Mersin’in Bozyazı İlçesinde Gıda Olarak Tüketilen Yabani Bitkiler

Yıl 2019, Cilt: 24 Sayı: 3, 152 - 169, 31.12.2019

Seyid Sargın

Öz

Bu
çalışmada; Bozyazı (Mersin) ilçesinde yaşayan yerel halkın geleneksel gıda
olarak sıklıkla tükettikleri yabani bitkilerin tespit edilmesi ve etnobotanik
zenginliğin gelecek nesillere aktarılması, vurgulanmıştır. 2013-2015 yılları
arasında yürütülen bu çalışma süresince, yerel halk tarafından dağlardan ve
ovalardan gıda amaçlı toplanıla gelen bitkilerden, farklı dönemlerde alınan örnekler
laboratuvara getirilerek teşhisleri gerçekleştirilmiştir. Çalışma sonucunda; 41
familyaya ait 115 taksonun yerel halk tarafından geleneksel gıdalarla
kullandıkları tespit edilmiştir. Kullanılan bitkilerin daha çok; Lamiaceae,
Orchidaceae, Asteraceae ve Rosaceae familyalarında toplandığı ve bitkilerin en
çok herba (topraküstü), meyve ve yaprak kısımlarının kullanıldığı görülmüştür. Ayrıca
37 taksonun bu bölgede gıda amacıyla kullanıldığı ilk defa kaydedilmiştir.

Anahtar Kelimeler

Etnobotanik, Herba, Ot yemekleri, Mersin, Bozyazı, Akdeniz

Kaynakça

• Abay, G., & Kılıç, A. (2001). Pürenbeleni ve Yanıktepe (Mersin) yörelerindeki bazı bitkilerin yöresel adları ve etnobotanik özellikleri. Ot Sistematik Botanik Dergisi, 8, 97-104.
• Abdürrezzak, A. O. (2014). İşlevsel teori bağlamında yemek kültürünün iletişimsel yönü. Electronic Turkish Studies, 9 (11), 1-16.
• Abdalla, M. (2004). Wild growing plants in the cuisine of modern Assyrians in the Eastern Syrian-Turkish borderland. Journal of Assyrian Academic Studies, 18 (2), 50-58.
• Akan, H., Korkut, M. M., & Balos, M. M. (2008). Arat Dağı ve çevresinde (Birecik, Şanlıurfa) etnobotanik bir araştırma. Fırat Üniversitesi Fen ve Mühendislik Bilimleri Dergisi, 20 (1), 67-81.
• Akaydin, G., Şimşek, I., Arituluk, Z. C., & Yeşilada E. (2013). An ethnobotanical survey in selected towns of the Mediterranean subregion (Turkey). Turkish Journal of Biology, 37 (2), 230-247.
• Akgül, A., Özcan, M. (2001). Gölevez [Colocasia esculenta (L.) Schott] yumrusunun fiziksel ve kimyasal özellikleri ile kızartma ve püreye işlenmesi. Turkish Journal of Agriculture and Forestry, 25, 427-432.
• Ali-Shtayeh, M. S., Jamous, R. M., Al-Shafie, J. H., Elgharabah, W. A., Kherfan, F. A., Qarariah K. H., & Herzallah H. M. (2008). Traditional knowledge of wild edible plants used in Palestine (Northern West Bank), a comparative study. Journal of Ethnobiology and Ethnomedicine, 4 (1), 1-13.
• Altay, V., & Celik, O. (2011). Antakya semt pazarlarındaki bazı doğal bitkilerin etnobotanik yönden araştırılması. Biyoloji Bilimleri Araştırma Dergisi, 4, 137-139.
• Altay, V., & Karahan, F. (2012). Tayfur Sökmen Kampüsü (Antakya-Hatay) ve çevresinde bulunan bitkiler üzerine etnobotanik bir araştırma. The Black Sea Journal of Sciences, 2, 13-28.
• Arıcan, Y. E., Yeşil, Y., & Genç, G. E. (2013). A preliminary ethnobotanical survey of Kumluca (Antalya). Journal of Faculty Pharmacy of Istanbul University, 43 (2), 95-102.
• Aslan, M. (2013). Plants Used for Medical Purposes in Şanlıurfa (Turkey). Kahramanmaras Sutcu Imam University Journal of Natural Sciences, 16 (4), 28-35.
• Bağcı, Y. (2000). Aladağlar (Yahyalı, Kayseri) ve çevresinin etnobotanik özellikleri. Ot Sistematik Botanik Dergisi, 7 (1), 89–94.
• Bağcı, Y., Savran, A., & Dural, H. (2006). Pozantı (Adana) ve çevresindeki bazı bitkilerin yerel adları ve etnobotanik özellikleri. Selçuk Üniversitesi Fen Edebiyat Fakültesi Fen Dergisi, 27, 77-82.
• Balick, M., & Cox, P. (1996). Plants, people and culture: the science of ethnobotany. New York, USA: Scientific American Library.
• Barbhuiya, A. R., Sharma, G. D., Arunachalam, A., & Deb, S. (2009). Diversity and conservation of medicinal plants in Barak valley, Northeast India. Indian Journal of Traditional Knowledge, 8 (2), 169-175.
• Baytop, T. (1999). Türkiye’de bitkiler ile tedavi, geçmişte ve bugün. (No: 3255, 2. Baskı). Istanbul, Turkey: İstanbul Üniversitesi Yayınları.
• Bhattacharyya, R., Bhattacharya, S., & Chaudhuri, S. (2006). Conservation and documentation of the medicinal plant resources of India. Biodiversity and Conservation, 15 (8), 2705-2717.
• Davis, P. H. 1965-1985. Flora of Turkey and the East Aegean Islands. (Vol. 1-9). Edinburgh, UK: Edinburgh University Press.
• Davis, P. H., Mill R. R., & Tan K. 1988. Flora of Turkey and the East Aegean Islands, Ssupplement 1. (Vol. 10). Edinburgh, UK: Edinburgh University Press.
• Davis, E. W. 1995. Ethnobotany: an old practice, a new discipline. (Eds.), Ethnobotany: Evolution of a Discipline. (pp. 414). Portland, USA: Dioscorides Press.
• Della, A., Paraskeva-Hadjichambi, D., & Hadjichambis, A. C. (2006). An ethnobotanical survey of wild edible plants of Paphos and Larnaca countryside of Cyprus. Journal of Ethnobiology and Ethnomedicine, 2 (1), 1-9.
• Dogan, Y., Baslar, S., Ay, G., & Mert, H. H. (2004). The use of wild edible plants in western and central Anatolia (Turkey). Economic Botany, 58 (4), 684-690.
• Dogan, B., Duran, A., Bagci, Y., Dinc, M., Martin, E., Cetin, O., & Ozturk, M. (2010). Phylogenetic relationships among the taxa of the genus Johrenia DC. (Apiaceae) from Turkey based on molecular method. Bangladesh Journal of Plant Taxonomy, 17, 113-120.
• Dogan, Y. (2012). Traditionally used wild edible greens in the Aegean Region of Turkey. Acta Societatis Botanicorum Poloniae, 81 (4), 329-342.
• Duran, A. (1998). Akseki (Antalya) ilçesindeki bazı bitkilerin yerel adları ve etnobotanik özellikleri. Ot Sistematik Botanik Dergisi, 5, 72-92.
• Duran, C. (2013). The role of mountainous areas on plant diversity of Turkey. Biyoloji Bilimleri Araştırma Dergisi, 6, 72-77.
• Ersöz, A. G. (2010). Türk atasözleri ve deyimlerinde kadına yönelik toplumsal cinsiyet rolleri. Gazi Türkiyat Türkoloji Araştırmaları Dergisi, 1 (6), 167-182.
• Ertuğ, F. (2003). Etnobotanik Fiş Örneği ve Çerçeve Soruları, Türkiye Kültür Envanteri Kılavuzu (s.101–110). Istanbul, Turkey: TUBA- TUKSEK Yayınları.
• Ertuğ, F. (2004). Wild edible plants of the Bodrum area (Muğla, Turkey). Turkish Journal Of Botany, 28, 161–174.
• Erzurumlu, G. S., & Doran, İ. (2011). Türkiye’de salep orkideleri ve salep kültürü. Harran Üniversitesi Ziraat Fakültesi Dergisi, 15 (1), 29-34.
• Everest, A., & Öztürk, E. (2005). Focusing on the ethnobotanical uses of plants in Mersin and Adana provinces (Turkey). Journal of Ethnobiology and Ethnomedicine, 1, 1-6.
• Faydaoğlu, E., & Sürücüoğlu, M. S. (2011). Geçmişten günümüze tıbbi ve aromatik bitkilerin kullanılması ve ekonomik önemi. Kastamonu Üniversitesi Orman Fakültesi Dergisi, 11 (1), 52-67.
• Güner, A., Özhatay, N., Ekim, T., & Başer, K. H. C. (2000). Flora of Turkey and the East Aegean Islands, Supplement 2. (Vol.11). Edinburgh, UK: Edinburgh University Press.
• Güner, A., Aslan, S., Ekim, T., Vural, M., & Babaç, M. T. (2012). Türkiye Bitkileri Listesi (Damarlı Bitkiler) (s. 47-83). Istanbul, Turkey: Nezahat Gökyiğit Botanik Bahçesi ve Flora Araştırmaları Derneği Yayını.
• Güner, A., & Ekim, T. (Ed.) (2014). Resimli Türkiye Florası. (Cilt 1. s. 117–337). Istanbul, Turkey: Ali Nihat Gökyiğit Vakfı, İstanbul, Flora Araştırmalar Derneği ve İş Bankası Kültür yayını.
• Hadjichambis, A. C., Paraskeva-Hadjichambi, D., Della, A., Elena Giusti, M., De Pasquale, C., Lenzarini, C., & Skoula, M. (2008). Wild and semi-domesticated food plant consumption in seven circum-Mediterranean areas. International Journal of Food Sciences and Nutrition, 59 (5), 383-414.
• Hayta, S., Polat, R., & Selvi, S. (2014). Traditional uses of medicinal plants in Elazig (Turkey). Journal of Ethnopharmacology, 154, 613–623.
• Holmstedt, B., & Bruhn, J. G. 1983. Ethnopharmacology a challenge. Journal of Ethnopharmacology, 8 (3), 251-256.
• IPNI. (2012). The International Plant Name Index. http://www.ipni.org/. Erişim Tarihi: 26.05.2015.
• Joshi, A. R., & Joshi, K. (2006). Trend of ethnobotanical research and conservation of useful species in Nepal, Bionotes, 9, 6-7.
• Kahraman, Ö. (2014). Sera koşullarında farklı katı ortam kültürlerinin Lilium candidum yetiştiriciliği üzerine etkisi. Gaziosmanpaşa Üniversitesi Ziraat Fakültesi Dergisi, 31 (3), 68-72.
• Karaömeroğlu, D., & Düzenli, A. (2008). Doğu Akdeniz Bitkileri. Ç.Ü. Fen Bilimleri Enstitüsü Dergisi, 17 (2), 45-51.
• Khatun, S., Cakilcioglu, U., & Chatterjee, N. C. (2011). Pharmacognostic value of leaf anatomy and trichome morphology for identification of forskolin in a novel medicinal plant Coleus forskohlii. Biological Diversity and Conservation, 4 (2), 165-171.
• Kaya, Z., & Raynal, D. J. (2001). Biodiversity and Conservation of Turkish Forests. Biological Conservation, 97, 131-141.
• Kelbassa U., Ayale A., & Merga G. (2004, June). Traditional Medicine in Ethiopia. Paper presented at the Proceedings of a national workshop held in Addis Ababa, Ethiopia (EHNRI), Addis Ababa, Ethiopia.
• Koca, Dogru A., & Yıldırımlı, S. (2010). Ethnobotanical properties of Akçakoca District in Düzce (Turkey). Hacettepe Journal of Biology and Chemistry, 38 (1), 63–69.
• Lentini, F., & Venza, F. (2007). Wild food plants of popular use in Sicily. Journal of Ethnobiology and Ethnomedicine, 3 (1), 1-12.
• Nebel, S., Pieroni, A., & Heinrich, M. (2006). Ta chorta: wild edible greens used in the Graecanic area in Calabria. Southern Italy, Appetite, 47 (3), 333-342.
• OGM. (2014-2018). T.C. Orman ve Su İşleri Bakanlığı Orman Genel Müdürlüğü Salep Eylem Planı. https://www.ogm.gov.tr/ekutuphane/Yayinlar/Salep%20Eylem%20Plan%C4%B1.pdf Erişim Tarihi: 26.05.2015.
• Özdemir, E., & Alpınar, K. (2011). The wild edible plants of western Nigde Aladaglar mountains (Central Turkey). İstanbul Üniversitesi Eczacılık Fakültesi Dergisi. Istanbul, 41, 66-74.
• Öztürk, M., & Dinç, M. (2005). Nizip (Aksaray) bölgesinin etnobotanik özellikleri. Ot Sistematik Botanik Dergisi, 12 (1), 93-102.
• Paksoy, M. Y., & Savran, A. (2011). The Flora of Sarımsak Mountain and Korkun Valley (Pozantı, Adana/Turkey). Biological Diversity and Conservation, 4 (2), 55-171.
• Polat, R., Çakılcıoğlu, U., Ulusan, M. D., & Paksoy, M. Y. (2015). Survey of wild food plants for human consumption in Elazığ (Turkey). Indian Journal Traditional Knowledge, 1 (1), 69-75.
• Sağıroglu, M., Topuz, T., & Ceylan, K., Turna, M. (2013). An ethnobotanical survey from Yahyalı (Kayseri) and Tarsus (Mersin). Sakarya Üniversitesi Fen Edebiyat Dergisi, 2, 13-37.
• Sajem, A. L., Rout, J., & Nath, M. (2008). Traditional tribal knowledge and status of some rare and endemic medicinal plants of North Cachar Hills District of Assam, Northeast India. Ethnobotanical Leaflets, 12, 261-275.
• Sargin, S. A., Akçicek, E., & Selvi, S. (2013a). An ethnobotanical study of medicinal plants used by the local people of Alaşehir (Manisa) in Turkey. Journal of Ethnopharmacology, 150, 860–874. doi:10.1016/j.jep.2013.09.040
• Sargin, S. A., Selvi, S., & Akçiçek, E. (2013b). Alaşehir (Manisa) ve çevresinde yetişen bazı geofitlerin etnobotanik açıdan incelenmesi. Erciyes Üniv. Fen Bilimleri Enstitüsü Dergisi, 29 (2), 170–177.
• Sargin, S. A., Selvi, S., & Erdogan, E. (2013c). The handling characteristics of the medicinal plants which sold in herbalists in Alaşehir (Manisa) region. Biological Diversity and Conservation, 6 (3), 40–45.
• Sargin, S. A., Akçiçek, E., & Selvi, S. (2013, October). Alaşehir (Manisa/Turkey) traditional herbal foods. Paper presented at the 2nd International Symposium on Traditional Foods from Adriatic to Caucasus, Struga (Ohrid Lake)/Macedonia.
• Sargin, S. A., Selvi, S., & Dagdelen, A. (2014, Nisan). Sarigöl (Manisa) yöresinin geleneksel gıdalarda kullanılan yabani otları. Paper presented at the 4. Geleneksel Gıdalar Sempozyumu, Çukurova University, Adana.
• Sargin, S. A. (2015). Ethnobotanical survey of medicinal plants in Bozyazı district of Mersin, Turkey. Journal of Ethnopharmacology, 173, 105-126. doi:10.1016/j.jep.2015.07.009
• Sargin, S. A., Selvi, S., & López, V. (2015a). Ethnomedicinal plants of Sarigöl district (Manisa). Turkey, Journal of Ethnopharmacology, 171, 64–84. doi:10.1016/j.jep..2015.05.031
• Sargin, S. A., Selvi, S., & Büyükcengiz, M. (2015b). Ethnomedicinal plants of Aydıncık District of Mersin, Turkey. Journal of Ethnopharmacology, 174, 200-216. doi:10.1016/j.jep.2015.08.008
• Sargin, S. A., & Büyükcengiz, M. (2019). Plants used in ethnomedicinal practices in Gulnar district of Mersin, Turkey. J Herb Med. 15, 1-18. doi:10.1016/j.hermed.2018.06.003
• Sayar, A., Güvensen, A., Özdemir, F., & Öztürk, M. (1995). Muğla (Türkiye) ilindeki bazı türlerin etnobotanik özellikleri, Ot Sistematik Botanik Dergisi, 2, 151-160.
• Senkardes, I., & Tuzlaci, E. (2014). Some ethnobotanical notes from Gündoğmuş District (Antalya/Turkey). MÜSBED, 4, 63-75. doi:10.5455/musbed.20140303070652
• Tacham, W. N., Fonge, B. A., & Fonkou, T. (2015). Traditional medicine and ethnobotanical use of wild plants by the Mundani people of Wabane, South West Region, Cameroon. Photon, 125, 1060-1080.
• Tardio, J., Pardo-De-Santayana, M., & Morales, R. (2006). Ethnobotanical review of wild edible plants in Spain. Botanical Journal of the Linnean Society, 152 (1), 27–71.
• Teklehaymanot ,T., & Giday, M. (2007). Ethnobotanical study of medicinal plants used by people in Zegie Peninsula, Northwestern Ethiopia. Journal of Ethnobiology and Ethnomedicine, 3, 1-11.
• The Plant List. (2015). http://www.theplantlist.org/. Erişim Tarihi: 26.05.2015.
• TÜİK. (2015). Seçilmiş Göstergelerle Mersin (Mersin Valiliği). http://www.tuik.gov.tr/ilGostergeleri/iller/MERSIN.pdf. Erişim Tarihi: 26.05.2015.
• Tugay, O., Bağcı, I., Ulukuş, D., Özer, E., & Canbulat, M. A. (2012). Wild plants using as food of Kurucuova Town (Beyşehir, Konya/Turkey). Biological Diversity and Conservation, 5, 140-145.
• Uysal, İ., Onar, S., Karabacak, E., & Çelik, S. (2010). Ethnobotanical aspects of Kapıdağ Peninsula (Turkey). Biological Diversity and Conservation, 3 (3), 15-22.
• Yıldıztugay, E., & Küçüködük, M. (2010). The flora of Kaş Plateau and its surroundings (Anamur–Mersin/Turkey). Biological Diversity and Conservation, 3 (2), 170-184.
• Yildirim, N. C., Paksoy, M. Y., Yuce, E., & Yildirim, N. ((2013)). Total antioxidant status and antifungal activities of endemic geophytic plants collected from Munzur valley in Tunceli, Turkey. Digest Journal of Nanomaterials and Biostructures, 8 (1), 403-408.
• Yonzon, P. (1993). Raiders of the park. Lalitpur, Nepal: Himal, 6 (1), 220-223.
• Yücecan, S. (2007). Tüketici sağlığı, yaşam kalitesi ve optimal beslenme. Ankara, Turkey: Tüpadem, Hacettepe Üniversitesi, Tüketici Yazıları (I), 268s.