AVRUPA İNSAN HAKLARI MAHKEMESİ İÇTİHADINDA ÇOCUKLARIN İŞKENCE VE KÖTÜ MUAMELEDEN KORUNMASI

Yıl 2024, Cilt: 21 Sayı: 2, 217 - 256, 29.09.2024

Esra Yılmaz Eren

Öz

Çocuklar hassas ve savunmasız olmaları nedeniyle özel koruma ve yardıma ihtiyaç duymaktadırlar. Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi (AİHM) de ulusal üstü pek çok sistem gibi işkence, insanlık dışı veya aşağılayıcı muamele veya cezaya karşı çocuklara özel koruma sağlamaktadır.
Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesi’ne (AİHS) taraf olan Devletler yetki alanları içindeki kişilerin, sadece devlet yetkilileri değil bireyler de dahil olmak üzere herhangi biri tarafından işkence veya kötü muameleye maruz kalmalarını engellemekle yükümlüdürler. İşkence ve diğer kötü muamelelerin sonuçları çocuklar söz konusu olduğunda daha da ciddi hale gelmektedir. Bu nedenle AİHM içtihadı uyarınca devletlerin gerekli iç mevzuatın oluşturulması, önleyici tedbirlerin uygulanması ve ayrıca etkili soruşturmaların gerçekleştirilmesi ile hem maddi hem de usuli unsurlar barındıran bu yükümlülüklere uygun hareket etmesi çocukların korunması için büyük öneme sahiptir.
Bu çalışma kapsamında ilk bölümde AİHM’in madde 3 işkence ve kötü muamele yasağı içtihadına ilişkin genel bilgiler verilecektir. İkinci bölümde AİHM’in madde 3 kapsamında çocuklara sağladığı koruma; bedensel cezalara karşı koruma, gözaltı, ceza infaz kurumları ve bakım merkezlerinde bulunan çocukların korunması, aile içi şiddetten korunma, yabancı çocukların korunması ve cinsel istismardan korunma olmak üzere beş başlık altında ele alınacaktır. Çalışmada içtihat bakımından özellik arz eden nitelikteki kararlar seçilmiştir.

Anahtar Kelimeler

işkence ve kötü muamele yasağı, çocukların korunması, aile içi şiddet, çocuk göçmenler, bedensel ceza, cinsel istismar.

PROTECTION OF CHILDREN FROM TORTURE AND ILL-TREATMENT IN THE JURISPRUDENCE OF THE EUROPEAN COURT OF HUMAN RIGHTS

Öz

Children need special protection and assistance due to their fragile and vulnerable nature. The European Court of Human Rights (ECtHR), like many supranational systems, provides special protection for children against torture, inhuman or degrading treatment or punishment under Article 3.
States parties to the European Convention on Human Rights (ECHR) are obliged to prevent individuals within their jurisdiction from being subjected to torture or ill-treatment by anyone, including not only public authorities but also individuals. The prohibition of torture and ill-treatment under the ECHR imposes two different obligations on States: substantive and procedural. The consequences of torture and other forms of ill-treatment are even more acute in the case of children. Therefore, in accordance with the case law of the ECtHR, it is of great importance for the protection of children that states act in accordance with these obligations, establish the necessary domestic legislation, implement preventive measures and also carry out effective investigations.
Within the scope of this study, the first section will provide general information on the case law of the ECtHR on Article 3 prohibition of torture and ill-treatment. In the second part, the protection provided by the ECtHR to children within the scope of Article 3 will be discussed under five headings: protection against corporal punishment, protection of children in detention, prisons and care centers, protection from domestic violence, protection of foreign children and protection from sexual abuse. ECtHR judgements that are characteristic in terms of jurisprudence have been selected for the study.

Anahtar Kelimeler

prohibition of torture and ill treatment, protection of children, domestic violence, child migrants, corporal punishment, sexual abuse.

Kaynakça

• Alastair R. Mowbray, The Development of positive obligations under the European Convention on Human Rights by the European Court of Human Rights, Oxford, Bloomsbury Publishing, 2004.
• Allein, Jean, “The jus cogens Nature of non‐refoulement”, International Journal of Refugee Law, Cilt: 13, Sayı: 4, 2001, 533–558.
• Anayurt, Ömer. “AİHM İçtihatlarında İşkence Kavramı”, Gazi Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi, Cilt: 12, Sayı: 1, 2008, 421-460.
• Bilge, Burak. “AİHM İçtihatları Bağlamında Etkin Soruşturma Yükümlülüğü”, İnönü Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi, Cilt: 5, Sayı: 2, 2014, 367-406.
• Boyar, Oya, “İşkence ve Kötü Muamele”, İnsan Hakları Avrupa Sözleşmesi ve Anayasa, (ed. Sibel İnceoğlu), Ankara 2013, 137-157.
• Coleman, Nils, “Non-Refoulement Revised: Renewed Review of the Status of Non-Refoulement as Customary International Law”, European Journal of Migration Law, Sayı: 5, 2003, 23-65.
• Doğan, İlyas, Kaya, Mehmet, İstanbul Protokolü ve İşkencenin Önlenmesi, Adalet Yayınevi, Ankara, Mayıs 2010.
• Doğru, Osman. AİHS Hukukunda İşkence ve Kötü Muamele Yasağı, Legal Yayınları, 1. Baskı, Ankara, Mart 2006.
• Doğru, Osman; Nalbant, Atilla. İnsan Hakları Avrupa Sözleşmesi Açıklama ve Önemli Kararlar, Avrupa Konseyi, 1. Baskı, 2012.
• Dursun, Gizem, Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi ve Anayasa Mahkemesi Kararları Işığında İşkence Yasağı ve İşkenceyi Etkili Biçimde Soruşturma Yükümlülüğü, Seçkin Yayınları, Ankara 2018.
• Ekşi, Nuray, 6458 Sayılı Yabancılar ve Uluslararası Koruma Kanunu’nda İdari Gözetim, Beta Yayınevi, İstanbul, 2014.
• Gemalmaz, Haydar Burak, Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesinde ve Türk Hukukunda Çocuğun Fiziksel İstismardan Özellikle Dayaktan Korunması, Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Kamu Hukuku Anabilim Dalı, İstanbul 2003.
• Gemalmaz, Haydar Burak, “Çocuk Hakları Sözleşmesi’ne Göre İşkence ve Kötü Muamele Mağduru Çocukların Rehabilitasyon Hakkı”, Karşılaştırmalı Güncel Ceza Hukuku Serisi 4, Sulhi Dönmezer’in Değerli Hatırasına Armağan, Çocuklar ve Suç/Ceza, 2005.
• Gemalmaz, Mehmet Semih, Ulusalüstü İnsan Hakları Hukuku Işığında Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesi(Madde 3/İşkence Yasağı) Analizi, Ankara Barosu Yayınları, Ankara 2006.
• Harris, O’Boyle & Warbrick, Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesi Hukuku, (çev. Mehveş Bingöllü Kılcı, Ulaş Karan), Bilgi Üniversitesi Yayınları, İstanbul 2021.
• Hasselbacher Lee, “State obligations regarding domestic violence: the European Court of Human Rights, due diligence, and international legal minimums of protection”, Northwestern University Journal of International Human Rights, Sayı: 2, 2010, 190–215.
• Kuşçu, Döndü, “Yabancılar ve Uluslararası Koruma Kanunu Hükümleri Uyarınca Sınır Dışı Edilmelerine Karar Verilen Yabancıların İdari Gözetim Altına Alınmaları”, Dicle Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi, Cilt: 37, Sayı: 22, 2017, 241-284.
• Lauterpacht, Elihu, Bethlehem, Daniel, “The Scope and Content of the Principle of Non-Refoulement: Opinion”, Refugee Protection in International Law UNHCR’s Global Consultations on International Protection, (ed. E Feller/ V Türk/F Nicholson), Cambridge, 2003, 87-177.
• Mowbray, Alastair R. The Development of positive obligations under the European Convention on Human Rights by the European Court of Human Rights, Oxford-Portland Oregon, Bloomsbury Publishing, 2004.
• Önok, Murat. Uluslararası Boyutuyla İşkence Suçu, Seçkin Yayıncılık, Ankara, Kasım 2006.
• Özenç, Berke, “Saatli Bomba Senaryosu ve Geliştirilmiş Sorgu Teknikleri: İşkence Yasağının Mutlak Niteliği Işığında Bir Değerlendirme”, Kadir Has Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi, Cilt: 8, Sayı: 2, 2020, 201-215.
• Rodley, Nigel S., “The Definition(s) of Torture in International Law”, Current Legal Problems, Sayı: 55, 2002, 467-493.
• Reidy, Aisling, İşkencenin Yasaklanması: Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesi’nin 3. Maddesi’nin Uygulanmasına İlişkin Kılavuz, İnsan Hakları El Kitapları, No. 6, Avrupa Konseyi, 2002. Sveaass, Nora, “The United Nations Convention Against Torture And Other Cruel, Inhuman Or Degrading Treatment Or Punishment-The Absolute Prohibition And The Obligation To Prevent”, Torture And Its Definition in International Law- An Interdisciplinary Approach, (ed. Metin Başoğlu), OUP, 2017, 247-271.
• Weissbrodt, David, Heilman, Cheryl, “Defining Torture and Cruel, Inhuman, and Degrading Treatment”, Law & Inequality, Sayı: 29, 2011, 343-394.
• Avrupa Konseyi, Kadına Yönelik Şiddet ve Aile İçi Şiddetin Önlenmesi ve Bunlarla Mücadeleye Dair Avrupa Konseyi Sözleşmesi, İstanbul, 11.V.2011.
• BM Çocuk Hakları Komitesi, Çocukların Fiziksel Cezalardan veya Cezalandırmanın Zalimce veya Aşağılayıcı diğer Biçimlerinden Korunma Hakkı, Genel Yorum 8, 2006. Parliamentary Assembly of the Council of Europe, Recommendation 1666 (2004) Europe-wide ban on corporal punishment of children, Doc.10199, report of the Social, Health and Family Affairs Committee, Text adopted by the Assembly on 23 June 2004 (21st Sitting). https://assembly.coe.int/nw/xml/XRef/Xref-XML2HTML-EN.asp?fileid=17235&lang=en (4.4.2024).
• İnsan Hakları Evrensel Beyannamesi, Birleşmiş Milletler Genel Kurulu’nun 10 Aralık 1948 tarih ve 217 A (III) sayılı kararı ile ilân edilmiştir. Beyanname’nin İngilizce esas metni için bkz. http://www.un.org/en/documents/udhr/index.shtml. Beyanname’nin T.B.M.M. İnsan Hakları Komisyonu tarafından yayınlanan Türkçe çevirisi için bkz. http://www.tbmm.gov.tr/komisyon/insanhaklari/pdf01/203-208.pdf.
• İşkenceye ve Diğer Zalimane, Gayriinsani veya Küçültücü Muamele veya Cezaya Karşı Birleşmiş Milletler Sözleşmesi, UNGA Res. 39/46, 10.12.1984, Birleşmiş Milletler Genel Kurulu’nun 10 Aralık 1984 tarih ve 39/46 sayılı kararıyla kabul edilmiş ve 26 Haziran 1987 tarihinde yürürlüğe girmiştir.
• Medeni ve Siyasi Haklara İlişkin Uluslararası Sözleşme, UNGA Res. 2200A (XXI), UN Doc. A/6316, 16.12.1966.
• İşkencenin ve Gayriinsani ya da Küçültücü Ceza veya Muamelenin Önlenmesine Dair Avrupa Sözleşmesi, R.G. 19738-27.2.1988.
• Recommendation CM/Rec (2008)11 on the European Rules for juvenile offenders subject to sanctions or measures, adopted by the Committee of Ministers on 5 November 2008. UNGA Resolution adopted by the General Assembly [on the report of the Third Committee (A/55/602/Add.1)] 55/89. Torture and other cruel, inhuman or degrading treatment or punishment, Annex Principles on the Effective Investigation and Documentation of Torture and Other Cruel, Inhuman or Degrading Treatment or Punishment, p. 5-7, 22 February 2001.
• UNGA Res. 48/104 Declaration on the Elimination of Violence Against Women, 23.2.1994.
• The Greek Case, European Commission on Human Rights, Yearbook, Cilt 12, 5.11.1969.
• İrlanda/Birleşik Krallık, 5310/71, 18.1.1978.
• Tyrer/Birleşik Krallık, 5856/72, 25.4.1978.
• Campbell ve Cosans/Birleşik Krallık, 7511/76, 7743/76, 25.2.1982.
• Abdulaziz, Cabales ve Balkandali/Birleşik Krallık, 9214/80; 9473/81; 9474/81, 28.5.1985.
• Maxine ve Karen Warwick/Birleşik Krallık, 9471/81, 18.7.1986.
• A. Ailesinin 3 üyesi/Birleşik Krallık, 10592/83, EComHR Report–Friendly Settlement, 16.7.1987.
• Soering/Birleşik Krallık, 14038/88, 7.7.1989.
• Cruz Varas ve Diğerleri/İsveç, 15576/89, 20.3.1991.
• Vilvarajah ve Diğerleri/Birleşik Krallık, 13163/87; 13164/87; 13165/87; 13447/87; 13448/87, 30.10.1991.
• Tomasi/Fransa, 12850/87, 27.8.1992.
• Y./Birleşik Krallık, 14229/88, 29.10.1992.
• Costello-Roberts/Birleşik Krallık, 13134/87, 25.3.1993.
• Chalal/Birleşik Krallık, 22414/93, 15.11.1996.
• Aksoy/Türkiye, 21987/93, 18.12.1996.
• D./Birleşik Krallık, 30240/96, 2.5.1997.
• Aydın/Türkiye, 23178/94, 25.9.1997 [GC].
• Kaya/Türkiye, 22729/93, 19.2.1998.
• Rehbock/Slovenya, 29462/95, 20.05.1998.
• Kurt/Türkiye, 15/97/799/1002, 25.5.1998.
• L.C.B./Birleşik Krallık, 23413/94, 9.6.1998.
• Tekin/Türkiye, 26794/10, 52/1997/836/1042, 9.7.1998.
• A./Birleşik Krallık, 25599/94, 23.9.1998.
• Osman/Birleşik Krallık, 23452/94, 28.10.1998.
• Çakıcı/Türkiye, 23657/94, 8.7.1999.
• Selmouni/Fransa, 25803/94, 28.7.1999.
• T./Birleşik Krallık, 24724/94, 16.12.1999.
• V/Birleşik Krallık, 24888/94, 16.12.1999.
• Smith ve Grady/Birleşik Krallık, 33985/96; 33986/96, 27.9.1999, Final 27.12.1999.
• Mahmut Kaya/Türkiye, 22535/93, 28.3.2000.
• Salman/Türkiye, 21986/93, 27.6.2000.
• Jabari/Türkiye, 40035/98, 11.7.2000.
• Scozzari ve Giunta/İtalya, 39221/98, 41963/98, 13.07.2000.
• Akkoç/Türkiye, 22947/93-22948/93, 10.10.2000.
• Kudla/Poland, 30210/96, 26.10.2000.
• Z. ve Diğerleri/Birleşik Krallık, 29392/95, 10.5.2001.
• Al-Adsani/Birleşik Krallık, 35763/97, 21.11.2001.
• Čonka/Belçika, 51564/99, 05.02.2002.
• Anguelova/Bulgaristan, 38361/97, 13.06.2002.
• Kalashnikov/Rusya, 47095/99, 15.7.2002.
• D.P. ve J.C/Birleşik Krallık, 38719/97, 10.10.2002, Final 10/01/2003.
• E. ve Diğerleri/Birleşik Krallık, 33218/96, 26.11.2002, Final 15.01.2003.
• M.C./Bulgaristan, 39272/98, 4.12.2003.
• Görgülü/Almanya, 74969/01, 26.2.2004.
• Ilaşcu ve Diğerleri/Moldovya ve Rusya, 48787/99, 8.7.2004. Mehmet Emin Yüksel/Türkiye, 40154/98, 20.7.2004.
• Nevmerzhitsky/Ukrayna, 54825/00, 5.4.2005.
• Afanasyev/Ukrayna, 38722/02, 5.4.2005.
• Mikheyev/Rusya, 77617/01, 26.1.2006.
• Ognyanova ve Choban/Bulgaristan, 46317/99, 23.02.2006.
• Soner ve Diğerleri/Türkiye, 40986/98, 27.4.2006.
• Batı ve Diğerleri/Türkiye, 33097/96; 57834/00, 3.6.2006.
• Moldovan ve Diğerleri/Romanya (No 2), 41138/98; 64320/01, 12.7. 2005, Final 30.11.2005.
• Mubilanzila Mayeka ve Kaniki Mitunga/Belçika, 13178/03, 2.10.2006.
• Okkalı/Türkiye, 52067/99, 17.10.2006.
• Collins ve Akaziebie/İsveç, 23944/05, 8.3.2007.
• Kontrová/Slovakya, 7510/04, 31.05.2007.
• Modârcă/Moldova, 14437/05, 10.5.2007, Final 10.8.2007.
• Necdet Bulut/Türkiye, 77092/01, 20.11.2007.
• Maslova ve Nalbandov/Rusya, 839/02, 24.1.2008.
• Saadi/İtalya, 37201/06, 28.02.2008.
• Chember/Rusya, 7188/03, 3.7.2008, Final 1.12.2008.
• Khadzhialiyev ve Diğerleri/Rusya, 3013/04, 6.11.2008.
• Panovits/Kıbrıs, 4268/04, 11.12.2008.
• Beganović/Hırvatistan, 46423/06, 25.6.2009.
• Volkan Özdemir/Türkiye, 29105/03, 20.10.2009.
• Mrozowski/Polonya, 9258/04, 12.5.2009, Final 12.8.2009.
• Muskhadzhiyeva ve Diğerleri/Belçika, 41442/07, 19.01.2010.
• Ahmadpour/Türkiye, 12717/08, 22.11.2010.
• Gäfgen/Almanya, 22978/05, 1.6.2010.
• M.S.S./Belçika ve Yunanistan, 30696/09, 21.01.2011.
• Sambor/Polonya, 15579/05, 1.2.2011.
• Rahimi/Yunanistan, 8687/08, 05.04.2011.
• Mađer v. Hırvatistan, 56185/07, 21.6.2011, Final 21.9.2011.
• Kanagaratnam ve Diğerleri/Belçika, 15297/09, 13.12.2011.
• C.A.S. ve C.S./Romanya, 26692/05, 20.03.2012.
• Najafli/Azerbaycan, 2594/07, 2.10.2012.
• El Masri/Eski Yugoslavya Makedonya Cumhuriyeti, 39630/09, 13.12.2012.
• Krisztián Barnabás Tóth/Macaristan, 48494/06, 12.02.2013.
• Aswat/Birleşik Krallık, 17299/12, 16.4.2013.
• Nencheva ve Diğerleri/Bulgaristan, 48609/06, 18.06.2013.
• Vinter ve Diğerleri/Birleşik Krallık, 66069/09, 130/10 ve 3896/10, 9.7.2013.
• X./Litvanya, 27853/09, 26.11.2013.
• Ghorbanov ve Diğerleri/Türkiye, 28127/09, 03.12.2013.
• Sharifi ve Diğerleri/İtalya ve Yunanistan, 16643/09, 21.10.2014.
• Muršić/Hırvatistan, 7334/13, 12.3.2015.
• Blokhin/Rusya, 47152/06, 23.3.2016.
• I.C./Romanya, 36934/08, 24.5.2016
• A.B. ve Diğerleri/Fransa, 11593/12, 12.07.2016.
• G.U./Türkiye, 16143/10, 18.10.2016.
• Abdullahi Elmi ve Aweys Abubakar/Malta, 25794/13, 28151/13, 22.11.2016.
• A.Ş./Türkiye, 58271/10, 13.09.2016, Final 13.12.2016.
• Poposhvili/Belçika, 41738/10, 13.12.2016.
• Khlaifia ve Diğerleri/İtalya, 16483/12, 15.12.2016.
• V.K./Rusya, 68059/13, 07.03.2017.
• S.F. ve Diğerleri/Bulgaristan, 8138/16, 07.12.2017.
• G.B. ve Diğerleri/Türkiye, 4633/15, 17.10.2019.
• A./Rusya, 37735/09, 12.11.2019.
• Association Innocence en Danger/Fransa ve Association Enfance and Partage/Fransa, 15343/15, 16806/15, 4.6.2020.
• Moustahi/Fransa, 9347/14, 25.6.2020.
• M.K. ve Diğerleri/Polonya, 40503/17, 42902/17, 43643/17, 23.07.2020.
• X. ve Diğerleri Bulgaristan, 22457/16, 02.02.2021.
• R.R. ve Diğerleri/Macaristan, 36037/17, 02.03.2021.
• M.H. ve Diğerleri/Hırvatistan, 15670/18, 43115/18, 18.11.2021.
• I.G.D./Bulgaristan, 70139/14, 7.6.2022.