Türkiye’de Akademilerde Kadınların Yönetici Liderlikte Temsilinin Önündeki Engeller ve Kolaylaştırıcılar Üzerine Karma Bir Araştırma

Yıl 2025, Cilt: 15 Sayı: 2, 247 - 262, 07.08.2025

Nuran Öztürk Başpınar , Demet Çakıroğlu

https://doi.org/10.53478/yuksekogretim.1476623

Öz

Bu çalışma Türkiye’deki akademik kadın yönetici lider profilini küresel boyutla karşılaştırarak betimlemeyi ve onların tüm akademik liderlik pozisyonlarında yeterince temsil edilmemesine yol açan engelleri ortaya koymayı amaçlamaktadır. Ayrıca, kadın akademisyenlerin bu engellerin nasıl aşılabileceğine dair gözlem ve deneyimlerinin tespit edilmesi ve yeterli temsilin sağlanabilmesi için ne gibi değişiklikler yapılabileceğine dair görüşlerinin alınması amaçlanmaktadır. Karma yöntemli olarak tasarlanan araştırmada; ilk önce Türkiye’de akademik kadın yönetici liderlerin durumu nicel verilere dayalı betimsel istatistiksel teknikle incelenmiş ve kariyer profilinin zaman içindeki anlık görüntüsünü vermek için tasarlanmış bir kişi sayımı yapılmıştır. Sonra da betimleyici fenomenolojik desen kullanılarak nitel araştırma yapılmıştır. Açık uçlu sorular yöneltilerek mümkün olduğunca çok bilgi toplamak ve çok şey paylaşmalarını sağlayarak ‘seslerinin’ duyulmasına izin vermek amaçlanmıştır. Bu kapsamda farklı üniversitelerde çalışan ve akademik yönetici liderlik deneyimi yaşayan/yaşamış olan 26 akademik yönetici kadın lidere ulaşılarak yaşadıkları deneyim ve gözlemlerin ortak anlamı çıkarılmaya çalışılmıştır. Nicel bulgular, farklı liderlik düzeylerinde akademik kadın yönetici lider oranının erkek lider oranından düşük olduğunu ve liderlik düzeyi yükseldikçe bu oranın düştüğünü göstermektedir. Katılımcıların betimleyici ifadelerinin analiz edildiği nitel araştırma sonuçlarına göre, Türkiye’de farklı pozisyon ve unvanlardaki akademik kadın yönetici liderler “kadın” oldukları için liderliğe ulaşma sürecinde; kurum içi rekabet, toplumsal roller, toplumsal yapı, örtük cinsiyet ayrımcılığı ve daha fazla çaba gösterme zorunluluğu gibi engellerle karşılaşmaktadır. Bu durum onların genel sağlıklarını, psikolojilerini ve zaman yönetimlerini etkilemektedir. Ancak katılımcıların Türkiye’deki erkek egemen akademik liderlik yapısının geliştirilecek bireysel (zaman yönetimi gibi), kurumsal (pozisyonların seçimle verilmesi gibi) ve toplumsal (kadın dayanışması gibi) çözümler ile kırılacağını dair umutları bulunduğu anlaşılmaktadır.

Anahtar Kelimeler

Yükseköğretim , Akademik Liderlik , Kadın Liderliği , Cinsiyet Ayrımcılığı , Karma Araştırma , Türkiye

A Mixed Research on Barriers and Facilitators to Women’s Representation in Academic Leadership in Türkiye

Öz

This study aims to describe the profile of academic women manager leaders in Türkiye in comparison to the global dimension and to reveal the obstacles that cause female academics to be underrepresented in all academic leadership positions. It also aims to identify the observations and experiences of women academics on how these obstacles can be overcome and to get their views on what changes can be made to ensure adequate representation. In this mixed-method study, the status of women academic manager leaders in Türkiye was initially examined using a descriptive statistical technique based on quantitative data and a census designed to provide a snapshot of the career profile over time. Subsequently, qualitative research was conducted using a descriptive phenomenological design. The objective was to gather as much information as possible by asking open-ended questions and to allow the participants to share their experiences in depth. In this context, 26 academic women manager leaders working in different universities who have experienced or are experiencing academic leadership were reached. The common meaning of their experiences and observations was then sought to be revealed. Quantitative findings show that the proportion of academic women manager leaders is lower than the proportion of male leaders at different leadership levels. This proportion decreases as the leadership level increases. The results of the qualitative research, which analyzed the descriptive statements of the participants, indicate that women academic manager leaders in different positions and titles in Türkiye encounter obstacles, including internal competition, unequal gender roles, a patriarchal structure, implicit gender discrimination, and the necessity of exerting greater effort to attain leadership positions due to their gender. This has a negative impact on their general health, psychology, and time management. Nevertheless, it is recognized that the participants anticipate that the male-dominated academic leadership structure in Türkiye will be dismantled through a combination of individual, institutional, and social strategies. These include time management techniques, elected positions, and women’s solidarity.

Anahtar Kelimeler

Higher Education , Academic Leadership , Women’s Leadership , Gender Discrimination , Mixed Research , Türkiye

Kaynakça

• Acar, F. (1991). Women in academic science in Turkey. In V. Stolse-Heiskanen, et al. (Eds.). Women in science: token women or gender equality? (pp. 141-171). Billing & Sons.
• Acuner, S., & Sallan Gül, S. (1993). Türk kamu yönetiminde yönetici kadınlar. Amme İdaresi Dergisi, 26(3), 77-92.
• Aktaş, Z. (2020). Yükseköğretimde kadın akademik yöneticilerin karşılaştıkları sorunlar ve çözüm önerileri. Çalışma ve Toplum, 1(64), 269-300.
• Alvesson, M., & Deetz, S. (2006). Critical theory and postmodernism approaches to organizational studies. In S. Clegg, C. Hardy, T. B. Lawrence, & W. R. Nord (Eds.), The SAGE handbook of organization studies (2nd ed., pp. 255-283). Sage.
• Atatürk, M. K. (1969). Nutuk. Milli Eğitim Basımevi.
• Azzopardi, A. (2017). Gender equality has not yet arrived. The Malta Independent, https://www.independent.com.mt/articles/2017-03-08
• Başarır, F., & Sarı, M. (2015). Kadın akademisyenlerin kadın akademisyen olma ya ilişkin algılarının metaforlar yoluyla incelenmesi. Yükseköğretim ve Bilim Dergisi, 5(1), 41-51.
• Bullough, A., & De Luque, M. S. (2015). Women’s participation in entrepreneurial and political leadership: The importance of culturally endorsed implicit leadership theories. Leadership, 11(1), 36-56. https://doi.org/10.2139/ssrn.3460207
• Burkinshaw, P., Cahill, J., & Ford, J. (2018). Empirical evidence illuminating gendered regimes in UK higher education: Developing a new conceptual framework. Education Sciences, 8(2), 81. https://doi.org/10.3390/educsci8020081
• Creswell, J. W. (2018). Nitel araştırma yöntemleri. Siyasal.
• Cauchi, C. R. (2007). The view from the top: a study on educational leadership in roman catholic schools in Malta [Doctoral dissertation]. The University of Sheffield. https://www.um.edu.mt/library/oar/handle/123456789/19590.
• Chesterman, C., Ross-Smith, A., & Peters, M. (2005). Not doable jobs! Exploring senior women’s attitudes to academic leadership roles. Women’s Studies International Forum, 28(28), 163–180. https://doi.org/10.1016/j.wsif.2005.04.005
• Coleman, M. (2012). Leadership and diversity. Educational Management Administration and Leadership, 40(5), 592-609. https://doi.org/10.4135/9781446288931.n13
• Council of Higher Educatıon (CoHE) (2020). Akademide kadın çalışmaları. https://kadincalismalari.yok.gov.tr.
• Council of Higher Educatıon (CoHE) (2023). Yükseköğretimde yeni istatistikler. https://www.yok.gov.tr.
• Croson, R., & Gneezy, U. (2009). Gender differences in preferences. Journal of Economic literature, 47(2), 448-474. https://doi.org/10.1257/jel.47.2.448
• Cuadrado, I., Morales, J. F., & Recio, P. (2008). Women’s access to managerial positions: an experimental study of leadership styles and gender. The Spanish Journal of Psychology, 11(1), 55-65. https://doi.org/10.1017/s113874160000411x
• Çağlayan, K. (2015). Üniversitede kadın akademisyenlik. Türkiye Tohumcular Birliği Dergisi, 16(16), 22-24. https://doi.org/10.5961/jhes.2018.245
• Çerezci, S. (2018).Türkiye Cumhuriyeti’nin ilk kadın bakanı Prof. Dr. Peyman Türkan Akyol’un siyasi hayatı. Belgi Dergisi, 2(16), 820-844.
• Çetin, D., & Bilir Güler, S. (2018). Üniversite öğrencilerinin toplumsal cinsiyet rolleri çerçevesinde liderlik kavramını algılama biçimleri. Balkan ve Yakın Doğu Sosyal Bilimler Dergisi, 4(2), 47-54. http://www.ibaness.org/bnejss/2018_04_02/06_Cetin_and_Guler.pdf
• Dikmen, N., & Maden, D. (2012). Kadın akademisyenlerin görünmeyen emeği üzerine bir araştırma: Ordu Üniversitesi örneği. Sosyal ve Beşeri Bilimler Dergisi, 4(2), 235-250. https://doi.org/10.17755/esosder.1089885
• Drew, E., & Murtagh, E. M. (2005). Work/life balance: senior management champions or laggards? Women in Management Review, 20(4), 262-278. https://doi.org/10.1108/09649420510599089
• Eagly, A. H., & Karau, S.J. (2002). Role congruity theory of prejudice toward female leaders. Psychological Review, 109(3), 573–598. https://doi.org/10.1037/0033-295X.109.3.573
• Ellul, H. (2009). Investing in women. National Council of Women of Malta. http://www.ncwmalta.com/investinginwomen-presentationbyhelgaellul
• Ergöl, Ş., Koç, G., Eroğlu, K., & Taşkın, L. (2012). Türkiye’de kadın araştırma görevlilerinin ev ve iş yaşamlarında karşılaştıkları güçlükler. Yükseköğretim ve Bilim Dergisi, 1(1), 43-49.
• Eroğlu, F., & İrdem, Ş. (2016). Toplumsal cinsiyet ayrımcılığı ve yönetim kademelerindeki yansımaları. Pamukkale İşletme ve Bilişim Yönetimi Dergisi, 3(2), 11-35.
• Ersöz, A. G. (1988). Kamu yönetiminde yönetici olarak çalışan kadınların geleneksel ve çalışan kadın rollerine ilişkin beklentileri. In 20. Yüzyılın Sonunda Kadınlar ve Gelecek (pp. 255-264). TODAİE Yayını.
• Faniko, K., Ellemers, N., & Derks, B. (2016). Queen bees and alpha males: are successful women more competitive than successful men? European Journal of Social Psychology, 46(7), 903-913. https://doi.org/10.1002/ejsp.2198
• Fuller, K. (2017). Women secondary head teachers in England: Where are they now? Management in Education, 31(2), 54-68. https://doi.org/10.1177/0892020617696625
• Gandhi, M., & Sen, K. (2021). Missing women in Indian university leadership: Barriers and facilitators. Educational Management Administration &Leadership, 49(2), 352–369. https://doi.org/10.1177/1741143219896048
• Gill, R., & Orgad, S. (2017). Confidence culture and the remaking of feminism. New Formations, 91(91), 16-34. https://doi.org/10.3898/newf:91.01.2017
• Greasley, K., & Ashworth, P. (2007). The phenomenology of approach to studying: The university student’s studies within the lifework. British Educational Research Journal, 32(32), 819-843. https://doi.org/10.1080/01411920701656977
• Guihen, L. (2019). The career experiences and aspirations of women deputy head teachers. Educational Management Administration & Leadership, 47(4), 538-554. https://doi.org/10.1177/1741143217751727
• Gül, R. (2019). Vizyoner liderlik davranışlarının algılanan kurum kimliği üzerine etkileri [Master’s Thesis, Selçuk Üniversitesi].
• Hamka, H. (2016). Kepemimpinan perempuan dalam era modern. Al-Qalam, 19(1), 107-116. https://doi.org/10.31969/alq.v19i1.222
• Hellicar, M. (2013). Increasing the number of women in senior executive positions: improving recruiting, selection and retention practices. Business Council of Australia. www.bca.com.au
• HREIT (2016). Law On Human Rights and Equality Institution of Turkey. https://www.mevzuat.gov.tr/mevzuat?MevzuatNo=6701&MevzuatTur=1&MevzuatTertip=5
• Husu, L. (2001). Sexism, support and survival in academia. Academic women and hidden discrimination in Finland. Social Psychological Studies 6, University of Helsinki, Helsinki.
• Inman, M. (2011). The journey to leadership for academics in higher education. Educational Management Administration & Leadership, 39(39), 228-241. https://doi.org/10.1177/1741143210390055
• İrey, Ç. (2011). Türkiye üniversitelerinde kadın emek gücü, Selçuk Üniversitesi kadın akademisyenler üzerine bir araştırma [Master’s thesis, Selçuk Üniversitesi].
• Jangid, M. M., & Dalal, A. (2022). Women leadership & academic performance:-an overview and analysis. International Journal of Food and Nutritional Sciences, 11(1), 1857-1863.
• Karataş, S., & Su, A. (2016). Feminizm perspektifinden Türk eğitim sisteminde kadın yöneticiler ve eğitim yönetimi. In 11th National Congress on Educational Administration, İzmir, Türkiye.
• Knights, D. (2009). Power at work in organizations. Alvesson, M., Bridgman, T. & Willmott, H. (Comp.) In The Oxford Handbook of Critical Management Studies (pp.144-165). Oxford University Press.
• Kümbetoğlu, B. (2011). Feminist yöntem ve kadın çalışmalarına ilişkin bazı sorular, sorunlar, In Birkaç arpa boyu… 21. yüzyıla girerken Türkiye’de feminist çalışmalar. Koç Üniversitesi Yayınları.
• Lafreniere, S. L., & Longman, K. A. (2008). Gendered realities and women’s leadership development: participant voices from faith-based higher education. Christian Higher Education, 7(5), 388-404.
• Macfarlane, B., & Burg, D. (2019). Women professors and the academic housework trap. Journal of Higher Education Policy and Management, 41(3), 262-274.
• Machado-Taylor, M., & Özkanli, Ö. (2013). Gender and academic careers in Portuguese and Turkish higher education institutions. Education and Science, 38(169), 346-356.
• Maheshwari, G., & Nayak, R. (2022). Women leadership in Vietnamese higher education institutions: An exploratory study on barriers and enablers for career enhancement. Educational Management Administration & Leadership, 50(5), 758–775.
• Mavin, S. (2008). Queen bees, wannabees and afraid to bees: No more ‘best enemies’ for women in management? British Journal of Management, 19(19), 75–84.
• Miles, M. B., & Huberman, A. M. (2015). Nitel veri analizi. (S. Akbaba Altun,& A. Ersoy, Trans. Eds). Pegem.
• Mısırdalı Yangil, F., & Öztürk Başpınar, N. (2022). Mustafa Kemal Atatürk’ün liderlik tarzının sürdürülebilir liderlik açısından değerlendirilmesi. Kırklareli Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi, 11(2), 323-350.
• Mihail, D. (2006). Women in management: gender stereotypes and students’ attitudes in Greece. Women in Management Review, 21(8), 681–689. https://doi.org/10.1108/09649420610712054
• Morley, L., Berma, M., & Abdul Hamid, B.D. (2017). Managing modern Malaysia: Women in higher education leadership. In Eggins, H. (Eds), The changing role of women in higher education. (pp. 137-154). https://doi.org/10.1007/978-3-319-42436-1_7
• Morley, L. (2014). Lost leaders: Women in the global Academy. Higher Education Research & Development, 33(1), 114–128. https://doi.org/10.1080/07294360.2013.864611
• Morley, L. (2013). Women and higher educational leadership: Absences and aspirations [Stimulus paper]. University of Sussex. https://www.ses.unam.mx/curso2015/pdf/23oct-Morley.pdf
• Nandi, A. (2019). Trade and women employment in China: An insight into the low presence of women workforce in the 21st century corporate China. Open Journal of Business and Management, 7(7), 70-92. https://doi.org/10.4236/ojbm.2019.71005
• Neale, J., & Özkanlı, O. (2010). Organisational barriers for women in senior management: a comparison of Turkish and New Zealand universities. Gender and Education, 22(5), 547-563. https://doi.org/10.1080/09540250903524113
• Negiz, N., & Yemen, A. (2011). Kamu örgütlerinde kadın yöneticiler: yönetici ve çalışan açısından yönetimde kadın sorunsalı. Süleyman Demirel Üniversitesi Fen-Edebiyat Fakültesi Sosyal Bilimler Dergisi, 24(24),195-214.
• Neuman, W. L. (2012). Toplumsal araştırma yöntemleri: Nicel ve nitel yaklaşımlar. Volume I-II. (5th edition). Yayın Odası.
• Örücü, E., Kılıç, R., & Kılıç, T. (2007). Cam tavan sendromu ve kadınların üst düzey yönetici pozisyonuna yükselmelerindeki engeller: Balıkesir örneği. Yönetim ve Ekonomi, 14(2), 117-135.
• Özaydınlık, K. (2014). Toplumsal cinsiyet temelinde Türkiye’de kadın ve eğitim. Sosyal Politika Çalışmaları Dergisi, 33(33), 93-112. https://doi.org/10.21560/spcd.03093
• Özkanlı, Ö. (2010). Türkiye’de üniversitelerde üst düzey kadın yöneticilerin karşılaştıkları kültürel ve yapısal engeller. Mülkiye Dergisi, 34(268), 265-279. https://dergipark.org.tr/en/pub/mulkiye/issue/269/618
• Özkanlı, Ö., & Korkmaz, A. (2000). Kadın akademisyenler. Ankara Üniversitesi.
• Özkanlı, Ö., & Özbilgin, M. (2001). The way forward for equal opportunities by sex in employment in Turkey and Britain. In Eight Annual International Conference on Advances in Management Proceedings Book (pp. 99-100), Athens, Greece.
• Özkanlı, Ö., & White, K. (2008). Leadership and strategic choices: female professors in Australia and Turkey. Journal of Higher Education Policy and Management, 30(1), 53-63. https://doi.org/10.1080/13600800701745051
• Özkanlı, Ö., & White, K. (2009). Gender and leadership in Turkish and Australian universities. Equal Opportunities International, 28(4), 324-335. https://doi.org/10.1108/02610150910954782
• Parker, P. (2015). The historical role of women in higher education. Administrative Issues Journal, 5(1), 3–14. https://doi.org/10.5929/2015.5.1.1
• Polat, S. (2018. Bir eşitsizlik nosyonu olarak toplumsal cinsiyet eşitsizliği ve akraba evliliğinde kadının konumu [Paper Presented]. 2. Siyaset Bilimi ve Uluslararası İlişkileri Kongresi, 15-16 November, Karadeniz Teknik Üniversitesi Full Text Book, Trabzon, https://ircongress.org/wp content/uploads/PolIR2018_Proceedings.pdf
• Read, B., & Kehm, B. (2016). Women as leaders of higher education institutions: a British–German comparison. Studies in Higher Education, Abingdon, 41(5), 815-827. https://doi.org/10.1080/03075079.2016.1147727
• Reis, T. C. (2015). Leadership stories: Defining gender in university leadership. Journal of Women in Educational Leadership, 12(12),1-26.
• Showunmi, V., Atewologun, D., & Bebbington, D. (2016). Ethnic, gender and class intersections in British women’s leadership experiences. Educational Management Administration & Leadership, 44(6), 917-935. https://doi.org/10.1177/1741143215587308
• Smith, J. A., & Eatough, V. (2007). Interpretative phenomenological analysis. In E. Lyons & A. Coyle (Eds.), Analysing qualitative data in psychology. Sage.
• Strauss, A., & Corbin, J. M. (1990). Basics of qualitative research: Grounded theory procedures and techniques. Sage.
• Suğur, S., & Cangöz, İ. (2016). Üniversite yönetiminde kadınların eksik temsili üzerinde toplumsal cinsiyet ilişkilerinin rolü. Amme İdaresi Dergisi, 49(3).
• Şişman, M. (2014). Öğretim liderliği (5th edition). Pegem Akademi.
• Taşçı-Kaya, G. (2016). Academic discourse by Turkish women rules of the game. International Journal of Gender and Women’s Studies, 4(2), 25-35. https://doi.org/10.15640/ijgws.v4n2a3
• Taylor, J., & Machado, M. (2006). Higher education leadership and management: From conflict to interdependence through strategic planning. Tertiary Education and Management, 12(2), 137–160. https://doi.org/10.1080/13583883.2006.9967164
• Toffoletti, K., & Starr, K. (2016). Women academics and work–life balance: gendered discourses of work and care. Gender, Work and Organization, 23(5), 489-504. https://doi.org/10.1111/gwao.12133
• Topçu, G., & Yaslioglu, M. (2022). Sembolik (simgesel) şiddeti eleştirel yönetim perspektifinde değerlendirmek ve mücadele etmek mümkün mü? İktisat İşletme ve Uluslararası İlişkiler Dergisi, 1(1), 117-128.
• United Nations Women (2021). UN Women: What does gender equality look like today? Progress on the sustainable development goals: The gender snapshot 2021. https://www.unwomen.org/en/news/ stories/2021/10/feature-what-doesgender-equality-look-like-today
• Utma, S. (2019). Kadına yönelik cinsiyet ayrımcılığı ve cam tavan sendromu. Sosyal ve Beşeri Bilimler Dergisi, 11(1), 44-58.
• Ünsay, B. (2017). Mucize dirilişin önderi Gazi Mustafa Kemal Atatürk. Ceres.
• Vella, R. (2022). Leadership and women: The space between us. Narrating the stories of senior female educational leaders in Malta. Educational Management Administration& Leadership, 50(1), 121–139. https://doi.org/10.1177/1741143220929034
• Wirth, L. (2001). Breaking through the glass ceiling: women in management. International Labour Office.
• World Economic Forum (2020). The Global Gender Gap Report 2020. https://www.weforum.org/reports/gender-gap-2020-report-100-years-pay-equality/
• Yıldız, S., & Çiçek, M. (2013). Cam tavan sendromu kariyer yolunda bir engel midir? Akademisyenler üzerinde bir araştırma. [Paper Presented]. 1. Örgütsel Davranış Kongresi, 15-16 November, Sakarya, Türkiye. https://www.researchgate.net/publication/293827078_Cam_tavan_sendromu_kariyer_yolunda_bir_engel_midir_Akademisyenler_uzerinde_bir_arastirma
• Yıldız, S. (2014). Türkiye’de cam tavan sendromunun varlığı üzerine bir araştırma. Organizasyon ve Yönetim Bilimleri Dergisi, 6(1), 72-90.
• Yousaf, R., & Schmiede, R. (2017). Barriers to women’s representation in academic excellence and positions of power. Asian Journal of German and European Studies, 2(2), 1-13. https://doi.org/10.1186/s40856-017-0013-6
• Zhao, K. (2008). Life cycle and career patterns of academic women in higher education in China today [Masters Dissertation, University of Oslo]. https://www.duo.uio.no/handle/10852/31047