Bazı susam (Sesamum indicum L.) genotiplerinin Doğu Akdeniz geçit koşullarında verim ve verim unsurlarının belirlenmesi

Yıl 2022, Cilt: 59 Sayı: 4, 708 - 714, 31.12.2022

Mustafa Yılmaz

https://doi.org/10.20289/zfdergi.1126238

Öz

Amaç: Doğu Akdeniz geçit kuşağında Yağlı Tohumlar Araştırma Enstitüsü deneme lokasyonunda 2020-2021 üretim sezonunda yürütülen bu araştırmada, Osmaniye’nin ilçelerinden temin edilen susam genotipleri ve Türkiye’de üretimi yapılan çeşitlerin verim ve verim unsurlarını belirlemek amacıyla ikinci ürün koşullarında yürütülmüştür.
Materyal ve Yöntem: Denemede bitki materyali olarak 12 farklı susam genotipi (Arslanbey, Baydar 2001, Boydak, Cumhuriyet 99, Düziçi-1, Kadirli-1, Hatipoğlu, Muganlı 57, Osmaniye-1, Osmanlı 99, Sarısu ve Toprakkale-1) kullanılmıştır. Deneme tesadüf blokları deneme deseninde 3 tekerrürlü olarak düzenlenmiştir.
Araştırma Bulguları: Araştırmada; kapsül sayısı 64.15 adet/bitki (Düziçi-1) ile 134.73 adet/bitki (Osmaniye-1) arasında değiştiği saptanmıştır. 1000 tohum ağırlığı en düşük 3.17 g ile Düziçi-1 hattı bulunurken, en yüksek ise 4.70 g ile Osmaniye-1 hattı bulunmuştur. Protein oranı %16.76 (Düziçi-1) ile %22.25 (Osmanlı-99) arasında değişirken; yağ oranı %43.31 (Muganlı 57) ile %50.31 (Osmaniye-1) arasında bulunmuştur. Dekara tohum verim bakımından 107.81 kg/da (Düziçi-1) ile 156.31 kg/da (Osmaniye-1) arasında bulunmuştur.
Sonuç: İkinci ürün koşullarında Osmaniye-1, Toprakkale-1 ve Boydak genotipleri Doğu Akdeniz geçit kuşağında ümit var olarak tespit edilmiştir. Bununla birlikte Osmaniye-1 ve Toprakkale-1 genotiplerinin ıslah materyali olarak geliştirilebileceği sonucuna varılmıştır.

Anahtar Kelimeler

Adaptasyon, Susam, Sesamum indicum L., Osmaniye, verim, verim unsurları

Teşekkür

Makale çalışmam sırasında veri analizleri konusunda yardımlarını esirgemeyen Sayın Dr. Cenk Burak ŞAHİN’e teşekkür ederim. Arazi çalışmaları sırasında bilgi, birikim ve tecrübelerini esirgemeyen Yağlı Tohumlar Araştırma Enstitüsü Müdürü Sayın Reşat YILDIZ’a teşekkür ederim.

Determination of yield and yield components of some sesame (Sesamum indicum L.) genotypes in the Eastern Mediterranean transitional conditions

Öz

Objective: The objective of this study was to determine the yield and yield components of some sesame genotypes obtained from the districts of Osmaniye and the Turkish sesame varieties.
Material and Methods: In order to meet the above objective and the study was conducted in the 2020-2021 growing season at the Oil Seed Research Institute location in the Eastern Mediterranean transition zone. Twelve different sesame varieties and lines (Arslanbey, Baydar 2001, Boydak, Cumhuriyet 99, Düziçi-1, Kadirli-1, Hatipoğlu, Muganlı 57, Osmaniye-1, Osmanlı 99, Sarısu and Toprakkale-1) were used as plant material. The experiment was arranged in a randomized block design with 3 replications.
Results: It was determined that the number of capsules varied between 64.15 (Düziçi-1) and 134.73 (Osmaniye-1). The lowest 1000 seed weight was obtained from Düziçi-1 line with 3.17 g, while the highest was obtained from Osmaniye-1 line with 4.70 g. While the protein ratio varied between 16.76% (Düziçi-1) and 22.25% (Osmanlı-99); oil ratio was varied between 43.31% (Muganlı 57) and 50.31% (Osmaniye-1). In terms of seed yield per hectare, it was found between 1078.1 kg ha-1 (Düziçi-1) and 1563.1 kg ha-1 (Osmaniye-1).
Conclusion: Under the second crop conditions, the genotypes Osmaniye-1, Toprakkale-1 and Boydak were determined as promising in the Eastern Mediterranean transition zone. However, it was concluded that Osmaniye-1 and Toprakkale-1 lines could be used as breeding material for further improving.

Anahtar Kelimeler

Adaptation, sesame, Sesamum indicum L., Osmaniye, yield, yield elements

Kaynakça

• Ağaç, H.Ü., 2017. Şanlıurfa Koşullarında Bazı Susam (Sesamum indicum L.) Genotiplerinin Morfolojik ve Fizyolojik Özelliklerinin Verim Ve Verim Unsurlarına Etkisi. Harran Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü Tarla Bitkileri Anabilim Dalı Yüksek Lisans Tezi Şanlıurfa, 71 s.
• Alperen, H., 2013. Türkiye'nin Farklı Yetiştirilme Bölgelerinden Toplanan Yerel Susam (Sesamum indicum L.) Çeşitlerinin Aynı Ekolojik Sartlarda Yetiştirilerek Besin İçeriğinin Belirlenmesi. Erciyes Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü Gıda Mühendisliği Anabilim Dalı (Basılmamış) Yüksek Lisans Tezi, Kayseri, 105 s.
• Anonymous, 2022a. Food and Agriculture Organization of the United Nations. (Web sayfası: http://www.fao.org/faostat/en/#data/QC) (Erişim Tarihi: Mayıs 2022).
• Anonymous, 2022b. Türkiye İstatistik Kurumu. (Web sayfası: https://biruni.tuik.gov.tr/medas/?kn=92&lo cale=tr) (Erişim tarihi: Kasım 2002).
• Arıoğlu H.H., 2014. Yağ Bitkileri Yetiştirme ve Islahı Ders Kitapları Yayın No: A-70, Çukurova Üniversitesi Ziraat Fakültesi Ofset Atölyesi, Adana, 204 s.
• Arslan, H., H. Hatipoğlu & M. Karakuş, 2014. Şanlıurfa yöresinde tarımı yapılan susam genotiplerinden seçilen bazı hatların ikinci ürün koşullarında verim ve verim unsurlarının belirlenmesi. Türkiye Tarımsal Araştırmalar Dergisi, 1 (2): 109-116. https://doi.org/10.19159/tutad.61304
• Bakal, H. & H. Arıoğlu, 2020. Tescil edilmiş susam (Sesamum indicum L.) çeşitlerinin Çukurova bölgesi ikinci ürün koşullarında bazı önemli tarımsal ve tohum kalite özelliklerinin belirlenmesi. Ziraat Fakültesi Dergisi. Türkiye 13. Ulusal. I. Uluslararası Tarla Bitkileri Kongresi Özel Sayısı: 218-225. https://dergipark.org.tr/tr/pub/sduzfd/issue/52563/657757
• Baydar. H., 2005. Susamda (Sesamum indicum L.) verim, yağ, oleik ve linoleik tipi hatların tarımsal ve teknolojik özellikleri. Akdeniz üniversitesi Ziraat Fakültesi Dergisi, 18(2): 267- 272.
• Bürkük, V. & V. Tunçtürk. 2021. Diyarbakır ekolojik koşullarında tescilli bazı susam (Sesamum indicum L.) çeşitlerinin tarımsal ve kalite özelliklerinin araştırılması. Mustafa Kemal Üniversitesi Tarım Bilimleri Dergisi, 26 (1): 98-105. https://doi.org/10.37908/mkutbd.740682
• Cürat, D., 2010. Kilis ve Yöresinde Yetiştirilen Yerel Susam (Sesamum indicum L.) Çeşitlerinin Verim ve Verim Unsurlarının Belirlenmesi. Siirt Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü Biyoloji Anabilim Dalı (Basılmamış) Yüksek Lisans Tezi, Siirt, 47 s.
• El-Nakhlawy, F. S. & M. A. Shaheen, 2009. Response of seed yield. yield components and oil content to the sesame cultivar and nitrogen fertilizer rate diversity. Meteorology, Environment and Arid Land Agriculture Sciences Journal, 20 (2): 21-31.
• Eryiğit, T., A.R. Kaya, M. Tunçtürk, R. Aldemir & B. Yıldırım, 2016. “Evaluation of some sesame (Sesamum indicum L.) varieties' performances under micro-climate conditions of Igdir-Turkey, 276-282”. VII International Scientific Agriculture Symposium (6-9 October 2016, Bosnia and Herzegovina), 350 pp.
• Hatipoğlu, H., 2016. Siirt İkinci Ürün Koşullarında Bazı Susam (Sesamum indicum L.) Çeşitlerinin Verim ve Verim Unsurlarının Belirlenmesi. Siirt Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü Tarla Bitkileri Anabilim Dalı (Basılmamış) Yüksek Lisans Tezi, Siirt, 53 s.
• İşler, N., H.H. Arıoğlu, E. Boydak & İ. Hacıkamiloğlu, 1996. Şanlıurfa koşullarında 2. ürün olarak yetiştirilecek bazı susam çeşitlerinin önemli tarımsal ve bitkisel özelliklerinin belirlenmesi. Ç.Ü. Ziraat Fakültesi Dergisi, 11(1): 39-50.
• Karaaslan, D., D. Şakar & T. Söğüt, 2002. GAP Bölgesi Susam Materyalinin Karakterizasyonu ve İkinci Ürün Tarımına Uygun Susam Çeşitlerinin Saptanması. Türkiye Bilimsel ve Teknik Araştırma Kurumu, Diyarbakır, 27 s.
• Khan, N.I., M. Akbar, K. Mahmood & S. Iqbal, 2001. Characters association and path coefficient analysis in sesame (Sesamum indicum L.). Journal of Biological Sciences, 1 (3): 99-100. https://doi.org/10.3923/jbs.2001.99.100
• Kurt, C., 2015. Bazı Yerel Susam (Sesamum İndicum L.) Çeşit Ve Popülasyonlarının Agronomik, Kalite ve Moleküler Karakterizasyonu. Çukurova Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü Tarla Bitkileri Ana Bilim Dalı (Basılmamış) Doktora Tezi, Adana, 118 s.
• Malik, M.A, M.F. Saleem, M.A. Cheema & S. Ahmed, 2003. Influence of different nitrogen levels on productivity of sesame (Sesamum indicum L.) under varying planting patterns. International Journal of Agriculture and Biology, 5 (4): 490-492.
• Öz, M., 2017. Bursa koşullarında ana ürün olarak yetiştirilen bazı susam (Sesamum indicum L.) genotiplerinin bazı özelliklerinin incelenmesi. Kahramanmaraş Sütçü İmam Üniversitesi Doğa Bilimleri Dergisi, 20 (Özel Sayı): 172-176. DOI: 10.18016/ksudobil.349189
• Özen, Ş., 2014. Yerel susam (Sesamum İndicum L.) popülasyonları ve tescil edilmiş çeşitlerde bitkisel özellikler ile verim ve verim unsurlarının saptanması. Kahramanmaraş Sütçü İmam Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü (Basılmamış) Yüksek Lisans Tezi, Kahramanmaraş, 68 s.
• Özkil, M. & İ. Üremiş, 2020. Akdeniz bölgesi tarım alanlarında bulunan akşam sefası (Ipomoea spp.) ile tarla sarmaşığı (Convolvulus spp.) türlerinin, yaygınlık ve yoğunluk durumları. Ege Üniversitesi Ziraat Fakültesi Dergisi, 57 (2): 229-238.
• Pusadkar, P.P., E. Kokiladevi, S.V. Bonde & N.R. Mohite, 2015. Sesame (Sesamum indicum L.) importance and its high quality seed oil: a review. Trends in Biosciences, 8 (15): 3900-3906.
• Roy, N., S.M. Abdullah, & M.S. Jahan, 2009. Yield performance of sesame (Sesamum indicum L.) varieties at varying levels of row spacing. Research Journal of Agriculture & Biological Sciences, 5 (5): 823-827.
• Uzun, B. & U., Fırat, 2005. “Türk susam koleksiyonunun morfolojik ve tarımsal özellikler bakımından değerlendirilmesi, 431-436”. Türkiye VI. Tarla Bitkileri Kongresi Cilt I., 715 s.
• Yaraş, B.A., 2017. Bazı Susam (Sesamum indicum L.) Genotiplerinin Tokat-Kazova Ekolojik Şartlarında Ana Ürün Verim Performanslarının Belirlenmesi. Tokat Gaziosmanpaşa Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü Tarla Bitkileri Anabilim Dalı (Basılmamış) Yüksek Lisans Tezi, Tokat, 87 s.
• Yılmaz, A., E. Boydak, V. Beyyavaş, İ. Cevheri, H. Haliloğlu & A. Güneş, 2005. “Şanlıurfa ekolojisinde ikinci ürün olarak bazı susam çeşit ve hatlarının yetiştirilme olanaklarının araştırılması, 425-429”. Türkiye 4. Tarla Bitkileri Kongresi (5-9 Eylül 2005, Antalya), 1215 s.