Tüzel Kişilik Perdesinin Kaldırılması Teorisi Ve Organik Bağ Kavramı Işığında 5941 Sayılı Çek Kanunu M. 4/2’nin Bir İncelemesi

Yıl 2025, Cilt: 22 Sayı: 1, 307 - 350, 24.01.2025

Muhammet Can Karıksız

Öz

Anonim ve limited şirketler tüzel kişiliğe sahip ticaret şirketleridir. Dolayısıyla bu tür şirketlerin malvarlığı değerleri bizzat şirket tüzel kişiliğine aittir. Tüzel kişiliğe sahip olmanın diğer bir sonucu olarak da aktif ve pasif dava ehliyeti bizzat şirketin kendisine aittir. Ayrıca sınırlı sorumluluk ilkesi uyarınca ortakların şirkete karşı sorumluluğu yalnızca taahhüt ettikleri sermaye miktarından ibarettir. Sınırlı sorumluluk ilkesi uyarınca ortakların şirket borçlarından dolayı sorumlu tutulmalarına imkân tanınmamaktadır. Belirtmek gerekir ki sınırlı sorumluluk ilkesinin kötüye kullanılmasını hukuk düzeni korumayacaktır. Hakkın kötüye kullanılması yasağı sayesinde şirket tüzel kişilik perdesi kaldırılarak ortaklar veya diğer grup şirketler şirketin borçlarından sorumlu tutulabilmektedir. Her ne kadar mevzuatımızda tüzel kişilik perdesinin kaldırılması teorisi doğrudan tanımlanmamış ve izah edilmemiş olsa da bazı yasal düzenlemelerle tüzel kişilik perdesinin kaldırılması etkisi yaratılması sağlanmıştır. 5941 Sayılı Çek Kanunu’nun 4. maddesinin (m.) 2. fıkrası tüzel kişilik perdesinin kaldırılması sonucunu doğuran yasal düzenlemelerden bir tanesidir. Çek Kanunu m. 4/2 hükmü, tüzel kişi tacirin veya onun faaliyetleri ile ilişkilendirilen gerçek kişi ortaklarının çek hesaplarının, tüzel kişi tacire ait olacağını belirtmektedir. Çalışmamızda tüzel kişilik perdesinin kaldırılması teorisi ve organik bağ kavramlarının izahları yapıldıktan sonra Yargıtay kararları ve öğretideki görüşler uyarınca ilgili düzenlemenin tahlili yapılacaktır. Gerek kanun koyucunun bu düzenlemeyi yasallaştırırken hedeflediği amaç gerekse de maddenin lafzı yorumlanarak hukuki çıkarımlarda bulunulacaktır.

Anahtar Kelimeler

Tüzel kişilik perdesinin kaldırılması, organik bağ, hakkın kötüye kullanılması, tüzel kişi, gerçek kişi ortak, karşılıksız çek, çek hesabı.

An Analysis Of Article 4/2 Of The Check Law Numbered 5941 In The Light Of The Theory Of Lifting The Veil Of Incorporation And The Concepts Of Organic Bond

Öz

Joint stock and limited liability companies are commercial companies with legal personality. Therefore, the assets of such companies belong to the legal entity itself. As another consequence of having legal personality, the active and passive capacity to sue belongs to the company itself. In addition, pursuant to the principle of limited liability, the liability of the shareholders towards the company is only limited to the amount of capital they have subscribed. The principle of limited liability does not allow the shareholders to be held liable for the debts of the company. It should be noted that the legal order will not allow the abuse of the principle of limited liability. Thanks to the prohibition of abuse of right, the veil of legal personality can be lifted and the shareholders or other group companies can be held liable for the debts of the company. Although the theory of lifting the veil of legal personality is not directly defined and explained in our legislation, some legal regulations have been enacted to create the effect of lifting the veil of legal personality. Article 4, paragraph 2 of the Cheque Law No. 5941 is one of the legal regulations that result in the lifting of the veil of legal personality. Article 4/2 of the Cheque Law states that the checking accounts of the legal entity merchant or its real person partners associated with its activities shall belong to the legal entity merchant. In our study, after the general explanations of the theory of lifting the veil of legal personality and the concepts of organic bond, the relevant regulation will be analyzed in accordance with the decisions of the Court of Cassation and the opinions in the doctrine. Legal conclusions will be made by interpreting both the purpose of the legislator when legalizing this regulation and the wording of the article.

Anahtar Kelimeler

Lifting the veil of incorporation, organic bond, abuse of right, legal person, real person partner, bounced check, checking account

Kaynakça

• Akıncı, Şahin, Alacaklılardan Mal Kaçırmak İçin Kurulan Yeni Şirkete Müracaat İmkânı Bakımından; Muvazaa, “Tüzel Kişilik Perdesinin Kaldırılması ile Organik Bağ Kavramlarının Elverişliliği ve Yargıtay Uygulamaları”, Selçuk Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi, Sayı 3, Cilt 27, 2019.
• Akünal, Teoman, Türk Medeni Hukukunda Tüzel Kişiler, 2. Baskı, İstanbul, 1995.
• Akünal, Teoman, “Sorumluluk Hukukunda Sözleşmenin Nisbiliği Prensibinin Aşılması”, Yargıtay Dergisi. Cilt 14, Sayı 3, 1998, (Sözleşmenin Nisbiliği).
• Akyol, Şener, Dürüstlük Kuralı ve Hakkın Kötüye Kullanılması Yasağı, 2. Baskı, Vedat Kitapçılık, İstanbul, 2006.
• Akyol, Şener, Tam Üçüncü Şahıs Yararına Sözleşme, İstanbul, 1976.
• Antalya, Gökhan, “Tüzel Kişilik Perdesinin Aralanması Teorisi”, Editör (Ed.) Erol Ulusoy, I. Uluslararası Ticaret Hukuku Sempozyumu Bildiriler Kitabı, Marmara Üniversitesi Hukuk Fakültesi, İstanbul, 2008.
• Arslanlı, Halil, Anonim Şirketler Umumi Hükümler, Cilt 1, 3. Bası, İstanbul, 1960.
• Aydınlı, İbrahim, “Üst Kuruluş İşlemlerinde İşyeri ve İşletme Kavramları Bakımından İş Hukukunda Tüzel Kişilik Perdeliğinin Kaldırılması Teorisinin Görünümü”, Çimento İşveren Dergisi, Cilt 13, Sayı 4, 1999.
• Aydoğan, Fatih, Tek Kişi Ortaklığı, Vedat Kitapçılık, İstanbul, 2012.
• Bahtiyar, Mehmet, “Anonim Ortaklıkta İbraya İlişkin Bazı Sorunlar”, Prof. Dr. Mustafa Dural’ı Anma Sempozyumu Özel Sayı III, Kadir Has Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi, Cilt 6, Sayı 1, 2018.
• Bainbridge, Stephen M., “Abolishing Veil Piercing”, The Journal Of Corporation Law, 2000.
• Bozgeyik, Hayri; Yavaşi, Mahmut, “Karşılaştırmalı Hukukta ve Uygulamada Tüzel Kişilik Perdesinin Kaldırılması”, Terazi Hukuk Dergisi, Cilt 9, Sayı 100, 2014.
• Büyükyılmaz, Uğur, Sermaye Şirketlerinde Tüzel Kişilik Perdesinin Kaldırılması, Enstitüsü Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Bahçeşehir Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Sermaye Piyasaları ve Ticaret Hukuku Anabilim Dalı, İstanbul, 2015.
• Çamoğlu, Ersin, “Ticaret Ortaklıkları Bağlamında Perdenin Kaldırılması Kuramı ve Yargıtay Uygulaması”, Banka ve Ticaret Hukuku Dergisi, Cilt 32, Sayı 2, 2016.
• Çaptuğ, Mehpare, “Hukuki Güvenlik İlkesinin Kavramsal Gelişimi”, Uyuşmazlık Mahkemesi Dergisi, Yıl 9, Sayı 17, 2021.
• Dural, Mustafa, “Tüzel Kişilik Perdesinin Aralanması (Ya Da Tüzel Kişinin Tabanına Başvurulması)”, 15. Yıl Sempozyumu, Sermaye Piyasası Kurulu Yayın No: 119, Ankara, 1998.
• Esen, Emre, Milletlerarası Özel Hukukta Tüzel Kişilik Perdesinin Aralanması, Beta Yayıncılık, İstanbul, 2012.
• Günay, Sena Nur, Sermaye Şirketlerinde Tüzel Kişilik Perdesinin Aralanması, Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, İstanbul Şehir Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Özel Hukuk Anabilim Dalı, 2016.
• Güner, Temel, Sermaye Şirketlerinde Tüzel Kişilik Perdesinin Kaldırılması, Yayınlanmış Doktora Tezi, Hacettepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Özel Hukuk Anabilim Dalı, Ankara, 2023.
• Helvacı, Mehmet, “Çek Kanunu Tasarısının Değerlendirilmesi”, Banka ve Ticaret Hukuku Dergisi, Cilt 25, Sayı 4, 2009.
• Kaplan, İbrahim, “Tüzel Kişiliğe Sahip Ticaret Ortaklıklarında Perdenin Kaldırılması Talepli Hukuki Sorumluluk Davaları”, Banka ve Ticaret Hukuku Dergisi, Cilt 40, Sayı 2, 2009.
• Karakaş, Fatma Tülay, “Karine Kavramı, Kanuni Karineler ve Varsayımlar”, Ankara Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi, Cilt 62, Sayı 3, 2013.
• Karayalçın, Yaşar, “Üst Kuruluşlar Hukuku”, Banka ve Ticaret Hukuku Dergisi, Cilt 16, Sayı 1, 1991.
• Kaşak, Fahri Erdem, “Tüzel Kişilik Kavramı ve Tüzel Kişilik Perdesinin Kaldırılması”, Marmara Üniversitesi Hukuk Fakültesi Hukuk Araştırmaları Dergisi, Cilt 26, Sayı 2, 2020.
• Kaya, Barış, “Perdenin Kaldırılması Kuramının Uygulamadaki Seyri”, Hacettepe Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi, Cilt 12, Özel Sayı, 2022.
• Kayançiçek, Murat, “5941 Sayılı Çek Kanunu’na İlişkin Eleştiriler ve Değişiklik Önerileri (Uygulama Ve Doktrin)”, Türkiye Adalet Akademisi Dergisi, Cilt 1, Sayı 8, 2012.
• Kendigelen, Abuzer, Çek Hukuku, 6. Bası, On İki Levha Yayıncılık, İstanbul, 2021.
• Kervankıran, Emrullah, “Sermaye Ortaklıklarında Sınırlı Sorumluluk İlkesine Önemli Bir İstisna: Tüzel Kişilik Perdesi’nin Kaldırılması”, Erzincan Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi, Cilt 11, Sayı 3-4.
• Kesik Canbulut, Büşra, Tüzel Kişilik Perdesinin Aralanması, YayınlanmışYüksek Lisans Tezi, Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Özel Hukuk Anabilim Dalı, Ankara, 2023.
• Kırca, İsmail, 5941 Sayılı Çek Kanunu, Banka ve Ticaret Hukuku Araştırma Enstitüsü, Ankara, 2010.
• Kuş, Ulaş Baran, “Sermaye Şirketlerinde Sınırlı Sorumluluk İlkesinin İstisnası Olarak Tüzel Kişilik Perdesinin Kaldırılması”, Yayınlanmış Yüksek Lisans Tezi, Bahçeşehir Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Sermaye Piyasaları ve Ticaret Hukuku Anabilim Dalı, İstanbul, 2020.
• Millon, David K, “Piercing the Corporate Veil, Financial Responsibility and the Limits of Limited Liability”, Emory Law Journal, 2007, Cilt 56, Sayı 5, 2007.
• Özkurt, Ayşegül, Bankacılık Hukukunda Tüzel Kişilik Perdesinin Kaldırılması, On İki Levha Yayıncılık, İstanbul, 2010.
• Öz Sancak, Ayşe Sena, Sermaye Şirketlerinde Sınırlı Sorumluluk İlkesi ve Tüzel Kişilik Perdesinin Aralanması, Çağ Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Özel Hukuk Anabilim Dalı, Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, 2021.
• Öztek, Selçuk; Memiş, Tekin, “Şirketler Hukuku ve İcra İflas Hukuku İlkeleri Karşısında Borçlu Şirketin Alacaklılarının Hâkim Ortağa Karşı Korunması”, Ed. Erol Ulusoy, I. Uluslararası Ticaret Hukuku Sempozyumu Bildiriler Kitabı, Marmara Üniversitesi Hukuk Fakültesi, İstanbul, 2008. Pekcanıtez Hakan, Atalay Oğuz, Özekes Muhammet, Medeni Usul Hukuku Ders Kitabı, On iki levha Yayıncılık, 7. Bası, İstanbul, 2019.
• Poroy, Reha, III. Banka ve Ticaret Hukuku Haftası, Banka ve Ticaret Hukuku Araştırma Enstitüsü, Ankara, 1963.
• Reisoğlu, Seza, “Yeni Çek Kanunu ve Hukuki Sorunlar”, Bankacılar Dergisi, Yıl 21, Sayı 72, 2010.
• Sağlam, İpek, “Tüzel Kişilik Perdesinin Aralanması Kavramına Genel Bir Bakış”, Ed. Erol Ulusoy, I. Uluslararası Ticaret Hukuku Sempozyumu Bildiriler Kitabı, Marmara Üniversitesi Hukuk Fakültesi, İstanbul, 2008.
• Serozan, Rona, Tüzel Kişiler Özellikle: Dernekler ve Vakıflar, 2. Baskı, Filiz Kitabevi, İstanbul, 1994.
• Seven, Vural; Göksoy, Y. Can, “Ticaret Şirketlerinde Tüzel Kişilik Perdesinin Kaldırılması”, İstanbul Barosu Dergisi, Cilt 80, Sayı 6, İstanbul, 2006.
• Şahin Altıntaş, Mehtap, “Yargıtay Kararları Işığında Tüzel Kişilik Perdesinin Aralanması, Muvazaa ve Organik Bağ Kavramları Üzerine Bir Çalışma”, Beykent Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi, Cilt 9, Sayı 18, 2023. Tekinalp, Ünal, Anonim Ortaklığın Bilançosu ve Yedek Akçeleri, İstanbul Üniversitesi Hukuk Fakültesi, 2. Bası, İstanbul, 1979.
• Topaloğlu, Mustafa, “Sermaye Şirketlerinde Tüzel Kişilik Perdesinin Kaldırılması ve Bu Konuda Türk Ticaret Kanunu Tasarısında Getirilen Hükümler”, Prof. Dr. Fırat Öztan’a Armağan, Ankara, 2010.
• Topçuoğlu, “Metin, Yeni Çek Kanunu’na Göre Tüzel Kişileri Temsilen Çek Düzenlemesi ve Sonuçları”, Gazi Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi, Cilt 14, Sayı 2, 2010.
• Ulusoy, Erol, “Çek Kanunu Tüzel Kişilik Perdesini Aralıyor”, İnönü Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi, Cilt 1, Sayı 1, 2010, (Çek Kanunu).
• Ulusoy, Erol, “Şirketler ve Bankacılık Hukuku Kapsama Alma ve Sorumlu Kılma Amacıyla Tüzel Kişilik Perdesinin Aralanması”, Ed. Erol Ulusoy, I. Uluslararası Ticaret Hukuku Sempozyumu Bildiriler Kitabı, Marmara Üniversitesi Hukuk Fakültesi, İstanbul, 2008, (Perdenin Aralanması).
• Uyanık, N. Kemal, Tüzel Kişilik Perdesinin Kaldırılması ve Organik Bağ, Seçkin Yayıncılık, Ankara, 2019.
• Yanlı, Veliye, Anonim Ortaklıklarda Tüzel Kişilik Perdesinin Kaldırılması ve Pay Sahiplerinin Ortaklık Alacaklılarına Karşı Sorumlu Kılınması, Beta Yayınları, İstanbul, 2000.
• Yeşim M. Atamer, “Üçüncü Kişinin Uğradığı Zararın Sözleşmesel Sorumluluk Kurallarına Göre Tazmini”, Yargıtay Dergisi, Cilt 22, Sayı 1-2, 1996.
• Yılmaz, Gülşah, “Şirketlerde Tüzel Kişilik Perdesinin Kaldırılması Teorisi ile Organik Bağ Kavramının İş Uyuşmazlıkları Hakkında Verilen Kararlardan Hareketle Karşılaştırılması”, Ticaret ve Fikri Mülkiyet Hukuku Dergisi, Cilt 7, Sayı 2. (İş Uyuşmazlıkları).
• Yılmaz, Lerzan, “Anonim Şirketlerde Tüzel Kişilik Perdesinin Aralanması Hakkında İsviçre Federal Mahkemesi Kararları Işığında Düşünceler (Bildiri Metni)”, Marmara Üniversitesi Hukuk Fakültesi I. Uluslararası Ticaret Hukuku Sempozyumu Bildiriler Kitabı, Marmara Üniversitesi Hukuk Fakültesi, İstanbul 2008, (Bildiri Metni).
• Yüksel, Kemalettin, “Şirketler Hukukunda Tüzel Kişilik Perdesinin Kaldırılması Örtünün Aralanması”, Ed. Erol Ulusoy, Uluslararası Ticaret Hukuku Sempozyumu Bildiriler Kitabı, Marmara Üniversitesi Hukuk Fakültesi, İstanbul, 2008.
• www.lexpera.com.tr.