Derik (Mardin) Güneyinde Korunması Gereken Jeolojik-Jeomorfolojik Bir Doğal Miras: Kuşçu Krateri

Yıl 2010, Sayı: 14, 119 - 133, 01.06.2010

Ahmet Yıldırım Sabri Karadoğan

Öz

Yerkabuğu üzerinde ilginç özellikler gösteren volkanik kökenli yer şekilleri insanların ilgisini çekmeleri açısından doğal miras ya da anıt kapsamında değerlendirilmekte ve koruma altına alınmaktadır. Jeolojik ve jeomorfolojik literatür de “jeosit” ya da “jeopark” kavramları oldukça sık kullanılmaya başlanmıştır. Ülkemizin önemli volkanik kuşaklarından olan Güneydoğu Anadolu Bölgesinde Karacadağ volkanik kütlesi bünyesi ve çevresinde oldukça genç nitelendirilebilecek çok sayıda oluşum mevcuttur. Bunlardan biri de Derik (Mardin) ilçe merkezinin yaklaşık 5 km güneyinde Derik-Urfa-Mardin karayolunun hemen kenarında bulunan Kuşçu Krateri’dır. Bu çalışmada minyatür ve tipik bir volkanik şekil olan Kuşçu Kraterinin jeolojik ve jemorfolojik özellikleri anlatılmış, tabiat anıtı kriterleri yönünden incelenerek; korunması ve tanıtılması, turizme kazandırılmasına yönelik öneriler sunulmuştur

Anahtar Kelimeler

Karacadağ, Kuşçu Krateri, Volkanizma, Derik, Doğal anıt

Natural Heritage to be Established to The South of Derik (Mardin): Kuscu Crater

Öz

The volcanic relief indicating interesting features on the Earth-crust are assessed as natural heritage or monument in terms of attracting the people and is well protected. In geologic and geomorphologic literature “jeosit” and “geoparc” concepts have started to be used quite often. There are a lot of formations that can be described as pretty young and interesting geologicgeomorphologic natural monuments in and around Karacadag volcanic structure beingin Southeast Anatolain Region, which is one of the most important volcanic areas of our country. And one of these formations is Kuşçu Crater being just beside Derik-Urfa-Mardin Highway, which is some 5 km in the south of Derik (Mardin) town-center. In this study the geologic and geomorphologic features of Kuşçu Crater, which is a miniature and typical volcanic formation, have been defined, it has been examined in terms of natural monument criteria; and recommendations towards protecting, introducing and earning it into tourism have represented

Anahtar Kelimeler

Karacadağ, Kuşçu crater, volcanism, Derik, natural monument

Kaynakça

• Ardos, M., (1992), Türkiye'de Kuvaterner Jeomorfolojisi, LU. Ed. Fak. Yay, İstanbul.
• Arni, P., (1939), Relation enltr-e la structure régionale et les gisememıtıs imiinénaaix et pétrolières de V AÄnatollie, M. T. A. No. 2, Ankara
• Arni, P., (1941), Şarki Anadolu ve Mücavir Mıntıkalarının Tektonik Ana Hatları, MTA Yayını, seri - B, No: 4
• Ercan, T., Fujitani T., Matsuda J., Notsu K., Tokel S., Ui, T., 1990, Doğu ve Güneydoğu Anadolu Neojen-Kuvaterner Volkanitlerine İlişkin Yeni Jeokimyasal, Radyometrik ve İzotopik Verilerin Yorumu, MTA Dergisi 110, 143-164.
• Ercan, T. ve diğ., (1991), Karacadağ volkaniklerinin jeolojisi ve petrolojisi:Türkiye Jeo. Kuru1. Bült., 6, 118 -134.
• Erdoğan, B.Yavuz, A. B.2002, Güneydoğu Anadolu’nun Miyosen Paleocoğrafyası ile Mermer Yataklarının İlişkisi, D.E.Ü. Müh,Fak,Derg. C:4, S;2, s,53–65 İzmir.
• Erinç, S., 1973, Jeomorfoloji II, İ.Ü. Coğr. Enst. Yay. İstanbul.
• Erinç, S., (1980), Kültürel Çevrebilim Açısından Güneydoğu Anadolu, Güneydoğu Anadolu Tarih Öncesi Araştırması-I, sf.65–72, İstanbul.
• Gülen, L., (1988), Van Gölü Civarı Çarpışma Zonu Volkanizması; Bir İzotop Jeokimya Çalışması: Hacettepe Üniversitesinde Yerbilimlerinin 20.Yılı Sempozyumu Bildiri Özleri Kitabı, 53.
• Haksal, A., (1981), Petrographie und Geochemie des Schildvulkans Karacadağ, Doktora tezi, Hamburg Üniv. (yayımlanmamış), Almanya.
• Kazancı, N., Saroğlu, F., Doğan, A.., İnaner, H., (2002), Background of Turkish Geological Heritage, Congress on Protection of Landscape and Its Geological Foundation, Dublin, September 9-12, 2002 by Ireland Royal Academy, Abstracts, p. 17
• Kazancı, N., Saroğlu, F., Dogan, A., Mulazimoglu, N., (2004), Geoconservation and geoheritage in Turkey, European Manual for Protection of Geological Heritage (Eds T.Todorov and W. Wimbledon), Pro Geo Pub.
• Kuşcu, G.G., Atilla C., (2005), Bir Jeolojik Miras Unsur Olarak Cora Maarı, Erciyes Volkanik Kompleksi, Türkiye Kuvaterner Sempozyumu-V, İTÜ Avrasya Yerbilimleri Enst.İstanbul
• Önenç, D. İ., Kıral, N., Erkanol, D., Sayın B., (2006), Mardin-Derik Yöresi Bazaltik Cüruf Konileri (Tras), 30. Yıl Fikret Kurtman Jeoloji Sempozyumu, Selçuk Üniv. Konya
• Savcı, G., (1980), Doğu Anadolu Volkanizmasının Neotektonik Önemi, Yeryuvarı ve İnsan, 5/3- 4, 46-49
• Somuncu, M., İnaner, H., Çiçek, İ., (2004), An Example of Geological and Geomorphological Heritage to be Protected: Gölcük Caldera (Isparta-southwestern Turkey), Proceedings of the 5th International Symposium on Eastern Meditterranean Geology, Thessaloniki, Greece, 427-429.
• Sözer, A.N., (1984), Güneydoğu Anadolu’nun Doğal Çevre Şartlarına Coğrafi Bir Bakış, Ege Coğr. Derg. Sayı:2, sf.8–30, İzmir.
• Sür, Ö., (1972), Türkiye'nin, Özellikle İç Anadolu'nun Genç Volkanik Alanlarında Jeomorfoloji, Ankara Üniv. D.T.C.Fak. Yay., Ankara.
• Şaroğlu, F. ve Diğ., (1983), Doğu Türkiye’nin Neotektoniği: Bir Çarpışma Zonunda Kabuksal Kısalma ve Kalınlaşma Üzerine Yeni Veriler, Jeomorfoloji Dergisi, Sayı: 11
• Şaroğlu, F., Emre, Ü., (1987), Karacadağ volkanitlerinin genel özellikleri ve Güneydoğu Anadolu otoktonundaki yeri, Türkiye 7.Petrol Kongresi Bildiriler Kitabı, 384-391
• Şaroğlu, F., Güner, Y., (1981), Doğu Anadolu'nun Jeomorfolojik Gelişimine Etki Eden Öğeler; Jeomorfoloji, Tektonik, Volkanizma İlişkileri, Türkiye Jeol.Kur.Bült., 24/2, 39-50
• Şaroğlu, F., Yılmaz, Y., (1984), Doğu Anadolu'nun Neotektoniği ve İlgili Magmatizması, Türkiye Jeol.Kur.Ketin Simpozyumu Bildiriler Kitabı, 149-162
• Şaroğlu, F., Yılmaz, Y., (1986), Doğu Anadolu'da neotektoniğin jeolojik gelişime başlıca etkileri, Türkiye Jeoloji Kurultayı 1986 Bildiri Özleri Kitabı, 5
• Şaroğlu, F., Yılmaz, Y., (1987), Doğu Anadolu'da neotektonik dönemdeki jeolojik evrim ve havza modelleri, MTA Derg., 107, 73-94, Ankara.
• Şaroğlu, F., (1986), Doğu Anadolu’nun Neotektonik Dönemde Jeolojik ve Yapısal Evrimi, MTA Dergisi, No: 106
• Şaroğlu, F., Yılmaz, Y., (1986), Doğu Anadolu’da Neotektonik Dönemdeki Jeolojik Evrim ve Havza Modelleri, MTA Dergisi, Sayı: 107
• Şaroğlu, F., Güner, Y., Kidd, W.S.F., Şengör, A.M.C., (1980), Neotectonics of Eastern Turkey:New evidence for Crustal shortening and thickening in a collision zon; EOS, Transactions American Geophysical union, 61, 17, 360
• Tarkan, T. (1972), Ana Çizgileriyle Doğu Anadolu Bölgesi, Ata.Üniv.Ed.Fak. Arşt. Derg. s.4, sf.7–22, Erzurum.
• Tokel, S., 1985, Post-Collision Neogene Volcanism in Eastem Anatolia; Implications for Their Petrogenetic Mechanism, IAVCEI 1985 İlmi Toplantısı Bildiri Özetleri Kitabı, Giardini- Naxos, İtalya.
• Tolun N., Ternek Z., (1952), Mardin Bölgesinin jeolojisi, Türkiye Jeoloji Kurumu Bülteni, Cilt:3 Sayı:2
• Yılmaz, Y., 1981, Rift, Alakojen, impaktojen ve Türkiye'den örnekler, Türkiye Jeoloji Kur. Konferans Dizisi, 17, 52 s, Ankara.
• Yılmaz, S., Özer, S., (2003), Narman Peri Bacalarının Tabiat Anıtı Kriterlerine Göre Değerlendirilmesi, Ekoloji Çevre Dergisi, Cilt: 12 Sayı: 48, 26-31