? Epidemiological Evolution of TB in France (17th-20th Centuries) Inferred from Osteoarchaeological and Historical Archives," International Journal of Paleopathology, Cilt 34, 2021, s. 130-133.
• DUVAL, Mathias; Le darwinisme; leçons professées à l'Ecole d'anthropologie. Vol. 2. Delahaye et Lecrosnier, 1886.
• ERDEN, Fethi; Türk Hekimleri Biyografisi, İstanbul: Çituri Biraderler Basımevi, 1948.
• EVERED, Emine Ö., and Kyle T. Evered; “Dispensary, home, and ‘a women’s army’: framing tubercular geographies and gender in late Ottoman Turkey.” Journal of Historical Geography 68 (2020): ss. 33-43.
• FERRANDIS, Jean-Jacques; “Hommage à Villemin”, Hist Sci Medicales, 27 (1993): 23-29, 25.
• GRANDVOINNET, Philippe; Histoire des sanatoriums en France (1915-1945). Une architecture en quête de rendement thérapeutique, Doktora Tezi. (Université de Versailles Saint Quentin en Yvelines (UVSQ); Université de Genève, 2010).
• GÜRPINAR, Hüseyin Rahmi; Cehennemlik, Atlas Kitabevi, 1973.
• HENRY, Stéphane; Vaincre la tuberculose (1879-1939): la Normandie en proie à la peste blanche, Presses universitaires de Rouen et du Havre, 2013.
• İLERİ, Nurçin (ed.); Bir Cereyan Hasıl Oldu: Osmanlı'dan Cumhuriyet'e İstanbul'da Elektrikli Yaşam, Tarih Vakfı Yurt Yayınları, 2024.
• İLİKAN RASİMOĞLU, Ceren Gülser; “Erken Cumhuriyet Döneminde Sağlıklı Bireyin İnşası: Pronatalist Politikalar, Çocuk Sağlığı ve Verem,” İstanbul University Journal of Sociology 39, no. 2 (2019): 329-357.
• JACCOUD, Sigismond; The curability and treatment of pulmonary phthisis, D. Appleton and Company, 1885. “Julius Cohnheim (1839–1884),” Nature 144, 105 (1939).
• KARAKOUSIS, Petros C. and GRAHAM MOONEY; “Respiratory Isolation for Tuberculosis: A Historical Perspective”, The Journal of Infectious Diseases, (2024): jiae477.
• KARDAM, Nükhet; Dr. Kilisli Rıfat’ın İzinde Osmanlı’dan Türk’e ve Ötesi, DBY Yayınları, 2016.
• KİLİSLİ Ghosh, Sanjib Kumar. "Giovanni Battista Morgagni (1682–1771): Father of Pathologic Anatomy and Pioneer of Modern Medicine." Anatomical Science International 92 (2017): 305-312.
• KİLİSLİ RIFAT; Verem Kabil-i Şifadır, İstanbul: Matbaa-i Ahmed İhsan, 1903.
• KOCH, R.; Die Aetiologie der Tuberculose, Berliner klinische Wochenschrift, 1882; 19: 221–230. [K. Codell Carter (çev.), 1987; s. 83–96].
• LATOUR, Bruno; The Pasteurization of France, Harvard University Press, 1993.
• LEGOUT, Sandra; "The “Annales de l'Institut Pasteur”, 1887–2007: a glimpse into history." Research in microbiology, 159(1), 2008, s. 23-26.
• LINTON, Derek S.; Emil von Behring: Infectious Disease, Immunology, Serum Therapy, American Philosophical Society, 2005.
• MAFFUCCI, Angelo; "Experımental Researches Upon The Products Of The Tubercle Bacıllus." Annals of Surgery, 20, 1894, s. 556-560.
• MARTEN, Benjamin; A New Theory of Consumptions, 1720. [Erişim: 22.10.2024]. https://wellcomecollection.org/works/vc4pwxe4/items?canvas=14.
• MICHALEAS, Spyros N.; PROTOGEROU, Athanase D.; SIPSAS, Nikolaos V.; PANAYIOTAKOPOULOS, George; ANGELAKIS, Angelos-Charidimos; MICHAILIDOU, Christina; KARANAMOU, Marianna; “The Anti-Tuberculosis Battle in Greece in the 1800s and 1900s,” Cureus, 14, no. 6, 2022.
• REMLINGER, Paul; "Étude sur l'hérédité de la tuberculose: quelle part revient à l'hérédité et à la contagion dans l'étiologie de cette maladie?." Doktora tezi, 1893.
• RIVERS, W. C.; "The Inheritance Of Pulmonary Tuberculosis," British Medical Journal, Cilt 2, Sayı 2433 (1907): 414.
• ROSENBUSCH, Gerd; DE KNECHT-VAN EEKELEN, Anne Marie; Wilhelm Conrad Röntgen, Springer International Publishing, 2019.
• SCHWARZ, Gerhart S.; "Society, physicians, and the corset," Bulletin of the New York Academy of Medicine, Cilt 55, Sayı 6 (1979): 551.
• SNOWDEN, Frank; Epidemics and Society–from the Black Death to the Present, Yale University Press, 2019. The Communicability of Tuberculosis; JAMA, 1884, III(17): 463–464. doi:10.1001/jama.1884.02390660015003.
• TOMES, Nancy; "The Private Side of Public Health: Sanitary Science, Domestic Hygiene, and the Germ Theory, 1870-1900," Bulletin of the History of Medicine, 64/4, 1990, s. 509-539.
• TROUVÉ, Gustave; Manuel theorique, instrumental et pratique d'életrologie médicale, Paris: Octave Duin, 1893.
• UNAT, Ekrem Kadri; “Osmanlılar Devrinde Türkiye’nin Tüberküloz Tarihçesi.” Cerrahpaşa Tıp Fakültesi Dergisi, Cilt 10, Sayı 4 (Ekim 1979): ss. 273-284.
• VAYRE, Pierre; “Professeur Joseph Grancher (1843-1907) Centième anniversaire de la mort d’un pasteurien convaincu,” Bulletin de l'Académie Nationale de Médecine 191, no. 3 (2007): 669-680.
• VELMET, Aro. Pasteur's Empire: Bacteriology and Politics in France, Its Colonies, and the World. Oxford University Press, USA, 2020.
• VIDAL, Léon; Du Début de la Tuberculose Pulmonaire par les Séreuses, Montpellier, Imprimerie Delord-Boehm et Martial, 1903.
• VILLEMIN, Jean-Antoine; Études sur la tuberculose: preuves rationnelles et expérimentales de sa spécificité et de son inoculabilité. J.-B. Baillière et fils, 1868.
• VOLLSET, Magnus; Globalizing Leprosy. A Transnational History of Production and Circulation of Medical Knowledge, 1850s-1930s, doktora tezi, The University of Bergen, 2013.
• WORBOYS, Michael; "Was there a Bacteriological Revolution in Late Nineteenth-Century Medicine?," Studies in History and Philosophy of Science Part C: Studies in History and Philosophy of Biological and Biomedical Sciences, 38/1, 2007, s. 20-42.
• YALÇINKAYA, M. Alper; Learned Patriots: Debating Science, State, and Society in the Nineteenth-Century Ottoman Empire, University of Chicago Press, 2019.
• YILDIRIM, Nuran; GÜRGAN, Mahmut; Türk Göğüs Hastalıkları Tarihi, Türk Toraks Derneği, İstanbul, 2012, s. 14.
• YILDIRIM, Nuran; ERTIN, Hakan; “1893-1895 İstanbul Kolera Salgınında Avrupalı Uzmanlar ve Osmanlı Devleti’nde Sağlık Modernizasyonuna Katkıları.” Anatolian Clinic the Journal of Medical Sciences, 25, no. Özel COVID-19 Sayısı (2020): 85-101.