TÜRKİYE’DEKİ SURİYELİLERİN HUKUKİ STATÜSÜ

Yıl 2020, Cilt: 17 Sayı: 2, 709 - 734, 17.08.2020

Sibel Özel

Öz

Her geçen gün daha fazla sayıda insan sığınma amacıyla ülke sınırlarını aşmakta ve daha sonra da ev sahibi ülkede kalmayı ve ailesi için yeni bir yaşam kurmayı istemektedir. Hukuki açıdan uluslararası koruma Mültecilerin Hukuki Statüsüne dair 1951 tarihli Birleşmiş Milletler Sözleşmesi çerçevesinde zulme veya ciddi zarara uğrayacağından haklı nedenlerle korktuğu için kendi ülkesinden kaçmak zorunda kalanlara sağlanmaktadır ki bu kişiler mülteci olarak adlandırılmaktadır. Diğer yandan daha iyi ekonomik standartlarda yaşamak için kendi isteği ile ülkelerini terk edenlere göçmen denmektedir. Günlük dilde bu iki kavram eş anlamlı olarak kullanılmaktadır ancak hukuken farklı anlamları işaret etmektedir. Mülteciler, başta 1951 tarihli Birleşmiş Milletler Sözleşmesi olmak üzere, uluslararası hukuka tâbi iken; göçmenler ulusal hukukla bağlıdır. Günümüzde her ne kadar mülteci ve göçmen arasındaki fark belirsizleşmeye başlamışsa da ülkelerindeki karışıklıktan dolayı yerlerinden ayrılmış kişiler için uygulanacak hukukun belirlenmesi, tanımların açık ve net olmasını gerekli kılmaktadır.
Türkiye 1951 Birleşmiş Milletler Sözleşmesi’ne coğrafi çekince koyarak taraf olmuştur. Bu nedenle sadece Avrupa ülkelerinde meydana gelen olaylar nedeniyle zulme veya ciddi zarara uğrayacağından korktuğu için kendi ülkesinden kaçmak zorunda kalan kişilere mülteci statüsünü tanımaktadır. Bu coğrafi sınırlama nedeniyle, 1951 Birleşmiş Milletler Sözleşmesi şartlarında Avrupa dışı ülkelerden gelenlere ise şartlı mülteci statüsü verilmektedir.
Göçmenlere gelince, Türk hukukunda tümüyle farklı bir tanım yer almaktadır. İskân Kanunu göçmeni Türk soylu ve Türk kültürüne bağlı olup, bu kanun gereğince kabul olunanlar olarak tanımlamıştır. Böylece göçmen hukuken sadece belirli kategori kişi için kabul edilmekte ve bu kişiler hemen vatandaşlığa alınmaktadır. Bu itibarla Türkiye’de göçmen statüsünde yabancı bulunmamaktadır.
Kitlesel halde yer değiştiren kişilerin durumunda ise bireysel olarak iltica başvuru sahiplerine uluslararası koruma sağlanması zor ve hatta imkânsızdır. Bu nedenle geçici koruma kavramı geliştirilmiştir. Bu kavram uluslararası korumanın kapsamında yer almamaktadır; ancak kitlesel halde yer değiştiren kişiler için etkin ve faydalı bir uygulamadır. Suriyelilerin hukuki statüsü de bu bağlamda geçici koruma statüsüdür. Suriyelilere 1951 Birleşmiş Milletler Sözleşmesine göre mülteci statüsü verilemez; Yabancılar ve Uluslararası Koruma Kanununa göre de şartlı mülteci olarak kabul edilemezler.
Bu çalışma mülteci, şartlı mülteci, göçmen ve Türkiye’deki Suriyelilerin tâbi olduğu rejim olan geçici koruma kavramlarını irdeleyecek ve Suriyelilerin vatandaşlığa alınması teklifini, uluslararası ve ulusal hukuk çerçevesinde ve ayrıca vatandaşlık kavramı bağlamında değerlendirecektir. Uluslararası Adalet Divanı’nın Nottebohm (Liehtenstein v. Guatemala) kararında belirttiği gibi “Vatandaşlık hafife alınacak bir mesele değildir”. Yeni bir sadakat borcu doğurmaktadır. Bu bağlamda Suriyelilerin kitlesel olarak vatandaşlığa alınması vatandaşlık kavramının özü ile bağdaşmadığı gibi Türk Vatandaşlığı Kanununa da aykırıdır.

Anahtar Kelimeler

mülteci, göçmen, uluslararası koruma, geçici koruma, Suriyeliler, vatandaşlık

Kaynakça

• BALKAR BOZKURT, Süheyla: “Göç ve İltica Hukukunda Terminoloji Sorunu ve Uluslararası Koruma Statüleri” in Göç, İltica ve Hukuk Sempozyumu, Galatasaray Üniversitesi Yayınları, İstanbul 2018, s. 1.
• BALKAR BOZKURT, Süheyla: “Göçmenlerin Türk Vatandaşlığını Kazanması” Bahçeşehir Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi. c. 13, S. 163-164, Mart-Nisan 2018, s. 77.
• Birleşmiş Milletler Mülteciler Yüksek Komiserliği: Mülteci Statüsünün Belirlenmesinde Uygulanacak Ölçütler ve Usuller Hakkında El Kitabı, 2013 (El Kitabı olarak atıf yapılacaktır).
• CHERUBINI, Francesco: Asylum Law in the European Union 2015.
• EDWARDS, Alice: “Human Rights, Refugees, and the Right to Enjoy Asylum” 17 International Journal of Refugee Law 293 (2005) (http://doi.org/10.1093/ijrl/eei011)
• HATHAWAY, James: The Rights of Refugees under International Law, Cambridge University Press, 2005.
• FITZPATRICK, Joan/BONOAN, Rafael: Cessation of Refugee Protection in Refugee Protection in International Law UNCHR’s Global Consultation on International Protection edited by Erika Feller, Volker Türk and Frances Nicholsan, Cambridge University Press, 2003, s. 491.
• FOSTER, Michelle: International Refugee Law and Socio-Economic Rights, Cambridge University Press, 2007.
• GILBERT, Geoff: Current Issues in the Application of the Exclusion Clauses in Refugee Protection in International Law. UNHCR’s Global Consultations on International Protection edited by Erika Feller, Volker Türk, Fransces Nicholson, Cambridge University Press, 2003, s. 425.
• GÖĞER, Erdoğan: “Devletler Hususi Hukukunun Mahiyeti” Ankara Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi, c. XXVII, 1970, s. 190. GÜNGÖR, Gülin: Tâbiiyet Hukuku, Ankara 2019.
• HAILBRONNER, Kay: “Fifty Years of German Basic Law The New Departure for Germany” 53 Southern Methodist University SMU Law Review, 519 (2000).
• NOMER, Ergin: Türk Vatandaşlık Hukuku, İstanbul 2019.
• ÖZEL, Sibel: “Uluslararası Koruma Başvuru Sahibi, Uluslararası Koruma Sahibi ile Geçici Koruma Altına Alınanların Hukuki Statülerinin Sığınmacı ve Göçmen Kavramları Özelinde Değerlendirilmesi” Bursa Uludağ Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Dergisi, c. 37/S.2/Yıl: 2018, s. 249. (Uluslararası Koruma)
• ÖZEL, Sibel: “Suriyeli Sığınmacıların Kitlesel Olarak Türk Vatandaşlığına Alınması Meselesinin Hukuki Açıdan Değerlendirilmesi” İstanbul Barosu Dergisi, c. 91, S. 2017/3, s. 14. (Vatandaşlık)
• ÖZEL, Sibel: “Geri Kabul Anlaşması Karşılığında Türk Vatandaşlarının AB Üyesi Ülkelere Vizesiz Seyahat Edeceği İddiasının Açıklamalı Yol Haritası Hükümleri Çerçevesinde Ele Alınması” İstanbul Barosu Dergisi, c. 90, S. 2016/1, s. 16.
• ÖZTÜRK, Neva Övünç: Türk Hukukunda Uluslararası Koruma Statülerinin Belirlenmesi Üzerine Bir Değerlendirme in Milletlerarası Özel Hukukta Güncel Konular Sempozyumu Eskişehir 21-22 Nisan 2016, Editörler: TİRYAKİOĞLU/AYGÜN/ÖNAL/ALTIPARMAK/KAYA, Yetkin Yayınları 2016, s. 141.
• REEDS, Laura Anne: “Sixty Years in Limbo: The Duty of Host States to Integrate Palestinian Refugees Under Customary International Law” 81 New York University Law Review, 351 (2006).
• THORNTON, Liam: “Law, Dignity & Socio-Economic Rights: The Case of Asylum Seeker in Europe 15 January 2014” (https://ssrn.com/abstract=2715957)
• UNHCR: Guidelines on Temporary Protection or Stay Arrangements 2014 (Guidelines on temporary protection)